БэмышIэу гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредакцие хъулъфыгъэ горэ къытеуагъ. Ар урысыбзэкIэ тхэрэ усакIу, адыгэ, дунэе литературэ зэнэкъокъухэм ахэлажьэ ыкIи текIоныгъэр къащыдехы, поэтическэ тхылъ зытIущ къыдигъэкIыгъ — Шэуджэн Инвер ары. Анахьэу зыгъэгумэкIыщтыгъэр, ятэшэу Шэуджэн Байзэт Яхьем ыкъом къыкIэныгъэ Iэпэрытх усэхэр къыхэутыгъэнхэр ары.

КъэсэшIэжьы сэри, я 90-рэ илъэсхэм ыкIэм гъэзетым сыкъыIухьэгъакIэу, Шэуджэн Байзэт загъорэ иусэхэр ыкIи нэмыкI къэбар кIэкIхэр къытфаригъэхьхэу зэрэщытыгъэр.

Шэуджэн Байзэт Яхьем ыкъор тыгъэ­гъазэм и 15-м, 1939-рэ илъэсым Теуцожь районымкIэ къуаджэу а I-рэ Едэпсы­къуае бын-унэгъо Iужъу къыщыхъугъ. Къоджэ еджапIэм дэгъоу щеджагъ ыкIи 1956-м класси 10-р къыухыгъ. КIалэм ятэу Яхьер анахь лэжьакIоу чылэм дэсыгъэмэ ащыщыгъ, колхозым хэтыгъ. Хэгъэгу зэошхор къызежьэм кIуагъэ ащ ыкIи къыщауIагъ, зэо ужым ихэку къыгъэзэжьыгъ. Байзэт ятэу Яхьем илэгъубэм атекIэу, арапыбзэр ышIэщтыгъ, къуаджэм иефэндыгъ, иIоф дэгъоу ыгъэцакIэу илъэс 20-р кIуа­гъэ. Непэ къызнэсыгъэми икъоджэгъу­хэм ыцIэ шIукIэ раIо.

Ежь Шэуджэн Байзэт ицIыкIугъом щегъэжьагъэу цIыф шъэбэ шъырытэу, ыгукIэ творчествэм зылъищэу къэтэджыгъ, дэгъоу ежь-ежьырэу сурэт ышIыщтыгъ, тхылъхэм яджэщтыгъ, спортым пылъыгъ. Дзэм къулыкъур къыухи къызекIыжьым, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет чIэ­хьагъ, ау илъэси 4 щеджагъэу ипсауныгъэ къызэщыкъуи, къычIэкIыжьын фае хъугъагъэ. Джа уахътэм къыщыкIэдза­гъэу ащ усэныр ригъэжьагъ. Шэуджэн Байзэт иунагъо щыщхэм къызэраIорэмкIэ, бэ къинэу ышъхьэкIэ ыщэчынэу, зэпичынэу хъугъэр. ГужьдэгъэкIыгъоу, кIэгъэкъонэу иIагъэр зэрэтхэрэр ары. Иусэхэм — ипоэзие а гууз-лыуз иныр, нэмыкI цIыфым ныбжьи ымылъэгъурэр зэхишIэу, ыгу нэсэу зэрэщытыгъэр къыуагъашIэ, иусэхэм гъыбзэм фэдэхэр ахэтых. Байзэт адыгабзэр ары анахьэу зэрэтхэщтыгъэр, ау урысыбзэкIи тхэщтыгъ, шъыпкъэ, икъоу ышъхьэ иIоф зэрифэнэу зэрэмыхъурэр творчествэми егоуагъ, бэ ытхыгъэу кIодыгъэр. Ипсауныгъэ елъытыгъэу, цIыфхэм ахэхьан, адэгущыIэн, иусэхэр аригъэшIэнэу хъугъэп, ауми, зэпыуи зэпычи иIагъэп, ренэу тхьапэмрэ къэлэмымрэ зэдиIыгъыгъ. «Адыгэ тха­кIохэу, ежь нахь илэгъоу Къуекъо Налбыйрэ Жэнэ Къырымызэрэ анахь зышIэщтыгъэхэр, ахэм осэ икъу тэрэз Шэуджэн Байзэт ипоэзие къыратыгъ, икъэбзагъэ, икъызэрыкIуагъэ, иадыгабзэ рыгущыIэу зэрикIасэм пае агъэлъапIэщтыгъ», — еIо Байзэт ышым ыкъоу Инвер.

