1941-рэ илъэс мэхъаджэу заор къызщежьагъэр тыгу къэдгъэкIыжьы зыхъукIэ, мамыр щыIакIэу хэгъэгум илъыгъэр къэзыукъуи, щыIэныгъэр тIоу зыгощыгъэ мафэм ыуж охътабэ тешIэжьыгъэми, а хъугъэ-шIэгъэ тхьамыкIагъом къызкIыфэдгъэзэжьырэмкIэ тызэупчIыжьэу бэрэ къыхэкIы.

[caption id="attachment_135321" align="aligncenter" width="800"] Нэгъуцухэм яунэгъо хъарзынэщ.[/caption]

Сыда материалыбэ хъарзынэщхэм къызэрахэнэжьыгъэр, гъэзетхэм къызэрэхаутырэр, научнэ ушэтынхэр, художественнэ тхылъхэр, документальнэ фильмхэр, нэмыкIхэр зэрэщыIэхэр къы­дэтлъытэзэ, Хэгъэгу зэошхом тырыгущыIэ зэпытынэу тызкIыфаер?

Джэуапыр нафэ. АпэрэмкIэ, тарихъ шIэжьыр лъапIэ. ЯтIонэрэмкIэ, тина­хьыжъхэм лIыблэнагъэу зэрахьагъэр лIэужхэм зэIэпытхызэ лъыдгъэкIотэныр зэкIэми типшъэрылъ. ЯщэнэрэмкIэ, Хэгъэгум пый мэхъаджэр рифынышъ, шъхьафит ышIыжьыным пае зыпсэ емыблэжьыгъэхэм ачIыпIэ зитэгъэуцо. Джы щыIэхэм ащ фэдэ ткIуачIэ къыхьыщта? Непэ ащ уегупшысэным игъо дэдэу щыт.

Шапсыгъэ районым ит къуаджэу Агуй-Шапсыгъэ, ащыгъум Карповка ыцIа­гъэр, щыщэу Нэгъуцу Гощнагъо ежь ишIоигъоныгъэкIэ зэуапIэм зыIохьэм ыныбжь джыри илъэс 18 хъугъагъэп. А лъэхъаным ныбжьым егупшысэнхэр, джыри зэрэ­кIалэхэр ушъхьагъу ашIыныр зыфадэжьыщтыгъэп.

Хэгъэгу зэошхор къежьэным ыпэкIэ ар ипшъэшъэгъухэр игъусэхэу комсомолым хэхьэгъагъ, арышъ, зэуапIэм Iухьаным хэлъыр къыгурыIоу зэрэрихъухьэгъа­гъэм уехъырэхъышэжьынэу щытэп. Заом нахь зэрэщырящыкIагъэр, хъугъэ-шIагъэхэм ахэтын зэрэфаер ышIэзэ ТIуапсэ, Агуй адэжькIэ щырагъэ­жьэгъэ аэродромхэм яшIын хэлажьэу унэм исыныр ыгу къыфидэщтыгъэп. Уахътэм жъы ышIыгъэу, хъокIыгъэ сурэтэу унэгъо альбомым дэлъым ит пшъэшъэ цIыкIум дзэкIолI шъуашэу щыгъыр фэин нахь мышIэми, джыри зэрэныбжьыкIэ дэдэр ыгъэбылъырэп. «Сыда ащ зэуапIэм щишIэщтыр?» уегъаIо. Арэу щытми, тидзэхэм ясатырэ хэхьанышъ, пыим пэшIуекIоным къинэу хэлъыр къы­гурыIоу, ау ащ къымыгъащтэу теубытагъэ зэришIыгъэр инэплъэгъу къыхэщы.

Нэгъуцу Гощнагъо ежь ишIоигъо­- ныгъэкIэ зэуапIэм зыIохьэм ыныбжь джыри илъэс 18 хъугъагъэп. А лъэхъаным ныбжьым егупшысэнхэр, джыри зэрэкIа- лэхэр ушъхьагъу ашIыныр зыфадэжьыщтыгъэп.

Гощнагъо заор къызщежьагъэм ыпэрэ мамыр мафэр, Германиер Советскэ Союзым къызэрэтебэнагъэр къызщаIогъэ такъикъхэр, зэуапIэм зыщежьэгъэ уахътэр бэрэ ыгу къэкIыжьыщтыгъэх.

