Спортым пылъхэу, дзюдор зикIасэу тихэгъэгу исмэ Мэлыщэ Азмэт зымышIэрэ ахэтын фаеп, анахьэу тэ тиуахътэ къыхиубытагъэмэ.

Апэрэ кIалэхэу Кобл Якъубэ ыгъэсагъэмэ, ытэмэ чIэгъ къычIэкIыгъэмэ ащыщ, бэрэ Якъубэ игъусэнэу мыхъугъэми (еджэн ужым Курскэ хэкум агъэ­кIогъагъ), егъашIэм итренер щыгъупшагъэп, идахэ ренэу ыIуагъ. Ежьыри тренер цIэрыIо зэрэхъугъэзи, Якъубэ бэрэ иупчIэжьэгъущтыгъ, къыгъэгъуазэщтыгъ. Якъубэ икIэлэ гъэсагъэхэу Мые­къуапэ къыдыдэсхэу, бэнэнымкIэ цIэрэ шъхьэрэ зэряIэм фэдэу тренер IофымкIи гъэхъэгъэшхохэр зышIыгъэмэ тIэкIу яIоф нахь псынкIагъ Азмэт нахьи сIомэ, сыхэукъонэпщтын. Азмэт нахь къин ылъэгъугъ...

Мыекъуапэ музыкэм щыфеджэнэу кIалэхэр къыхахыхэ зэхъум, Пэнэхэс еджапIэм ыцIэкIэ 1966-рэ илъэсым Азмэт Мыекъуапэ къэкIуагъ, орэд къэ­Iоныр къыхихыгъагъ. Ау Якъубэ дэжь кIозэ бэнэным зыщыфигъасэу ригъэжьагъэти, кIалэм зыздигъэзэщтымкIэ, ищыIэныгъэ зэрипхыщтымкIэ ыгу джэнджэш илъы хъугъэ. Чылэр къыпщыгугъэу укъыгъэкIуагъэмэ еджапIэр къэуухын фаети, музыкэ IофымкIэ сэнэхьат апэ зэригъэгъотыгъ. Ау бэнэныр лъэшэу икIасэти, ащкIэ зигъэзагъ, дзэм дамыщызэ илъэсныкъо горэм Якъубэ игъусэу Iоф ышIагъ, бэнэным икъулаий нахь къыIэкIэхьагъ.

Дзэ къулыкъур къызеухым, зыздигъэ­зэщтым Азмэт ехъырэхъышэжьынэу щытыгъэп, физкультурэмрэ спортым­рэкIэ институтэу Краснодар дэтым чIэхьагъ, дэгъоу щеджагъ, Мыекъуапэ Шэуджэн Мосэ ыцIэкIэ щызэхащэрэ зэнэкъокъум хэлажьи, спортымкIэ мастерыцIэ къыдихыгъ. Ар хэтрэ бэнакIокIи гъэхъэ­гъэшху, апэрэ лъэоянэу зышъхьарыкIын фэягъэр ары. ЕтIанэ къулаий нахь пIэкIэлъэу, бэнэнми уфэIэпэIасэ зыхъу­кIэ, ыпшъэ укIон олъэкIы, тренерэу Iоф рыпшIэнэуи классификацие къыуеты. А уахътэм тызэрэбанэщтыгъэр самбэр ары, ау дзюдоми тыфэнэIосагъ, ащкIи зэнэкъокъумэ тахэлажьэщтыгъ. 1960-рэ илъэсым дзюдор Олимпиадэм хэлажьэрэ спорт лъэпкъмэ ахагъэхьагъ. 1973-рэ илъэсым дзюдомкIэ Федерацие тихэ­гъэгу зыщызэхащэм, а бэнакIэм бэмэ зыфагъэзагъ, Азмэти ахэм ащыщыгъ.

