Лъэпкъ бзэшIэныгъэм фэкIорэ лъагъор ыгу нэсэу зылэжьыгъэ еджэгъэ-гъэсэгъэшхуагъ КIэрэщэ Зайнаб. ИакъылкIэ зынэмысыгъэ лъэныкъо гори бзэшIэныгъэм хэтэп пIоми ухэукъощтэп.

Мы бзылъфыгъэм ищыIэныгъэ иадыгэ лъэпкъ шIэныгъэм зэрэфищэщтым, мафэ пэпчъ бзэм ыкIи культурэм хахъо афишIыным, шIоу алэжьыгъэ шэн-хэбзэшIухэр ухъумэгъэнхэм афигъэшъо­шагъ. Итворческэ IофшIэгъэ инкIэ, адыгэ бзэшIэныгъэр лъэпсэ пытэ тещэгъэнымкIэ зышъхьасыжьыгъэп. ШIоу ыпхъыгъэр Зайнаб шъхьэлъагъэ. Мы чIым къытехъорэ сабый пэпчъ насып Iахь гъэнэфагъэ зэриIэм ищыс Зайнаб ышъхьэ къырыкIуагъэр.

КIэрэщэ Зайнаб Ибрахьимэ ыпхъур къуаджэу Кощхьаблэ мэкъуогъум и 24-м 1923-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Ятэ пасэу зычIенэм, ар янэрэ янэшэу КIэрэщэ Темботрэ зэдапIугъ. Илъэсий ыныб­жьыгъ Краснодар янэшым дэжь зэкIожьым. Класси 5-р Краснодар къыщиухи, 1937-рэ илъэсым унагъом игъусэу Мыекъуа­пэ къэкIожьыгъ. 1942-рэ илъэсым гурыт еджапIэу N 19-р къыухи, 1943-м Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым чIэхьагъ ыкIи ар къызеухым, мы еджапIэм лаборантэу тIэкIурэ Iоф щишIагъ.

1946-рэ илъэсым ар Тбилисскэ къэралыгъо университетым кавказыбзэхэмкIэ икъутамэ чIэхьагъ, дэгъоу щеджагъ ыкIи аспирантурэм кавказыбзэхэмкIэ иеджэн щылъигъэкIотагъ, академикэу, профессорэу А.С. Чикобавэ ыкIи профессорэу Г.В. Рогавэ иIэшъхьэтетхэу. Аспирантурэр къызеухым, 1953-рэ илъэ­сым, «Адыгабзэм ишапсыгъэ диалект инэшэнэ шъхьаIэхэр» зыфиIорэ темэмкIэ кандидатскэ диссертациер къыушыхьатыгъ. 1969-рэ илъэсым докторскэ диссертациер «Адыгабзэхэм яфинитнэ ыкIи инфинитнэ глаголхэм ясинтаксическэ амал шъхьаIэхэр» зыфиIорэр къыгъэшъыпкъэжьыгъ.

1954 — 1964-рэ илъэсхэм КIэрэщэ Зайнаб IофшIэнитIу зэдихьыгъ — Адыгэ шIэныгъэ-ушэтэкIо институтым бзэмкIэ исектор ипащэу ыкIи Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ икафедрэ икIэлэегъаджэу. 1970-рэ илъэсым щегъэжьагъэу, апэрэ адыгэ бзылъфыгъэу шIэныгъэхэмкIэ доктор хъугъэ КIэрэщэ Зайнаб Адыгэ къэралыгъо институтым адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ икафедрэ ипрофессорэу Iоф ешIэ. Илъэсих ащ тешIагъэу мы кафедрэм пащэ фашIы ыкIи илъэс 16-м къыкIоцI адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ кафедрэм иIэшъхьэтетыгъ.

ШIэныгъэ ыкIи общественнэ IофшIэнышхор

З.И. КIэращэм адыгабзэм иморфологие исинтаксис, идиалектологие, лексикографием яIофыгъохэр зэхифыгъэх ыкIи къыушыхьатыгъэх. Научнэ IофшIэгъи 100-м нахьыбэ къыхиутыгъ. Адыгэ лексикографием итарихъкIэ апэрэу Зайнаб адыгабзэмкIэ зэхэф гущыIалъэм ипшъэрылъхэр бзэм инэшанэхэм къапкъырыкIызэ ыгъэунэфыгъэх, (ХьэтIэнэ Абдул игъусэу) «Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ» зыфиIорэр зэхигъэуцуагъ. «Адыгабзэм играмматикэ» (Г.В. Рогавэ игъусэу) ытхыгъ. Мыщ адыгабзэм иморфологическэ категориехэр ыкIи синтаксическэ конструкциехэр кIэ шъыпкъэу къыщигъэлъэгъуагъэх. КIэрэщэ Зайнаб шIэны­гъэлэжь ин хъунымкIэ лъапсэ фэхъугъэр бзэшIэныгъэмкIэ тбилисскэ школэр ары. Зэреджэгъэ къодыер армырэу, анахь мэхьанэ зиIагъэр нэмыкI чIыпIэ щыпсэухэрэ шIэныгъэлэжьышхохэм сыдигъуи гъусэныгъэ зэрадыриIагъэр ары. Ащ дакIоу, адыгэ бзэшIэныгъэм игъэхъагъэхэр нэмыкI хэгъэгухэми алъигъэIэсыщтыгъ. КIэрэщэ Зайнаб ихьатыркIэ институтыр ыкIи аспи­ран­турэр къэзыухыхи, адыгэу бзэшIэныгъэм­кIэ кандидат ыкIи доктор хъугъэр макIэп. Ахэм ащыщых Набэкъо Нинэ, Аулъэ Казбек, Гъыщ Нухьэ, Абрэдж Ачэрдан, Бырсыр Батырый, Тутарыщхэу Марзетрэ Маретрэ, мыхэм анэмыкIхэри.

