«Тиадыгэ тхакIохэр» тэIоми, ахэм япчъагъэ бэшхоп, ауми, ашIагъэр, афызэшIо­кIыгъэр макIэп. Адыгэ гущыIэр кIаугъоягъ, тилитературэ жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ агъэбаигъ. Хэти гупшысэр, творчествэр зищыIэныгъэ ин хъугъэ пэпчъ зэрэфэлъэкIэу ащ иакъыл-къулайи, игулъыти, игузэхэшIэ самэхэри хэхьагъ. Ахэм ащыщ усэкIуагъэу, журналистыгъэу, сурэтышI IэпкIэ-лъэпкIагъэу, тиIофшIэгъугъэу Хъурмэ Хъусен.

[caption id="attachment_135516" align="aligncenter" width="420"] «АМ-м» ихъарзынэщ.[/caption]

Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае бэдзэогъум и 7-м, 1946-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Хьатыгъужъы­къое гурыт еджапIэр къызеухым, 1967 — 1969-рэ илъэсхэм дзэм къулыкъу щихьыгъ. Ащ къызекIыжьым, Мыекъуапэ ипредприятиемэ сурэтышIэу илъэс 11-рэ ащылэжьагъ. 1980-рэ илъэсым къыщыублагъэу, щэIэфэ (2022-м нэс), гъэзетэу «Адыгэ макъэм» Iоф щишIагъ; литсотрудникыгъ, мэкъумэщ отделым ипэщагъ, пшъэдэкIыжь зыхьырэ секретарэу, редакторым игуадзэу щытыгъ.

Ытхыхэрэр 1965-рэ илъэсым къы­щыублагъэу хиутыщтыгъэх. Усэхэр, поэ­мэхэр зыдэтхэ тхылъэу «Къысаж», «Гу­гъэм ытам», драматическэ поэмэу «Пщэ фыжьмэ ядунай», «Усэ чIыфэхэр», «ЛIыгъэ напэу сичIыгу», нэмыкIхэри къыдэкIыгъэх. Хъурмэ Хъусен иусэхэм ащыщхэр урысыбзэкIэ зэдзэкIыгъэхэу усэкIо куп зэдыряе сборникэу «Голос Оштена» зыфиIорэм къыдэхьагъэх.

Хъусен ипоэмэу «Пщэ фыжьмэ ядунай» зыфиIорэмкIэ спектаклэ Адыгэ драмтеатрэм 1987-рэ илъэсым щагъэуцугъагъ. Нысэ-гощэ зэфыщытыкIэхэм яхьылIэгъэ спектаклэри ащ ыуж шIукIае тешIагъэу, 2017-рэ илъэсым Адыгэ драмтеатрэм щагъэуцугъ, цIыфхэми ар лъэшэу агу рихьыгъ.

Хъурмэ Хъусен усэным готэу, прозэкIи тхагъэ. Иповестэу «Нэфшъагъом къе­фэхыгъэ жъуагъор» зыфиIорэм щыщ пычыгъохэр журналэу «Зэкъошныгъэм» къыщыхаутыгъэх. 2001-рэ илъэсым иапэрэ романэу «ШIулъэгъу нэпIэхъ» зыфиIорэр ащ къыкIэлъыкIуагъ. Нэужым тхылъитIу хъурэ романэу «Тиурам тыгъэр къыщыкъокIы» зыфиIоу гукъэкIыжь лъапIэхэу сабыигъом, иунагъо, иурам, Iахьыл-лыщыщхэм, кIэлэегъаджэхэм, къоджэдэсхэм — икъоджэ кIасэу, илъа­пIэу зыщапIугъэу, зыщеджагъэм ехьылIагъэр къыдэкIыгъ.

Ауми, Хъурмэ Хъусен пстэуми апэу усэкIуагъ, иусэхэм ащигъэшIуагъэр иадыгэ чIыгу, илъэпкъ, игупсэ Адыгеим идэхэгъэ-хьалэмэтыгъ. Ащ иусэ хэшыпыкIыгъэхэр 2006-рэ илъэсым къыдэкIыгъэ тхылъышхоу «Антология литератур народов Северного Кавказа» зыфиIорэм дагъэхьагъэх. Иусэн-тхэн имызакъоу, журналист Iофышхори зышъхьамысыжьэу ыгъэцэкIагъ.Тхэн-гупшысэн зэпымы­чыжьыр хэти гу лъимытахэу цIыфым ипсауныгъэ зыхьырэх, ауми, мы лъа­гъор къыхэзыхырэ пэпчъ игугъэ фэшъыпкъэу сыдигъуи рэкIо, Хъусени ахэм ащы­щыгъ.