Мэлыщэ Азмэт Курскэ хэкум загъа­кIом, къалэу Железногорскэ спортым кIэлэцIыкIухэр зыщыфагъасэу иIэгъэ еджапIэм бэнэнымкIэ тренерэу Iухьагъ. Ау зыпэIууцогъэ Iофыр IэшIэх зэрэмыхъу­щтыр къыгурыIуагъ — ежь нэмыкIэу нэбгырищ самбэмкIэ тренерэу ащ Iу­тыгъ, зыфэдэр къагурэIофэ къагъэхымагъ, нэмыплъ къыратыгъ, ау ежь цIыф гупы­тэу, теубытагъэ иIэу, ышIэрэр ыкIэм нигъэсэу ихабзэти, къэуцэкугъэп. ЕтIанэ Азмэт кIэлэ нэщх-гущхэу, шэнышIоу, иIо заIоу, ишIэ зашIэу, цIыфмэ ахэхьан-ахэкIын елъэкIыти, тIэкIу-тIэкIузэ агуры­Iуагъ, нэужым тренер шъхьаIэуи хъугъэ.

Ау зэкIэмэ анахь Iофыгъэр Курскэ хэкум дзюдомкIэ гъэхъагъэ щыпшIы пшIоигъомэ, Михаил Скрыповым бэнэнымкIэ иеджапIэ уенэкъокъун зэрэфэ­ягъэр ары. Шъыпкъэ, адрэр милицием испорт обществэу «Динамэм» хэтыгъ, Азмэт — «Трудовые резервы», ау хэку зэнэкъокъу зыхъукIэ, Скрыповым икIалэмэ уаблэкIыни, уашIокIыни амал иIагъэп. А лъэхъаным Урысы­емкIэ ти Адыгэ хэку, Челябинскэ хэкур, Курскэ, Красноярскэ краир, республикэхэмкIэ Украинэр, Белоруссиер, Грузиер, Прибалтикэр зы­фэпIощтхэр анахь лъэшхэу СССР-м итыгъэх.

Скрыповым иеджапIэ идзюдоист­мэ Олимпиадэм, дунэе е Европэ зэнэкъокъухэм медальхэр къащахьыхэу, спортымкIэ заслуженнэ мастерхэр, дунэе класс зиIэхэр мымакIэу, спортымкIэ мастерыр пчъагъэу щытыгъ, тэ тадэжькIэ Кобл Якъубэ зэрэтиIагъэм фэдагъ. Сыдэу хъумэ мыхэмэ уябэнын, ау Азмэт къыдэхъущтыгъ, ыгъасэхэрэм ащыщ­хэу Игорь Глывукрэ Владимир Мяконькэмрэ СССР-м, Европэм язэ­нэкъокъухэм, дунэе чемпионатхэм медальхэр къащахьыгъэх, спортымкIэ дунэе класс яIагъ, нэбгырэ тIокIитIум ехъумэ спортымкIэ мастерыцIэр къыдахыгъ. Ахэм Азмэт атеубгъуагъэу, ящыкIагъэр амал зэриIэкIэ афишIэщтыгъ, партием ихэку комитети, къалэм ипащэхэми, исполкомыми агурыIоу, ахэзагъэу щытыти, бэ икIалэмэ къафаригъашIэщтыгъэр. Ар а кIалэхэми, ятэ-янэхэми ащыгъупшагъэп, Железногорскэ щалъытэу, осэшхо щыфашIэу илъэс пшIыкIухырэ дэсыгъ.

Мэлыщэ Азмэт ыцIэ зэрэIугъэм елъы­тыгъэу 1991-рэ илъэсым Тунис дзюдомкIэ ихэшыпыкIыгъэ командэ (хъулъфыгъэхэмкIи бзылъфыгъэхэмкIи) тренер шъхьаIэу рагъэблэгъагъ. Ау изакъоу мыкIоу, ежь зыщыгугъырэ тренер заулэ дищэ шIоигъуагъ, аущтэу хъумэ, Iофыр нахь IэшIэх къащыфэхъущтыгъ. Ащи къе­зэгъыгъэхэти, джаущтэу спортымкIэ мастерхэу Дэхъужь Сэфэрбый, Евгений Мирошниченкэр, ячылэ кIалэу, бэнэкIо бэлахьэу, Европэм ичемпионэу Хьа­кIэко Чатиб гъусэ фэхъугъэх. ЯIофхэр зэпэ­фэфэ Азмэт иунэ исыхи, къэлэ зэфэ­шъхьафмэ ахагощагъэх. Мэзэ заулэ тешIагъэу Азмэт Дэхъужь Сэфэрбый зэрищэлIэжьи, ахэр зэпкъэгъу-лэгъугъэх, якIэлэгъум зэдэбанэщтыгъэх, бзылъфыгъэхэмкIэ тренер шъхьаIэу аригъэгъэнэфагъ.

