1941-рэ илъэсым имэкъуогъу мазэ и 22-м ошIэ-дэмышIэу нэмыц-фашист техакIохэр ти Хэгъэгу ныбжьыкIэ къызытебанэхэм, хъулъфыгъэмэ афэдэу бзылъфыгъэхэри ежьхэм яшIоигъоныгъэкIэ военкоматым кIохэзэ заом дэкIынхэу кIэлъэIущтыгъэх. [caption id="attachment_134717" align="aligncenter" width="377"] КъэбарлъыгъэIэс амалхэр.[/caption]

Ахэм афэдэу Шыхьанчэрыехьаблэ нэбгырищ къыдэкIыгъагъ, ау тIумэ къа­рагъэгъэзэжьыгъ, ахэр япсауныгъэкIэ пхырыкIыгъагъэхэп, ящэнэрэ Мамый Зулихъан (Цуцэ) Титыу ыпхъур заом кIорэмэ ахэфагъ. Связистэу рагъэджэнэу аугъоигъэ купым ар хэтынэу хъугъэ, а сэнэхьатым фагъэсагъ. Ащ къыкIэлъыкIоу Баку чIыдагъэр къызыщычIащырэ чIыпIэр къагъэгъунэнэу якуп агъакIо. Хъарзынэщым къыхэкIыгъэ документмэ къызэрагъэлъагъорэмкIэ, Зулихъан зыхэтыгъэ полкым фашистхэр лъэшэу къеощтыгъэ­хэми, ащ пае къэмынэу ыпэкIэ лъыкIотэн ылъэкIыгъ.

Связистхэр зыуж итыгъэхэр кабельхэр зытещыхьэгъэ катушкэ онтэгъухэр ары. Советскэ дзэкIолIмэ нэмыц-фашистхэр Iуашъхьэм къырафыхыгъэх нахь мышIэми, ахэр лъэшэу къя­ожьыщтыгъэх.

Подразделениеу Зулихъан зыхэтыгъэр апэ ишъыгъагъэти, ахэр къаухъу­рэихэу рагъэжьагъ, япащи къаукIыгъ. Топыщэ къутафэмэ кабелыр зэпауп­кIыгъ, ар зэпашIэжьынэу атIупщыгъэ связист нэбгыритIури къаукIыгъэх, ахэм ауж агъэкIуагъэхэми къагъэзэжьыгъэп. Зэпхыныгъэр зыпкъ рагъэуцожьын фэягъэ, ащ елъытыгъагъ тидзэкIолIхэм IэпыIэгъоу къаратыщтыр зыфэдэр. Мызыгъэгум а Iофым Зулихъан фагъазэ. Адыгэ бзылъфыгъэр зэошхоу кIорэм къымыгъащтэу, щэ шъуй макъэу зэпымыурэм къымыгъэуцоу кабелыр зыщызэпаупкIыгъэм ецохъулIэ, гъучIыч цыпитIур зэпешIэжьы, ащ тетэу штабым фытеонхэ алъэкIы. Ащ фэдэ гъэхъэгъэ пчъагъэ­хэмкIэ зэо илъэсхэм Зулихъан къахэщыгъ, щытхъур фаIозэ бэрэ гъэзет­хэм къарыхьэу къыхэкIыгъ. А лъэхъаныр арын фае ащ медалэу «За отвагу» зыфиIорэр къызфагъэшъошэгъагъэр.

Полкэу Зулихъан зыхэтыгъэр Одессэ къызагъэкIожьым, нэмыц самолетхэр къезыутэхырэ зенитчикмэ якомандир игуадзэу щытыгъ. Одессэ ар щыIукIэ­гъагъ Очэпщые щыщ кIалэу Пщыдатэкъо Мэдин Даутэ ыкъом. Нэужым Зулихъан бэрэ къыIотэжьыщтыгъ игъашIэ анахь мэфэ лъапIэу щылъитэщтыгъэхэр — адыгэ кIалэм заом щыIэу зэрэIукIэгъагъэр ыкIи ТекIоныгъэр къызщыдахыгъэр. Мэдини адыгэ бзылъфыгъэм ынаIэ къы­тетыгъ, къыфэсакъыгъ. ТекIоныгъэм и Мафэ къызэрэсыгъэр зыщишIагъэри Одесс ары.

ТекIоныгъэр къыдахыгъэу тидзэкIолIмэ къызагъэзэжьым, шыхьанчэрыехьаблэмэ макъэ арагъэIугъ япшъэшъэ лIыхъужъ къызэрэкIожьырэмкIэ. Шыхьанчэрыехьаблэ дэсыгъэр зэкIэ: цIыкIуи ини къыдэ­кIыгъэхэу Зулихъанэ паплъэщтыгъэх, янэ Долэтхъани ахэм ахэтыгъ. Машинэу къызэращэжьырэр къэуцуи, ащ Зули­хъан чемодан цIыкIоу иорден-медальхэр зыдэлъхэр ыIыгъэу къызекIым, къоджэдэс­хэр ечъэлIагъэх, IаплI ращэкIыгъ, къа­Iэти, чIым намыгъэсэу ар лъэмыджми зэпырахыгъ, ащ къыщымыуцухэу, чылэ гузэгум уикIымэ къужъэе мэзэу щытым нэс ахьыгъ. А чIыпIэм щалъэгъугъ Зулихъан янэ къужъэе чъыг къутамэм ыIэхэр ещэкIыгъэхэу, ерагъэу зэрэщытыр. Ащ ечъэлIагъэх, ау ащ нахь фэмылъэкIы­жьэу, гушIуагъом щэхъу хэмылъэу ныр къызэхфагъ… Джарэущтэу Зулихъан икъэкIожьын анахь гушIогъо пычыгъоу къоджэ тарихъым къыхэнэжьыгъ.