[caption id="attachment_135519" align="aligncenter" width="425"] «АМ-м» ихъарзынэщ.[/caption]

Нартыш сэкоу нэпкъы зандэм, Псыкъефэхыр щэутысэ. Дэщхы Iэлэу жьы быбатэм Сыдэу фэда сигупшысэ! НэмыкI усэу «МэркIо чъыгхэр» зыфиIорэм ыгу къигушIукIэу къыщеIо; Сэ силъэныкъоу шъузышъхьащытыр Мы дунэешхом щыт ишIу налъэу, ШIулъэгъоу шъоркIэ сщымыкIосэщтыр                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 Сэ Лэбэ кIэи къисхыгъ пщыналъэу.

УсакIом ныбжьырэу ыл хэкIыхьагъ икъоджэ еджапIэу апэрэ хьарыфыр зыщишIагъэу, зыщитхыгъэр, апэрэ кIэлэегъаджэр. «Сишкол» зыфиIорэ усэр фитхыгъ ащ Хьатыгъужъыкъое гурыт еджапIэу зыщеджагъэм.

… Сыдэу ущыта, сызыщеджагъэу,

ЕджэпIэ нэфэу гур зыпэблагъэр?

— КъэупчIэ.

[caption id="attachment_135518" align="aligncenter" width="435"] «АМ-м» ихъарзынэщ.[/caption]

ЕтIанэ къепчъы зэкIэ ащ епхыгъэ IэшIугъэ-дэхагъэу бгъэгум къыдэнагъэу дэлъыр ыкIи мыщ фэдэ сатырхэмкIэ усэр къеухыжьы:

… Зэ уизымафэ сэ сщыгъупша­гъэп. Уипсэлъэ налъэ пэпчъ схэгощагъ. УишIу хьатыри зи сфегъэпшагъэп, СшIошъ хъугъэ, гъашIэм о сыхэпщагъ!

Лъэшэу жъынч, IупкI, фабэ усэу ­«Гъатхэ» зыфиIорэр.

Фэбэ бгъэгоу, ГушIо нэгоу ЧIыгур къэущыгъ. ШхъонтIэ нэкоу, ПчыкIэ сэкоу Псыхъом зырищыгъ. Дышъэ бзыир Ынэбзыцэу Тыгъэр къыкъокIыгъ, Инэфыпси Iэзэгъу уцэу ЧIыгур ригъэпкIыгъ. * * * ЩыIэныгъэм ИмэфакIэ Тхъагъоу зэхэшIагъ. Гъэтхэ уахътэм ИкъэкIуакIэ Джаущтэу чIым ышIагъ.

[caption id="attachment_135517" align="aligncenter" width="429"] «АМ-м» ихъарзынэщ.[/caption]

УсакIом ипоэтическэ тхылъ пэпчъ, анахьэу «ЛIыгъэ напэу сичIыгу» цIэу зыфишIыгъэр, ЧIыгум, лъэпкъым, Хэ­гъэгум ыкIи цIыф жъугъэ зафэхэм апэпшIын горэ щымыIэу, гур къафызэу ыкIи псынкIэу къытырагъао, ахэмкIэ гукIэгъу-шIулъэгъу иныр усакIом къызщыриIотыкIыгъэх. Мы усэхэм ыкIи Хъу­сен ипрозэ зэфэдэу адыгэ гупшысэр дахэу ащэIорышIэ, ащызэхэошIэ, о пшъхьэкIи узэрагъэплъыжьэу, шIум уфаузэнкIы. ЩыIагъэмэ, Хъусен ыныбжь неущ илъэс 77-рэ хъущтыгъэ. Унэгъо дахэ къыщинагъ, ыпхъу закъоу Заремэ юрист, Хъусен лъэшэу зыщыгушIукIыщтыгъэхэ ипхъорэлъфхэу ТIахьир спорт­смен, Данэ — фармацевт. Эланэ еджа­пIэм чIэс ыкIи ахэм янанэу Рахьмэт (Хъусен ягуащэ). Псауныгъэ Тхьэм къарет. Унагъом ипкъэоу щытыгъ ыкIи къэнэщт Хъурмэ Хъусен. Унагъом иза­къоп, зэкIэ адыгэ лъэпкъым ыкIи Хэ­гъэ­гушхом игупшысэкIэ шIур афилэ­жьыгъ, лъэуж нэф къыгъэнагъ.

Мамырыкъо Нуриет.