Шэуджэн Байзэт адыгабзэкIэ тхыгъэу усэ тхылъ цIыкIуитIу къыдигъэкIыгъ. АщкIэ анахь IэпыIэгъу къыфэхъугъэу ыкIи къы­фэгумэкIыгъэр къыдеджагъэу, дэгъоу зышIэщтыгъэ адыгэ усакIоу Къуекъо Налбый ары.

«Къиным утекIонышъ, нэпсым нал­мэс-налкъутэ хэпшIыкIыщт, сицыхьэ птелъ», — къыриIогъагъ Байзэт Къуекъо Налбый.

Шэуджэн Байзэт иIэпэрытх усэхэу къыгъэнагъэхэр къыхэтэутых, нэIуасэ зафэшъушI.

АIо ным ыгукIэ къешIэу… Илъфыгъэ пстэумэ ягукъанэ АIо ным ыгукIэ къешIэу. КъяхъулIэщтым ызыщанэ ПкIыхькIэ ащ елъэгъоу. О плъэгъугъэ, тян, тиунэ КIашъор къыкIэзыгъэу. Угу къыредзэ ычIэгъ ухъугъэу, КIэлэбыныр ибэу къэнагъэу, Укъегъащтэ жэр Iузыгъэу. О уинури Тхьэм птырихи, Хьадэгъу пIалъэр зэхэошI, Сыдэу адэ угучIэ рихи, Хьэзаб машIор гум кIэошI. — Куко, — оIо угуIэжьэу, Пхъу закъом зыфэбгъэзагъэу, УипкIыхьыпIэ фэоIуатэ, Уигупшысэ зыкъепхъуатэ… Непэ фэдэу къэсэшIэжьы: Пчэдыжьыпэу гъэтхэ мафэр. Зэузапсэу ппсэ зыхэкIыр… Лъфыгъэу уиIэхэм къытфырикъуи, Гугъэ пстэури тэ тшIуикъути, ГушӀогъончъэу тыкъэнагъ. Дышъэ Ӏапэу о пхэлъыгъэр Ащымыгъупшэу цӀыфмэ аӀотагъ. Уигупсагъэу къытфыщыунагъэр ГукъэкӀыжь лъапӀэу къытфэнагъ.

СИЧIЫГУ IЭШIУ

СичӀыгу ӀэшӀоу — шӀулъэгъу мыхъо­жьыр Мары джыри жъым урижъыжьи, Нэфыпс дахэр чӀым къытфихьыжьыгъэу Гъатхэм ифабэ къытэнэсыгъ. ЧӀыгуми ыпсэ къыхэхьажьыгъэу Пэхъэмэ фабэм ыкIыӀу зыщиӀэтыгъ. Бзыухэм, чъыгхэм ахэӀэкӀагъэу, Макъэр хаутэу тыгу къагъэчэфы. Бжыхьасэр къызэкӀэкӀагъэу, ШхъонтӀабзэу къызэлъэнэфы. ТиӀофхэр къытфэпсынкӀэнэу, Тхьэ закъом Ӏофыр фэтэпчъы... Тылажьэмэ тымышъхьахынэу, ЗэӀутхыщт гъэбэжъум ипчъэ. СичӀыгу ӀэшӀу сигугъэ лъапӀ, Тимэфэ ошӀу гъэбэжъу къэкӀуапӀ.

