Хэтрэ цIыф лъэпкъи жьым, псым фэдэу анахь ищыкIагъэр мамырныгъэр, шъхьафитныгъэр ары.

Ау сыдэу пшIына, хэти емы­жэгъахэу къиныр, хьазабыр, заор, гъаблэр къэкIохэ хабзэ. Хэгъэгу зэошхоу 1941 — 1945-рэ илъэсхэм нэмыц-техакIохэм тикъэралыгъо къырашIылIэгъагъэр анахь гуимыкIыжь тарихъ хъугъэ-шIагъэхэм ащыщ. Лъы­псыр ащ псыхъоу щычъагъ.

Хэгъэгу зэошхор къызежьэм, Родинэр ыкъо-ыпхъухэм къя­джагъ ыкIи тикъэралыгъо ис цIыф лъэпкъхэр зэфэдэу зэ­къоуцохи, фашизмэм пэуцужьыгъэх. Джащыгъум Адыгэ хэкум икIыхи нэбгырэ мин 80 зэуапIэм Iухьагъ, лъэпкъ цIыкIумкIэ ар багъэ, ахэр тыдэ зыщэIэхи, лIы­гъэ зэрахьэу зэуагъэх; хэкIодагъэр бэдэд, зырызхэм янасып къыхьыгъ хэкум къагъэзэжьыныр. Непэ зыцIэ къесIощтхэр адыгэ тхакIохэу, заом хэлэжьагъэхэу ыкIи псаоу къыхэкIыжьыхи, щыIакIэм зиIахь ин хэзылъхьагъэхэу Кэстэнэ Дмитрий, Пэрэныкъо Мурат, Шъхьаплъэ­къо Хьис. Мы нэбгырищыри жъоныгъокIэ мазэм (илъэс зэ­фэшъхьафхэм) къэхъугъэх, ау яхэгъэгу шIулъэгъукIэ, шъып­къагъэу щыIэныгъэм фыряIа­гъэмкIэ, лъэпкъымкIэ зэрэ­хьалэлыгъэхэмкIэ зэфэдагъэх, «ущы­Iэным» имэхьанэ зэхашIапэу, къагурыIоу ягъашIэ къа­хьыгъ.

Кэстэнэ Дмитрий (1912 — 1985)

ЖъоныгъуакIэм и 9-м, 1912-рэ илъэсым Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Бжъэдыгъухьаблэ къыщыхъугъ.

1934-рэ илъэсым Краснодар дэт къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъ. Адыгеим иеджапIэхэм — Джамбэчые, Афыпсыпэ, Тэхъутэмыкъуае адэтыгъэхэм — директорэу Iоф ащишIагъ.

1937-рэ илъэсым тхакIохэм я Союз и Адыгэ хэку отделение исекретарэу хадзыгъ, Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым литературэмкIэ исектор ипэщагъ. Теуцожь Цыгъо къы­Iохэрэр ытхыхэзэ Iоф дишIагъ.

1942 — 1946-рэ илъэсхэм Кэстанэм дзэм къулыкъу щи­хьыгъ, заом хэтыгъ, фронтовой гъэзетым икорреспондентыгъ.Жъогъо Плъыжьым иорден, медалэу «За боевые заслуги» зыфиIохэрэр къыфагъэшъо­шагъэх.

Зэо ужым Кэстанэр альманахэу «Зэкъошныгъэм» редактор шъхьаIэу иIагъ, Адыгэ тхылъ тедзапIэм иредактор шъхьаIэу, нэужым идиректорэу щытыгъ, общественнэ IофышIэшхуагъ — народнэ депутатхэм я ­Адыгэ хэку ыкIи Краснодар край Советхэм ядепутатэу пчъагъэрэ хадзыгъ. Къэралыгъо шIухьафтынхэу ЛэжьэкIо Быракъ Плъы­жьым иорден, «щытхъум и Тамыгъ» зыфаIорэ орденыр, медальхэр къыратыгъэх.

Ытхыхэрэр 1932-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. АдыгабзэкIэ къыдигъэкIыгъэх «IошъхьитIу», «ЦIыфым ишIу­шIагъ», «Псыхъохэр зэхэлъа­дэх», «ПсыгуIан», «Шэуджэн Мос» (тхылъитIу), мыхэм анэмыкIхэри.

УрысыбзэкIэ къыдигъэкIы­гъэхэр: «Две высоты», «Народный певец», «Человек делает добро», «Слияние рек», «Белая кувшинка».

ЗэдзэкIын IофшIэгъэшхуи иI. С. Бабаевскэм ироманэу «Кавалер Золотой звезды» зыфиIорэр (Пэрэныкъо Мурат игъусэу), нэмыкIхэри зэридзэ­кIыгъэх.

Кэстэнэ Дмитрий СССР-м итхакIохэм я Союз 1941-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэтыгъ.

Пэрэныкъо Мурат (1912 — 1970)

ЖъоныгъуакIэм и 5-м, 1912-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуа­джэу ПчыхьалIыкъуае къыщыхъугъ.

1925 — 1929-рэ илъэсхэм еджэпIэ-интернатым, етIанэ Краснодарскэ кIэлэегъэджэ институтым илъэси 3 ащеджагъ, ау сымаджэ хъуи, институтым къычIэкIыжьыгъагъ. 1958-рэ илъэсым Москва дэт Литературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэм хэт Апшъэрэ литературнэ курсхэр къыухыгъ.

