ШIэныгъэ гупчэ иных, культурнэ баиныгъэм иухъумакIох
Джырэ мафэхэм тиреспубликэ уасэ зиIэ шIэныгъэ ыкIи культурнэ гупчитIу — музей инитIу ит, яшъыпкъэу ахэр мэлажьэх.
[caption id="attachment_132641" align="aligncenter" width="800"] Сурэтыр АР-м и Лъэпкъ музей ихъарзынэщ.[/caption]
1925-рэ илъэсым Адыгэ автоном хэкум изэгъэшIэнкIэ Обществэм хэтхэм къалэу Краснодар лъэпкъ музеир щызэхащэгъагъ. Ащ иIофышIэхэм чаныгъэ-гуетыныгъэ ахэлъыгъ ыкIи апэрэ пкъыгъохэри ахэм къаугъоигъагъэх: бзылъфыгъэ пхъэ цуакъэр, тыжьын бзылъфыгъэ бгырыпхыр, тыжьын мыхъур Iэлъыныр, кIэрахъоу дышъэ тхыпхъэ зиIэр. Апэрэ Iэшъхьэтетэу хэку музеим иIагъэр Наурзэ Ибрахьим, музеир ишъуашэкIэ тарихъ-этнографическэу агъэнэфагъ.
Наурзэ Ибрахьимэ пшъэдэкIыжь инэу иIэр зэхишIэу, Iофым ишъыпкъэу Iууцогъагъ. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу экспедициехэр зэхищэщтыгъэх ыкIи анахь пкъыгъо дэгъухэр музеим паекIэ къызIэкIигъэхьэгъагъэх. Музеир щыIэ зыхъугъэм щыублагъэу этнографиемкIэ, тарихъымкIэ ыкIи адыгэхэм яархеологиекIэ пкъыгъо 962-рэ къаугъоигъ ыкIи ахэр фондым хэхьагъэх. Адыгэ хэку гупчэр Краснодар къырахыжьи Мыекъуапэ къызахьыжьым музейри къэкощыжьыгъ, Адыгэ хэку краеведческэ музеир агъэпсыгъ.
1993-рэ илъэсым Адыгеим и Правительствэ иунашъокIэ, краеведческэ музеир АР-м и Лъэпкъ музей хъугъэ. Музей IофшIэнышхом зиIахь ин хэхьагъэхэу, зэоуж охътэ анахь хьылъэм ар зэтезгъэпсыхьажьыгъэхэу Азэмэтэ Мин-Къутас (пэщэ IэнатIэр ыгъэцэкIагъ), отдел пстэуми Iоф ащызышIэгъэ Любовь Лебеденкэр, я 60 — 80-рэ илъэсхэм музеим идиректорыгъэу Iэшъхьэмэфэ Любэ Мэрзанэ ыпхъур IофшIэкIо мыпшъыжьыгъэх. Илъэси 10-м ехъурэ музеим пэщэныгъэ дызэрихьагъ Абрэдж Альмир Нухьэ ыкъом.
Джырэ мафэхэм АР-м и Лъэпкъ музей угъоигъэ гъэшIэгъонхэр, экспонат дэгъубэ, пчъагъэмкIэ мин 280-м лъыкIахьэу, чIэлъых. Скульптурэр, графикэр, я ХIХ — ХХI-рэ лIэшIэгъухэм яизобразительнэ искусствэ, декоративнэ-прикладной искусствэр, гъучI ыкIи мыжъо лъапIэхэм ахэшIыкIыгъэ пкъыгъохэр, адыгэ лъэпкъ шъуашэр, ар зэрагъэдэхэрэ пкъыгъохэр, тыжьын бгъэгупэ чыIухэр, бгырыпххэр, къамэхэр, къэмалъэхэр, нэмыкIхэр бэу фондым хэлъых.
АР-м и Лъэпкъ музей культурнэ баиныгъэхэм яухъумакIоу научнэ-ушэтын IофшIэныр егъэцакIэ: музеим научнэ отделэу 9 иI, ежь иунэе тхылъеджапIэ ыкIи хъарзынэщ иIэх. Джырэ мафэхэм Лъэпкъ музеим ипащэр Джыгунэ Фатим Къадырбэч ыпхъур ары, ащ игуадзэр Шэуджэн Налмэс.
ХэгъэунэфыкIыгъэн фае Лъэпкъ музеим сыдигъуи къэгъэлъэгъон IофшIэнышхо зэрэщыкIорэр. Ащ унакIэу фашIыгъэм зычIэхьажьыгъэхэ нэуж, унитIу зыубытырэ экспозициякIэу «Культура и быт адыгов в конце ХVIII — начале ХIХ вв» зыфиIорэр 2001-м къыщызэIуахыгъагъ, ар егъэжьэпIэшIу хъугъэ. ТекIоныгъэм ия 60-рэ, ия 75-рэ илъэсхэм афэгъэхьыгъэ мэфэкI къэгъэлъэгъонхэр жъоныгъуакIэм, 2005-рэ ыкIи 2020-рэ илъэсхэм щызэхащагъэх. Илъэс къэс музеим тарихъ хъугъэ-шIагъэхэм афэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон 20 фэдиз щырагъэкIокIы, лъэпкъым хьалэлэу фэлэжьэгъэ шIэныгъэлэжьхэм ацIэкIэ Iофтхьабзэхэр зэхащэх. 2010-рэ илъэсым Лъэпкъ музеир зызэхащагъэр илъэс 85-рэ зэхъум, къэгъэлъэгъонэу «Живое прошлое. Наследие Республики Адыгея в музейных коллекциях» зыфиIорэр къыщызэIуахыгъагъ. Ащ апэрэу къэлэдэсхэм ыкIи республикэм щыпсэухэрэм фондым хэлъ экспонат анахь дэгъухэр щалъэгъугъэх.
Тщыгъупшэ мыхъущтыр АР-м и Лъэпкъ музей ылъапсэ зидзыгъэм къыщегъэжьагъэу кIэлэеджакIохэм, ныбжьыкIэхэм япIуныгъэ-гъэсэныгъэ зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ Iофышхо зэрилэжьырэр, экскурсие ыкIи къэгъэлъэгъон зэфэшъхьафхэр, мэфэкI Iофтхьабзэхэр бэу зэрэзэхищэхэрэр ары.
Мамырыкъо Нуриет.