Я 60-рэ илъэсхэм литературнэ-творческэ кIочIакIэхэу гугъэпIэ инхэр къэзытыхэрэр адыгэ литературэм къыхэхьагъэх.

Мы уахътэм адыгэ литературэм хэтыгъэх тхэкIо ыкIи усэкIо нахьыжъхэу зишъыпкъэу Iоф зышIэщтыгъэхэр, ахэм къахэхъуагъэх лъэпкъ литературэм ихудожествннэ, идейнэ-эстетикэ лъапсэ зитворчествэкIэ зыгъэпытэщтхэр, мы купышIум хэтыгъ Нэхэе Руслъан.

Нэхэе Руслъан Теуцожь районым ит къуаджэу Очэпщые мэкъуогъум и 25-м 1941-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

Анахь охътэ зэжъу гомыIум, Хэгъэгу зэошхор къызыщежьагъэм — Руслъан исабыигъо тефагъ. КъэралыгъомкIи, ащ щыпсэурэ цIыф лъэпкъхэмкIи лъэхъэнэ хьазабыгъ, ау сабыйхэри къэхъущты­гъэх, апIущтыгъэх, Хэгъэгури къаухъумэщтыгъ. Ауми, къызхэхъухьэгъэ уахътэм ифэмэ-бжьымэ, мэкъумэщышIэ унагъом ищыIэкIэ зэжъу зыфэдагъэр зынэ кIэкIыгъэу, ны сымаджэу узым зэкIиIулIагъэм ищэIу макъэ зыгу ныбжьырэу къинэгъэ Руслъан мыусэн ылъэкIыщтыгъэп, кIэлэ Iэтахъом ыгу цIыкIу а зэкIэми агъэчэлъаощтыгъ. Гурыт еджапIэр къызеухым, кIалэр колхозым щылэжьагъ. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет 1962-рэ илъэсым чIахьи, 1967-рэ илъэсым къыухыгъ. Адыгэ хэкум ирадиокомитет иредакторэу илъэси 10 Iоф ышIагъ. Нэхэе Руслъан ишIэныгъэхэми ахигъэхъуагъ, Москва дэт литературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэм и Апшъэрэ литературнэ курсхэр 1979-рэ илъэсым къыухыгъэх. Хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иIофышIагъ. Адыгеим итхакIохэм я Союз 1984-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу литературнэ упчIэжьэгъоу, нэужым пшъэдэкIыжь зыхьырэ секретарэу щытыгъ.

Литературнэ творчествэр

Нэхэе Руслъан ытхыхэрэр 1960-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хиутыщты­гъэх.

ТеурыкIогъэ-ехьыжьэгъагъэ хэмылъэу адыгэ гупшысэр зылэжьыгъэу, адыгэ литературэм хахъо фэзышIыгъэхэм ащыщ тхакIор. Иакъыл-гулъыти ишIэныгъэ-гъэ­сэныгъи дахэу зэдэIорышIэщтыгъ. Иады­габзэ жъынчыгъ, лъэшыгъ.

Иапэрэ усэ тхылъэу «Мафэр нэфы­лъым къыщежьэ» зыфиIорэр 1969-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ащ къыкIэлъыкIуа­гъэх усэхэр, поэмэхэр зыдэтхэу «Джэмакъ», «Хыбзыухэр», «Псыкъефэх», «Джэныкъо машIу», «Тыгъэпс ощх», нэмыкIхэри. Нэхэе Руслъан иусэхэр, поэмэхэр зыдэт сборникхэри урысыбзэкIэ къыдэкIыгъэх: «Колодец отца», «Советский писатель», «Слово о матери» ыкIи «Ветры судьбы» зыфиIорэр.

Нэхэе Руслъан тхэкIэ ыкIи гупшысэкIэ амал ин зэрэIэкIэлъым ишыхьатэу, ипычыгъо еджэгъошIоу, къыIорэр IупшIыкIэу творчествэм фытегъэпсыхьэгъагъ ыкIи ар ежь щыщэу, ижьыкъэщэ гуапэу зэрэщытыгъэр ипоэтическэ сатырэхэр ыкIи ипрозэ зэрэкупкIышIум къыуа­гъашIэ.

