Мыр къэуушыхьатынэу уфежьэмэ, куоу пэсэрэ лъэ­хъаным ухэхьащт. Сэ тхыгъэу сызэджагъэхэм къау­шыхьаты тхэкIэ-еджакIэ лъэ­хъан зэфэшъхьафхэм адыгэ­хэм зэряIагъэр. Ау къин мыу­хыжьэу зыхэтыгъэхэм ар аIэкIигъэзэуи къыхэкIыгъ.

ТхэкIэ-еджакIэ адыгэмэ зэряIагъэр нафэ къашIэу тхыгъабэ щыI, ахэм зыкIэ ащыщ ижъ дэдэкIэ хъугъэ-шIагъэхэр къизыIотыкIэу къыд­нэсыжьыгъэ IорIуатэхэр.

Адыгэхэр хьатмэ къате­кIыгъэхэу шIэныгъэлэжьхэм ащыщхэм къаушыхьаты. Тэ тхыгъэ тарихъ тиIэнэу тинасып къымыхьыгъэми, лъэпкъым IорIуатэхэмкIэ къэхъугъэ-къэшIагъэхэр къыкIэлъыкIорэ лIэужхэм къалъигъэ­Iэсыжьыгъэх. Щысэу мыр къэпхьын плъэкIыщт:

Хьатитэуи тятэжъхэр Лъэпкъыжъхэм ащыщэу Тхыдэжъмэ къаIуатэ: Хьатитэмэ япщыгъошхо Хышхо кIыбым щыIэу, ЦIэрыIоу зеубгъу. Ягъунапкъи Мысырым Хьатитэмэ нагъэсы. Рамзэсэу пачъыхьэм Ар ымыдэу зао къешIы. Хьатитэуи зэолIмэ ЯлIыгухэр мэлъатэх, Атэмапэхэр1 зы пкъыхэу Апкъыхэр пкъыехэу, Абгъэгухэр щэрэхъ пытэхэу Купчанэмэ2 зандэу арытхэу, ЧIэу зытетыр агъэгырзэу, Япыйхэр агъэщэIухэу ЩыкIыгъэм епчыпаох3. НэIуагъэм ыгу агъэкIодэу, ЗэкIурэм текIор щашIэу, Хьатитэмэ яшIэныгъэ Бгъу пстэумкIи лъэкIуатэ. Еджыпт4 пачъыхьэу Фирхьаунэу Рамзэсри Хьатитэмэ къафакIо, ЗэкIу тхылъри5 къадешIы, Хьат Мау ыпхъу ишъузэу, Зэо-бани хэмытыжьхэу, Пшэхъо-жьыбгъи ямыIэ­жьэу, ЧэцIыл къабзи зэдашхыгъ. Ау емынитIумэ азыфагу Мамырыр бэрэ дэлъыгъэп. Бгъэ зэпыщыткIэ къахьыгъ.

Хьатмэ тхакIэ зэряIагъэр къеушыхьаты мы IорIуатэм: «зэкIу тхылъ зэдашIи» еIо, зэрэзэкIухэрэр тхыгъэкIэ къы­зэраушыхьатыгъэр мыщ ­къегъэнафэ. Тхын гущыIэр адыгэ­хэм яI, тхэщтыгъэх. Тхын (тхэн) гущыIэр къызтекIыгъэм теплъын: тхэн — тхын — тхъын — гъэтхъыгъэн — ыгъэтхъын. УрысыбзэкIэ мы гущыIэм къикIырэр начертано, нацарапано.

«ЫIэ ритхъыгъ» аIоу зэ­хэпхыщт. Тхэныр (тхыныр) зы­горэ рыпщэмэ уж къызэригъанэрэм епхыгъэу плъытэн плъэкIыщт. «Тхылъ» тэIо. Тхы­гъэхэр зыщыугъоигъэхэр ары. ГущыIэжъ адыгэхэм ахэлъ, мыхъун горэ зышIа­гъэм зэрипщыныжьыщтыр, зэрагъэпщынагъэр зэратхыщтыгъэри ащ къеушыхьаты: «Ащ иIоф пхъэшъо тхылъым тетхагъ». А лъэхъанхэм узытетхэн плъэкIынэу щыIагъэр пхъашъо гъэнэфагъэ горэн фае. Египет чъыгышъом утетхэнэу тхьапэ щыхашIыкIы­щтыгъ.

Адыгэмэ тхакIэ зэ­ряIагъэр ащи къеушыхьаты: Фирхьаунэу6 Рамзэсри Хьатитэмэ къафакIо,ЗэкIу тхылъ къадешIы.

Фирхьаунэу Рамзэс зыщыIагъэр илъэс миниплIыкIэ узэкIэIэбэжьмэ ары.

Адыгэхэм цIаби лъэкъоцIаби «хьа-р» якъежьапIэу яI, ахэр арапыбзэми, щагу псэушъхьэу хьэми зыкIи япхыгъэп: Хьа-лIэкъу, Хьа-цIацI, Хьа-рэхъу, Хьа-брацу, Хьа-тх, Хьат-къо, Хьа-тит. Мыхэм, сэ сишIошIыкIэ, къаушыхьатырэр адыгэхэр хьатмэ къызэрате­кIыгъэхэр, а лъэхъаным хьат­мэ тхакIэ зэряIагъэр, адыгэ­хэр зэрэлъэпкъыжъхэр, ­уашъом Iугъо кIагъао къо­дыеу зэрэщымыIагъэхэр, лъэкI, щы­нагъо зэряIагъэр, аужыпкъэм, фараонхэм апэуцу­жьын­хэ зэралъэкIыщтыгъэр ары.

Хьаудэкъо Сар. къ. Мыекъуапэ.

1* Атэмапэхэр зы пкъыхэу — атамэхэр зэнэсхэу. 2* Кутанэмэ — колесницэмэ. 3* Епчыпаох — пчымкIэ (пик) еох. 4* Еджыпт — Египет. 5* ЗэкIу тхылъ — зэзэгъыныгъэ тхылъ (договор). 6* Фирхьаун — фараон.