М. Пэрэныкъор Хэгъэгу зэ­ошхом хэтыгъ, Жъогъо Плъы­жьым иорден, Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуашэ зиIэр, медальхэр къыфагъэшъошагъэх.

1946-рэ илъэсым къыщыублагъэу Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым инаучнэ IофышIагъ, 1949 — 1950-рэ илъэсхэм ­Адыгэ тхылъ тедзапIэм иредакторыгъ, ащ ыуж Адыгэ хэку исполкомым радиомкIэ ыкIи теле­видениемкIэ и Комитет итхьаматэ игодзагъ.

Ытхыхэрэр 1929-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх.

М. Пэрэныкъор адыгабзэкIэ къыдэкIыгъэ поэтическэ сборни­кэу «НэкIмаз», «Сакъ», «Стих­хэмрэ поэмэхэмрэ», «НасыпышIомэ яорэд», «ЛIыхъужъ цIыкIу» зыфиIохэрэм, нэмыкIхэми яавтор.

УрысыбзэкIэ къыдэкIыгъэх: «Земля моих отцов», «Песнь счастливых», кIэлэцIыкIухэм апае: «Бей, дубинка!» («Рыу, сибэщ!»), «Мамин лес», «Мои подарки».

Еутых Аскэр игъусэу Пэрэныкъом Н. А. Некрасовым ипоэмэу «Кому на Руси жить хорошо?», А. С. Пушкиным ипо­вестэу «Капитанская дочка», нэмыкIхэри адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх.

Пэрэныкъо Мурат СССР-м итхакIохэм я Союз 1934-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ.

Шъхьаплъэкъо Хьис (1918 — 1982)

Теуцожь районымкIэ къуаджэу ПчыхьалIы­къуае жъоныгъуакIэм и 9-м, 1918-рэ илъэсым къыщыхъугъ.

1941-рэ илъэсым театральнэ искусствэмкIэ Къэралыгъо институтэу А. В. Луначарскэм ыцIэ зыхьырэр къыухыгъ. Хэкум къыгъэзэжьи, театрэм Iоф щи­шIэнэу ыублэгъэ къодыеу Хэгъэгу зэошхор къызежьэм, ежь ишIоигъоныгъэкIэ заом кIуагъэ. 1943-рэ илъэсым Харьков дэт танковэ училищыр къыухыгъ. 1942 — 1945-рэ илъэсхэм заор аухыфэ, зэуапIэм Iутыгъ. Кавказым щиубли, Берлин нэсыгъ. Танковэ отделением, взводым, ротэм якомандирыгъ. ЗэуапIэм лIыхъужъныгъэу щызэрихьагъэм пае Зэо Быракъ Плъы­жьым иорденэу 3, медали 7 къыфагъэшъошагъэх.

Зэо ужым Хьисэ Адыгэ къэ­ралыгъо къэшъокIо ансамблэм ипащэу илъэситIо Iоф ышIагъ. 1950-рэ илъэсым къыщыублагъэу, опсауфэ, хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иредакцие корреспондентэу, литературнэ IофышIэу, отделым ипащэу щылэжьагъ.

Ытхыхэрэр 1957-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Идраматургическэ произведениехэр театрэм щагъэуцущтыгъэх, ау джыри ахэр тхылъэу щыIагъэхэп, хэку гъэзетым, журналэу «Зэкъошныгъэм» къа­рыхьэщтыгъэх. Тхылъхэри шъхьа­фэу къыдигъэкIыгъэх: «Пьесэхэр», драмэхэу «Даут», «ЧIыгум иорэд», «Шэуджэн Мос», «Ным ыцIэкIэ», «Зигъо­нэмысым икъашъу», «Шарлотта-Айщэт», «Тыркъохэр», нэ­мыкIхэри. «Заом имафэхэр» зыфиIорэ романыр Хьисэ псаузэ ыгъэхьазырыгъагъ, ау ар апэрэу къызыдэкIыгъэр 1983-рэ илъэсыр ары. Нэужым, тхакIор къы­зыхъугъэр илъэс 75-рэ зыщы­хъурэм ехъулIэу, 1993-рэ илъэ­сым ятIонэрэу къытырадзэ­жьыгъ.

Шъхьаплъэкъо Хьисэ ипьесэхэу «Даут», «ЧIыгум иорэд», «Зигъонэмысым икъашъу», нэмыкIхэри Адыгэ драмтеатрэм щагъэуцугъэх.

Хьисэ лъэпкъ орэдышъохэм арылъэу орэд заулэ ыусыгъ, ахэм ащыщхэр пьесэхэм ахигъэуцуагъ. Урыс усакIохэм арылъ орэдхэм ащыщхэри адыга­бзэкIэ зэридзэкIыгъэх.

Шъхьаплъэкъо Хьисэ УФ-м итхакIохэм я Союз 1970-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэтыгъ.

Джащ тетэу, зэфэгъэ-шъыпкъагъэ Iофым фыряIэу, Хэгъэгум фашIэрэмкIэ зэмыблэжьхэу щыIагъэх тиадыгэ тхэкIо нэбгырищэу жъоныгъуакIэм къэхъугъэхэр, ТекIоныгъэр къа­гъэблэгъагъ, къыдахыгъ, адыгэ гущыIэр аухъумагъ.

Мамырыкъо Нуриет.