«Умытыгъэу тыгъэу укъепсына, УцIыфымэ — цIыфыгъэ пхэрэлъ»

Мы сатыритIу къодыер тызэрыгушхорэ лъэпкъ адыгагъэр, шэн-хэбзэшIухэр пшIэнхэ ыкIи бгъэцэкIэнхэ зэрэфаехэр кIэзыгъэтхъырэх, ушъый мэкъэ Iэтыгъэп, бзэ IэшIу лъэшкIэ къыIуагъ усакIом.

НэмыкI усэм къыщеIо: «Дахэу сиIэр сиорэд». Ежь ышъхьэкIэ анахь илъэпIэ тхэн-усэныр Нэхэе РуслъанкIэ аукъодыеп, гупшысэ зэкIэхъухьагъ, усэ пэпчъ тхьэтын лъапI, ар ным исабый пэпчъ илъапIэу, пишIын гори зэрэщымыIэм фэд. Руслъан зэчый ин хэлъыгъ ыкIи ар ыгъэхьаулыягъэп. Зэхэт сборникхэу «Синие горы Кавказа» ыIоу Налщык къыщыдэкIырэм ыкIи «Люблю я Кавказ» зыцIэу («Современникым» къыдигъэкIырэм) иусэхэр, ипоэмэхэр къащыхиутыщтыгъэх. Джащ фэдэу ахэр Москва, Краснодар, Мыекъуапэ къащыдэкIырэ журналхэми къарыхьэщтыгъэх.

ТхакIом иусэхэм ащыщыбэ орэды­шъом ралъхьагъэх. Нэхэе Руслъан 1975-рэ илъэсым щегъэжьагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз хэтыгъ.

Адыгэ кIэлэцIыкIу литературэр ыгъэбаигъ

ТитхэкIо нахьыжъхэм янахьыбэм — И. Цэим, Т. КIэращэм, А. Хьаткъом, Д. Кэстанэм, М. Пэрэныкъом, Къ. Жанэм, нэмыкIхэм ятворчествэ кIэлэцIыкIу тхыгъэхэм чIыпIэ щаубытыгъ. Ахэм ауж зыкIи къинагъэп сшIошIы Нэхэе Руслъан. Шъыпкъэ, сабыйхэм уафэтхэныр псынкIэп, ау мы лъэныкъом­кIи Нэхэе Руслъан усэныр къыдэхъу­гъэу ыкIи игуапэу зэрилэжьырэр итворчествэкIэ къыушыхьатыгъ. Ахэр макIэх, кIакох, ау купкI зиIэх.

Сыбзэ сэ ситыгъ

Сыбзэ сэ ситыгъэ, Сыбзэ сэ сихьылъэ, Сыбзэ сэ сигугъэ, Игъэрети схэлъ. Сыбзэ сэ сигъашIэ, Сыбзэ сэ сигушIо, Сыгу къытырегъао, Ошъогуми кIэо.

УсакIом фэIэпэIасэу къэIокIэ дахэхэр, зэгъэпшэн гъэшIэгъонхэр ешIых, бзэр фэсакъэу еухъумэ, егъэфедэ. «Мыр сыд?» зыфиIорэ усэ цIыкIури кIэлэцIыкIум игулъытэ хэзыгъахъоу, ымышIэрэр къэзыIуатэрэ.

— Мыр сыда?

— Мыр щэмэдж.

Чэмым Iусыр фыраупкIэ.

— МыдыкIэ щылъыр?

— Ар шIуанэ,

Натрыф хатэр дэгъоу рапкIэ.

— Адэ мыры?

— Мыр шхонч,

— Зинысащэм щэ регъэкIы.

— Мыр къэпшIэна?

— Мыр бжьэматэ,

Бжьэхэм къэбар къыщаIуатэ.

Руслъан икIэлэцIыкIу усэхэр дахэх, дэгъух, купкI яI, ау «Адыгэ Iанэр» зыфиIорэр лъэпкъ мэхьанэу иIэмкIи, идэгъугъэкIи зыпэпшIын щыIэп.

Адыгэ Iанэр

Адыгэ Iанэр лъэкъуищ, Ищыгъу-пIастэ хьалэл. Урагъэблагъэмэ, пэтIысхь, УкIытэм земыгъэфыз. Къыпфытыралъхьэрэр зыIулъхь, Зы Iулъхьэ кIэмыгъэз, Узэрыхьагъэр гушIон. НахьышIуи укъалъэгъун, — КъызгурегъаIо тэтэжъы. Адыгэ Iанэр фэд лIыжъым ШъхьэкIафэ фэпшIын тефэ, Зэрэунагъоу тыIофэ.