Зулихъан депутатэуи къагъэлъэгъо­гъагъ, ау хадзынэу инасып къыхьыгъэп. Ным епхыгъ ар. Тятэу, ежь Зулихъан ышэу, ным ыкъоу СултIан чылэм къыдагъэнэгъагъ комсомольскэ организациеу районымкIэ щыIагъэм исекретарь ишъхьэгъусэу Верэ кIыгъоу. Заор мэкIофэ къинэу алъэгъугъэр бэ: чылэ пэпчъ нэмыцым гоуцуагъэхэр адэсыгъэх, ахэр къыхагъэщыщтыгъэх. «А къумалхэр тэгъэтIысых» СултIан къызеIом, ным ыдагъэп. «Зы нэбгырэ Шыхьанчэрыехьаблэ щыщэу зыбгъэтIыскIэ, зыпыслъэ­жьыщт» къыриIогъагъ ащ. «Къумалхэр тагъэ­гъэтIысыгъэхэп» ыIуи бзэгу ар ахьыгъ, ащ къыхэкIэу Зулихъани депута­тэу агъэкIожьыгъэп.

Ау Зулихъан ыгъэхъагъэр бгъэбы­лъын плъэкIыщтыгъэп, ахэм зэрэхэгъэгоу ащыгъозагъ. Гъэзет нэкIубгъоми бэрэ ар къарыхьагъ, ащ фэгъэхьыгъэу радиоми къытыщтыгъ. Зулихъан общественнэ Iофыгъуабэмэ апылъыгъ, район советми идепутатыгъ, хьыкумми изаседателэу бэрэ щытыгъ, Пшызэ Iушъо щэн-щэфэнымкIэ ипотребсоюз илIыкIощтыгъ. Гъобэкъуае щыщ ГъукIэлI Арамбый шъхьэгъусэ зыфэхъум, зыдэхьэгъэ къуаджэми адыгэ бзылъфыгъэ лIыхъу­жъыр щагъэлъэпIагъ. НэбгыритIур зэгъу­сэхэу тучаным щылэжьагъэх, къоджэдэс­хэри агъэрэзагъэх. Гъобэкъуае фэгъэ­хьыгъэ тхылъэу къыдэкIыгъэми ар къы­дагъэхьагъ, къэралыгъо бгъэхалъхьэу иIэр бэ.

ЩыIэкIэ дахэ иIагъ Зулихъан зэо ужым, игъашIэ зеухым, Гъобэкъуае митинг щыфашIыгъагъ. Ащ гъобэкъуаехэр зэкI пIоми хъунэу къекIолIагъэх, шыхьанчэрыехьаблэхэри щыIагъэх. Район пащэхэри ащ къыщыгущыIагъэх, Шыхьанчэрыехьаблэ щыпсэурэмэ ацIэкIэ Къадэ Абубэчырэ къэгущыIэгъагъ. Джащ фэдэ гъогу къыкIугъ Мамый-ГъукIэлI Зулихъан (Цуцэ). Заом мыкIуагъэхэу чылэм къыдэнагъэхэми къин макIэп алъэгъугъэр. Зигугъу къэсшIымэ сшIоигъор Пэнэжьы­къуае щыщ Кощэгъу Сэфэр зэшыпхъу­хэу Хъаныерэ Къутасэрэ. Нэмыцыр къэблагъэ зэхъум, дамбэр зэрагъэтIырэмэ ахэр ахэтыгъэх, Едэпсыкъое унагъомэ ахагощагъэхэу ащ чэщыр щырахыщтыгъ. Ащ ыуж, Пэнэжьыкъое еджапIэр госпиталь зашIым, Къутасэ санитаркэу ащ щыIагъ, сымаджэхэр ыгъашхэщтыгъэх, ящыкIагъэхэр афишIэщтыгъ, врачым дэIэпыIэщтыгъ.

Заор кIозэ гидроэлектростанциер ашIын фаеу зырахъухьэм, Кощэгъу зэшыпхъуитIур ащ кIуагъэх, щытхъу апы­лъэу къуаджэм къагъэзэжьыгъ. Сэри ащ фэдэ цIыф цIэрыIохэу гъэхъагъэ зышIыгъэхэм кIэлэеджакIохэр мызэу, мытIоу аIузгъакIэщтыгъэх. Къутасэ кIэлэеджа­кIохэм гущыIэгъу афэсшIыгъагъ. Ащ фэдэ зэхахьэхэр ары хэгъэгум шIулъэгъу фязыгъэшIырэр, а зэхашIэм изыкъегъэ­Iэтын фэIорышIэрэр.

Мамый-ГъукIэлI Зулихъан, Хъаныерэ Къутасэрэ афэдэхэр тищысэтехыпIэнхэу щытых. Ахэм мамырныгъэ щыIакIэу къытфыдахыгъэр дгъэлъапIэу, тиуашъо къаргъоу тыпсэунэу Тхьэм селъэIу.

Къощэгъу-Мамый Нуриет.Пэнэжьыкъуай.