КIэрэщэ Зайнаб адыгэ шIэныгъэлэжьхэм якIэлэегъаджэу, ежь «икIэрэщэ еджапIэкIэ» узаджэмэ хъущтым игъэпсэкIо-кIэщэкIуагъ. Шапсыгъэ диалектым иушэтын закъо нахь ымылэжьыгъэми икъущтыгъ, джарэу мы IофшIагъэр адыгабзэм итарихъ лъапсэ гъэунэфыгъэнымкIэ ыкIи литературабзэр щыIэ хъунымкIэ осэшIу зиIагъ. Джащ фэдэ къабзэх «Адыгабзэм играмматик» ыкIи «Адыгэ зэхэф гущыIалъ» зыфиIорэмрэ.

ШIур — шIэны­гъэ-гъэсэныгъэр, культурэр — ыпхъэу щыIагъ апэрэ адыгэ бзэшIэныгъэлэжьышхоу КIэрэщэ Зайнаб. Лъэп­къым ар щыгъупшэ- щтэп.

1995-рэ илъэсым КIэрэщэ Зайнаб «Избранные труды и статьи» зыфиIорэр томитIу хъоу къыдигъэкIыгъ. ЗэкIэ Зай­наб шIоу ылэжьыгъэр адыгабзэм ылъа­псэ гъэпытэгъэным, ар зэрифэшъуашэу апшъэрэ ыкIи гурыт еджэпIэ программэхэм, зэреджэщтхэ тхылъхэм язэхэгъэуцонкIэ гъэфедэгъэным тегъэпсыхьэгъагъ. АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ иегъэджэкIо-методическэ совет, АР-м и Президент дэжь (1996) адыгабзэмкIэ щызэхэщэгъэгъэ советым ыкIи адыгэ литературабзэхэм яалфавитхэр шапхъэхэм адиштэу щытынымкIэ Комитетым Зайнаб ахэтыгъ. Дунэе черкес организацием (1993) ия II-рэ конгресс хэлэжьагъ. СССР-м и Апшъэрэ Совет (1958) идепутатыгъ ыкIи мызэу, мытIоу, Краснодар краим ыкIи Адыгэ автоном хэкум идепутатхэм я Совет хадзэу хъугъэ.

ШIэжьыр

1997-рэ илъэсым Адыгэ университетым и Лъэпкъ факультет адыгэ филологиемкIэ КIэрэщэ Зайнаб ишIэныгъэ кIэн зыщызэгъэкIугъэ кабинет къыщызэIуахыгъагъ, ащ шIэныгъэлэжьышхом истатьяхэр, монографиехэр, иунэе тхылъеджапIэ щыщ тхылъхэр щызэгъэзэфагъэх. Илъэсыбэ хъугъэу КIэрэщэ Зайнаб ыцIэкIэ университетым дунэе научнэ-практическэ конференциехэр «Актуальные проблемы общей и адыгской филологии» ыIоу щызэхащэх.

Адыгэ къэралыгъо университетым филологиемрэ культурологиемрэкIэ ифа­культет икIэлэегъэджэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Унэрэкъо Рае зэлъашIэрэ бзэшIэныгъэлэжьышхоу КIэрэщэ Зайнаб имэфэкI ин ехъулIэу Iофэу ашIагъэм кIэкIэу тыфигъэнэIосагъ. ЖъоныгъокIэ мазэм Зайнаб ыцIэкIэ университетым щызэхащэгъэгъэ дунэе-практическэ конференцием иматериалхэр къызэрэдагъэкIыгъэхэр, Зайнаб ихъарзынэщ хэлъ Iэпэрытх зэфэшъхьафыбэу уасэ зиIэхэу зыкIи къыхамыутыгъэхэр зыдэт тхылъ «Ныдэлъфыбзэр лъэпкъым ыпсэ зан» ыIоу къызэрэхаутыгъэр къыIуагъ.

Джащ фэд, Налщык мыгъэ ястудентитIу агъакIуи, КIэрэщэ Зайнаб ихъарзынэщ ежь ышъхьэкIэ къыугъоигъэгъэ ыкIи студентхэм къаригъэугъоигъэгъэ тхыгъи (единицэ) 156-рэ хъоу электроннэ шапхъэм зэрэрагъэкIугъэхэр, ар зыпшъэ ифагъэхэр я 5-рэ курсым истуденткэхэу Хъуажъ Раситэрэ Енэмыкъо Зарэрэ арэу зэрэщытыр, мыщ фэдэ IофшIэгъэ Iахьыр электроннэ хъарзынэщым егъэжьапIэ зэрэфэхъугъэр Унэрэкъо Рае хигъэунэфыкIыгъ, Лъэпкъым фи­шIэрэр шIомакIэу Зайнаб зэрэщыIагъэр, гушъхьэкIэн лъапIэ зэрэзэIуигъэкIагъэр ыкIи адыгэ бзылъфыгъэ гъэсэгъэшхом илэжьыгъэ адыгэ лъэпкъым гушъхьэгъо­мылэу бэрэ зэриIэщтыр кIигъэтхъыгъ.

ШIур — шIэныгъэ-гъэсэныгъэр, культурэр — ыпхъэу щыIагъ апэрэ адыгэ бзэшIэныгъэлэжьышхоу КIэрэщэ Зайнаб. Лъэпкъым ар щыгъупшэщтэп.