Апэрэ адыгэ еджэгъэ-гъэсагъэм ащыщэу, общественнэ-политическэ IофшIэкIошхуагъэу Сихъу Сэфэрбый къызыхъугъэр жъоныгъуакIэм и 4-м илъэси 136-рэ хъугъэ.

Мыщ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэу зэхащагъэм цIыф Iуш гъэсагъэм илъэуж зыфэдагъэм рыплъэжьыгъэх, игъашIэрэ ишIагъэрэ щатегущыIагъэх, шIоу ылэжьыгъэр кIагъэтхъыгъ, къиныбэу ыщэчы­нэу хъугъэми игугъу щашIыгъ. Темэ шъхьаIэу «Сефербий Сиюхов: портрет на фоне времени» зыфиIорэр къызэIуихэу зигъо Iофтхьабзэр гъэпсыгъагъэ.

Наунэ-практическэ конференциер С. Сихъум ыцIэкIэ зэхэзыщагъэр гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм тарихъымкIэ иотдел ары, ащ зэкIэ институтым иотдел зэфэшъхьафхэм яIофышIэхэр хэлэжьагъэх.

Конференциер пэублэ гущыIэ фабэкIэ къызэIуихыгъ институтым ипащэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIыIужъу Адам. Сихъу Сэфэрбый Хьацуцэ ыкъор цIыф Iуш дэдэу, гъэсэныгъэ-шIэныгъэ дэгъу зыIэкIэлъэу, илъэпкъ паемэ, зышъхьамысыжьыщтхэм зэращыщыгъэр, зыхэтыгъэ уахътэм икъиныгъо­хэм ямылъытыгъэу, адыгэ лъэп­къыр шъхьафит гъогум тещэгъэ­ным мыпшъыжьэу зэрэдэлэжьагъэр, ащ зэфэгъэ-шъыпкъагъэу хэлъыгъэм адыгэ лъэпкъыр ыпэкIэ зэрагъэплъагъэр ыкIи зэрэлъагъэкIотагъэр А. ЛIыIу­жъум къыIуагъ, лIым шIушIэгъэ ин зэриIэр кIигъэтхъыгъ.

Сихъу Сэфэрбый ехьылIэгъэ къиIотыкIын гъэшIэгъонхэр къа­шIыгъэх гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм этнологиемрэ лъэпкъ искусствэмрэкIэ иотдел инаучнэ IофышIэу Бузэрэ Азэмат, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, бзэшIэныгъэлэжьэу Бырсыр Батырбый, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Пэнэшъу Аскэр, мыхэм анэмыкIхэу конференцием хэлэжьэгъэ шIэныгъэлэжьхэми. Ахэм ягущыIэ анахь къыхэщыгъэр Сихъу Сэфэрбый иадыгэ лъэпкъ щыIэкIэ-псэукIэ дэгъу иIэным кIэхъопсэу, кIэгуIэу, гъэпсэф имыIэу Iофышхо зэрилэжьыгъэр ары. Сихъум шIэгъошIу иIагъ, пасэу арапыбзэр ыкIи ащ играмматикэ зафигъэ­нэIосэнэу хъугъэ, Мыекъопэ горскэ еджапIэм, Пшызэ кIэлэ­егъэджэ семинарием ащеджагъ, кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъагъ. Адыгэ лъэпкъыр гъэсэныгъэм къыфэщэгъэн зэрэфаер зэхишIэу, апэрэ илъэс заулэм къоджэ егъэджапIэхэм Iоф ащишIагъ. КIэлэегъаджэу ыкIи пащэу Пэнэхэс, Щынджые, Тэхъу­тэмыкъуае адэтыгъэ училищхэм Iоф ащишIагъ. Мы уахътэм Сихъум зы лъэпкъ еджэпIэ хэушъхьафыкIыгъэ зэхэщэгъэн зэрэфэе гупшысэр зыдиIыгъэу, ащ фэдэ еджапIэм ипрограммэ ныдэлъфыбзэмкIэ изэхэгъэуцон Iоф дишIагъ. Адыгэ лъэпкъымкIэ гъэсэныгъэм псым, жьым фэдэу мэхьанэ зэриIэр къыгурыIоу Сихъу Сэфэрбый адыгабзэмрэ быслъымэн дин IофыгъомрэкIэ кIэлэегъаджэхэр гъэхьазыры­гъэнхэм зэрилъэкIэу хэлэжьагъ. АдыгабзэмкIэ ыкIи ащкIэ нэ­мыкI предметхэр зэрагъэшIэн амал ягъэгъотыгъэныр мыпсынкIагъэ­ми, хэкIыпIэхэм ренэу алъыхъу­щтыгъ. 1918-рэ илъэсым, революцием ыпаIоу, С. Сихъумрэ И. ХыдзэлIымрэ зэхагъэуцогъэгъэ черкес хьарыфылъэу араб лъапсэр зиIэр 1918-рэ илъэсым апэрэу къытырадзэгъагъ. Джащ фэдэу Сихъум КIубэ Щэбан игъусэу 1924-рэ илъэсым «Реджэнхэу тхылъ» хьарыфхэр зызэрагъэшIэрэ ужым тегъэ­псыхьагъэу къыдагъэкIыгъагъ. Конференцием къыщыгущыIа­гъэхэм анахь кIагъэтхъыгъэр Сихъу Сэфэрбый ежь ышъхьэкIэ гъэсэныгъэм, шIэныгъэм зызэрэ­лъащэрэм фэдэу, иадыгэ лъэпкъ шIэныгъэ-гъэсэныгъэ ригъэгъотымэ зэрэшIоигъуагъэр ыкIи мы лъэныкъомкIэ гъэзагъэу Iофы­шхо зэрилэжьыгъэр ары. А зэкIэм яшIуагъэкIэ 1930-рэ илъэсым ехъулIэу Адыгеим мышIэныгъэр зэрэщагъэкIодыгъэр, Темыр Кавказым щыпсэурэ лъэпкъхэмкIэ апэрэу зэIэпахырэ быра­къ плъыжыр 1931-рэ илъэсым къызэрэратыгъагъэр кIагъэтхъыгъ.