— Заор къызэрежьагъэр къызытаIом сыныбжь илъэс пшIыкIутфым тIэкIу ехъугъагъ ныIэп, — къыIотэжьыщтыгъ ащ. — СызэрэныбжьыкIэ дэдэм фэшI къызгурымыIощтыгъэр бэ, ау тхьамыкIэгъошхо къызэрэхъугъэр сиакъыл къыубытыщтыгъ. ЕджапIэр къэтыухынышъ, сэнэхьат къыхэтхыным, ащ тыфеджэным тыкIэхъопсыщтыгъ, тапэкIэ гухэлъ гъэнэфагъэхэр тиIагъэх. А зэкIэ зы сыхьатым зэхэтэ­къуагъ. Дунаим зыкъызэпыри­гъэзагъэм фэдагъ. Апэу сшъхьэ къихьагъэр — зэуапIэм сыкIон фае! Сымедсестращта, сысвязистыщта, сызенитчицэщта — сэркIэ тIури зы, зызгъэсэщт!

Ежь зэриIоу псынкIэу дзэм хэхьанэу хъугъэп, илъэситIурэ ежагъ. Гум екIугъэу щэIэфэкIэ щымыгъупшагъэр игупсэхэр, икъоджэгъухэр заом зэригъэкIотэгъагъэхэр, ежь ятэ зэрэкIэлъырыкIыгъа­гъэр ары. ТIуапсэ имэшIокугъогу стан­цие дэжь ятэ къыщигъэкIотэгъагъ. Пытэу IаплI рищэкIыгъэу къухьэлъатэу къашъхьа­рыбыбагъэри, бомбэу къырадзыхыхэрэри къышIэщтыгъэхэп.

«Угу къысфэмыгъэгъу, джы сэ дзэкIолI сыхъугъ», — ыIогъагъ ынэпс кIилъэкIыкIымэ, мэшIокум дэжь щытыныр зэрэщынагъом фэшI унэм кIожьынэу ятэ елъэIузэ. Ащ ыуж мэфэ заулэ нахьыбэ темы­шIагъэу щэрыонымкIэ курсхэр зыкIугъэ Гощнагъо Iашэрэ дзэкIолI шъуашэмрэ къыратыгъэх ыкIи дзэ мэхьанэ зиIэ псэуалъэу Краснодар дэтхэр къыгъэгъу­нэнхэу агъэкIуагъ. Ахэр пыим къытырахыжьыгъэкIагъэх.

1943-рэ илъэсым итыгъэгъазэ станицэу Крымскэм ащагъ. Тидзэхэр кIэкIэу нэмыцхэм ауж итхэу ячIыгу шъхьафит ашIыжьыщтыгъ. ЕтIанэ къалэу Керчь пыир дамыгъэхьаным пае зэошхо зыщы­кIорэ Керченскэ хыдэкIыпIэм Iуфагъ. Комсомолкэ ныбжьыкIэм дзэкIолIхэм ашхын къызэрафихьырэм имызакъоу, Iашэр ыгъэфедэн фаеуи хъущтыгъ. Заом ыуж ядэжь къызегъэзэжьым, зэлъашIэрэ командармэу Климент Ворошиловым зэрэIукIэгъагъэр бэрэ ыгу къэкIыжьыгъ. Маршалыр кIожьыгъэ къодыеу пыим икъухьэлъатэхэр къызашъхьэрыбыбэхэм, Гощнагъо уIагъэ къы­тыращэгъагъ, ау госпиталым афэкIогъа­гъэп.

Керчь къагъэгъунэ зэхъум зыхэтыгъэ частыр зызэхащым Белорусскэ фронтым ия 66-рэ зенитнэ-артиллерийскэ дивизием хэфэгъагъ, телефонисткэу къулыкъу щихьыгъ. Ащ ыуж Литва, Польшэр, КъохьэпIэ Пруссиер, Кенигсберг шъхьафит шIыжьыгъэнхэм ахэлэжьагъ, орденкIэ ыкIи медалькIэ мызэу, мытIоу къыхагъэ­щыгъ.

Зэо ужым Гощнагъо унагъо ихьи, Крецул ылъэкъуацIэ хъугъагъэ. Къоджэ клубым ипэщагъ, связым иузел щылэ­жьагъ. Хэгъэгур къызэрэуухъумэщтым узэрэныбжьыкIэр пэрыохъу зэрэфэмыхъу­рэр, илъэс 17 нахьыбэ умыныбжьыми, цIыф лъэпкъым, уичIыгу апашъхьэ пшъэ­рылъэу щыуиIэм угу чIыпIэ щиубытын зэрилъэкIыщтыр къыткIэхъухьэрэ лIэуж­хэм ежь ышъхьэкIэ къязыгъэлъэгъугъэ бзылъфыгъэ лIыбланэр 1996-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ дунаим ехыжьыгъ.

НЫБЭ Анзор.