НАСЫПЫР — АТЭКӀЭНЫЖЪ

Пщыныжь зытелъым сыряхьыщырэу, ГумэкӀ гузажъор лъэпэ мыгъакӀу. Къэбары сишӀэу, фаеми ыӀопщэу, Пкъыр зыутхыпкӀырэр шъэфы убакӀу. Сыда насыпыр? Тара нахьышӀур? Гъогу зэхэкӀмэ сакъыщэгъуащэ... ЧӀылъэр сыуджэгъоу, джэгъогъухэр гушӀоу, Бзэджэ нэрыгъым зыкъысхегъащэ, Унэм секӀы, Унэм сехьажьы... Тыдэ сыкӀон? Тыдэ сычъэн? О охътэ мыгъоу сыкъезфэкIырэр, Сыд сиамала, сыд есшIэхэн. Iашэу сфихыгъэу, сфызэпымыкIэу, Сигъогу хьылъэ зи зэмыхъокIэу, СигъэшIэ тIэкIу хьэзабкIэ рекIокIы… Сыдигъо, сыдигъо адэ нэфыпсыр Сиунэ гушIоу хъярэу къихьащт? Сыдигъо, сыдигъо тыгухэр гушIопсэу, Гъатхэм, мэфакIэм афзэIутхыщт? Зысэгъэпкъые акъылыр сэрэу. НахьышIум сежэу, неущ сыпаплъэ. Гупшысэ иныр, анахьэу, апэрэу, ГъашIэу дунаим хэлъ сигуфаплъэр. Ауми сэ сэIо, ауми сэ сэшIэ: Насыпыр, е кIал, — атэкIэныжъ: Дэгъоуи сэшIы, удэеуи сэшIы – Тхьэм зыфиIуагъэр тэ тигъогужъ. Амалынчъэмэ шIулъэгъур Сабый гупцIанэу, сабый IэрыпIэу, Синэплъэгъу уадэжь щыIэ зэпыт. Хъупхъэр зишапхъэу, зиунэ дэнапIэу, Щытхъур зихапIэм спсэ икIэрыт. Усэм ымакъэ бгъэгур зэлъиштэу Къыптефэ орэд пфызэхэслъхьанэу. Къэуцу зэ, мо зэ! Сызэгоутэу, СшIоигъу джэмакъэр о къыпкIэхьанэу. О жъогъо чыжьэу укъысфэнэфы, Ау таущтэу, къаIолъ, сыкъыбнэсын? Пщэсыр къыптехьэшъ, усшIуеушъэфы, Таущтэу, спсэ закъу, укъэзгъотын? Охътэ гукIодыр… Амалынчъагъэр… Гугъу мыуха сэ къысфэкIуагъэр? Нэплъэгъу кIосагъэу сэ сыкъекIокIы, ГугъэпIэнчъагъэр къысфызэплъэкIы. КъыкIэпщы мары чъыIэу нэкъуаер, Сыгуи къекIуашъэ шъэфэу чъыIаер. Сшъхьэ имыкIэу, Симэфэ ублэ уригукъэкIэу. Узфэзгъэдагъэр осIон, — нэфылъ. Мафэр макIо, чэщыр текIо, Пфэмыухырэр о IофшIэн. НекIо, некIо, садэжь къакIо, Сыгу пфыхэлъыр озгъэшIэн. Сыбзыу тамэу, мо жьы хьарзэм, УзыслъэгъукIэ, сыхэфарзэ, КъигушIукIэу жъгъыоу сыбзэ КъырыкIощтыр макIэп, — Iазэ, Мо дунаим урикъопсэу, Сигупшысэ огъэкъугъ: ШIу услъэгъуи сынэу, сыпсэу, СатырыкIэу укъэхъугъ. Лъэгъун фабэм, пхъэуш машIоу, Сигъогу хьылъэ къегъэфабэ; Жьыбгъэ чъыIэр сфигъэошIоу, Сызэрещэ ащ ыIапэ.