Сихъу Сэфэрбый гъэсэныгъэм иIофыгъо готэу, тхэн-хэутын IофшIэнышхор зэрэзэшIуихыгъэр, апэрэу Кавказ заом итемэ зыфэзгъэзагъэу, ащ тхьамыкIагъоу къыздихьыгъэр зэхэзышIэпагъэу, зыгъэунэфыгъэу зэрэщытыр, лъэпкъ тарихъым, гъэсэныгъэм, егъэджэн-пIуныгъэм яхьылIэгъэ тхыгъэхэр къыдэкIыгъо зэфэшъхьафхэм «Майкоп­ское эхо», «Кубанские ведомости» ыкIи Петербург къыщыдэкIыщтыгъэ «Мусульманская газета» къызэраригъахьэщтыгъэ­хэм ягугъу къашIыгъ, мэхьанэшхо а зэкIэм аратыгъ.

Сихъу Сэфэрбый общественнэ-политическэ IофышIэшхуагъ. Адыгэ автоном хэкум изэхэщэн-гъэпсын Ш. Хьахъуратэм готэу дэлэжьагъ. Партийнэу щымытыгъэми, Горскэ испол­комым илъэсныкъорэ ипэщагъ, Ш. Хьахъуратэр РКП(б)-м итхьаматэу агъэнэфэфэкIэ. Сихъур Адыгэ хэкумкIэ лъэпкъ гъэсэныгъэм иотдел ипащэуи къы­хэкIыгъ. Къуаджэу Хьакурынэхьаблэ шышъхьэIум 1917-рэ илъэсым щыкIогъэ Пшызэ къушъхьэ­чIэсхэм язэфэс изэхэщакIохэм ащыщыгъ, ау мы Iофыр зэрэ­гугъагъэхэу кIащынэу хъугъэп. С. Сихъур Горскэ исполкомыр 1920 – 1921-рэ илъэсхэм зэхэщэгъэным хэлэжьагъэхэм ащыщ. Къуаджэу Хьакурынэхьаблэ 1922-рэ илъэсым щыкIогъэ Советхэм язэфэс Адыгэ (Черкесскэ) автоном хэкумкIэ тхьамэтагъор щызэрихьагъ, ащ Сихъур я Х-рэ Всероссийскэ зэфэсэу Советхэм афызэхащэрэм илIыкIоу щыхадзыгъагъ. Адыгэ автоном хэкоу зэхащэгъэ къодыемкIэ анахь мэхьанэ зиIэ культурэ IофыгъохэмкIэ, гъэсэныгъэмкIэ, этнографиемкIэ гъэзагъэу Сихъу Сэфэрбый Iофышхо 1929-рэ илъэсым нэс ылэжьыгъ. 1930-рэ илъэсым Iоныгъо мазэм, Аб­хъаз къэралыгъо музеим инаучнэ IофышIэу Сыхъум щылажьэщтыгъэ С. Сихъур агъэтIысыгъ. Хьапс тыралъхьи, лажьэ горэ имыIагъэ­ми, «ихьакъ» зытыригъэкIыжьэу Беломорканалым ишIын хэлэ­жьагъ, нэмыкI каналхэми — Волго-Донскоим, Москва ыцIэкIэ щытым ыкIуачIэ ахилъхьагъ. 1956-рэ илъэсым къалэу Краснодар къыгъэзэ­жьыгъ. Ышым ыкъоу К. Сихъум ынаIэ къытетэу унэу къыратыгъэм щыпсэугъ. Сэфэрбый мэкъуогъум и 11-м, 1960-рэ илъэсым аухыижьыгъ. 1966-м ар лIагъэ, икъуаджэу Джамбэчые щагъэтIылъыжьыгъ. Гу зэIухыгъэ зафэу, Iофым ыгъэ­гупсэфэу щыIагъ, илъэпкъ, цIыф­хэр лъэшэу икIэсагъэх,

Научнэ-практическэ конферен­цием къырахьылIэгъэ докладэу къаIотагъэхэр зэкIэ зы сборник дэтхэу къызэрэдагъэкIыжьыщтхэр Пэнэшъу Аскэр къыIуагъ. Зигъо Iофтхьабзэм хэлэжьагъ Сихъу Сэфэрбый ышым ыкъоу Сихъу Евгений. Ащ «Черкесский букварь» зыфиIоу (араб тхэкIэ лъапсэр зиIэу) С. Сихъумрэ И. ХыдзэлIымрэ зэдатхыгъэр, яплIэнэрэу ыгъэхьазыри, Мые­къуапэ къыщыдигъэкIыжьыгъ. АщкIэ IэпыIэгъу къыфэхъугъэхэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым иIофы­шIэхэм зэрафэразэр ыкIи конфе­ренциер зэрэфызэхащагъэм зэригъэрэзагъэр къыIуагъ. Тхы­лъыр Iофтхьабзэм хэлэжьагъэ пэпчъ ыкъо, ыкъом ыкъожьэу, кIэлэеджэкIо цIыкIоу Сихъу Сэ­фэр­бый ыцIэ зыфаусыгъэм къе­кIо­кIызэ аритыгъ, Тхьэм насыпышIо ешI.

Мамырыкъо Нуриет.