Азмэт Тунис спортымкIэ ипащэхэм, дзюдомкIэ Федерацием итхьаматэ дэгъу дэдэу агурыIощтыгъ, ахэр гъусэ къышIыхи, а къэралыгъом икомандэ Мыекъуа­пэ къыщагъ. ЕтIанэ джащ фэдэу ти­бэ­накIохэр, Якъубэ япащэу, Тунис ыщэхи, къыхьэкIагъэх, ныбжьыкIэхэр зэбэны­гъэх. Мэлыщэ Азмэт ипкъые-псыекIэ, адрэ игъусэ тренерхэр къыготхэу, Тунис ибэнакIомэ якъулайныгъэ хагъэхъуагъ, ыпэкIэ къадэмыхъугъэу, Африкэм дзюдомкIэ изэнэкъокъу ятIонэрэ чIыпIэр щаубытыгъ. Ар гъэхъэгъэшхо хъугъэ, лъэ­шэу къыфэрэзагъэх, къагъэзэжьынхэ зэхъум ящытхъу аIозэ къагъэкIотэжьыгъэх.

Тренер IэпэIасэ хъугъэу, гъэхъэгъэ дэгъухэр иIэу, ащ дакIоу зэхэщэн Iофми фэкъулаеу, цIыфмэ агурыIоу, къыгурыIохэу зэрэхъугъэм пае дзюдомкIэ Урысыем ихэшыпыкIыгъэ командэ Азмэт рагъэблэгъагъ, тренермэ я Совет хагъэ­хьагъ. ТибэнакIохэр зэнэкъокъу инмэ (Европэм, дунэе зэнэкъокъухэм, Олимпиадэм анэсыжьэу) афэгъэхьазырыгъэн­хэ Iофыр къыраусэигъ, дахэуи зэпигъэ­фагъ. ЕтIанэ «Гормост» зыфиIорэ къэралыгъо IофшIэпIэшхоу псэолъэшI фир­мэ тIокIым ехъу зыхэтым физкультурэмрэ спортымрэкIэ азыфагу щыкIорэ Спартакиадэмэ япащэу, ытэмэ чIэгъ чIэтхэу щытыгъ.

Тыдэ щылэжьагъэми, сыд Iоф фэгъэ­загъэми, Азмэт ыгу етыгъэу зэшIуихыщтыгъ, цIыфмэ алъытэщтыгъ. Железногорскэ ицIыф гъэшIуагъ, непэ къызнэсыгъэми ащыгъупшэрэп. Ежь ыцIэкIэ турнирхэр зэхащэх, командэ пчъагъэхэр хэлажьэх, цIыфыбэ къякIуалIэ, къызэIуа­хы хъумэ игугъу къамышIэу хъурэп.

Хэти къызщыхъугъэр щыгъупшэрэп, анахь шIу елъэгъу, Азмэти Пэнэхэс ренэу къакIощтыгъ, шъэожъые Iэтахъоу зыщыджэгущтыгъэхэ хэгъуашъхьэхэр икIуапIэщтыгъэх, илъфыгъэхэми а гуфэбагъэр ахилъхьагъ. Ыкъоу Эдуард къуа­джэм дэс, цIыфмэ алъытэ, ятэ илъэуж дахэ рэкIо. Ышыпхъу Оксани чыжьэп, Яблоновскэм щэпсэу. АнахьыкIэ Рус­лъан янэ игъусэу Москва щыI, ащ щеджагъ, институтыр къыухыгъэу Iоф ешIэ, амал иIэ зэрэхъоу ятэ икъуаджэ ари къэкIо.

ЦIыфышIум Iаджи къепIолIэн плъэкIыщт, Азмэти ахэм ащыщ. Ишъэогъу Дэхъужь Сэфэрбый игугъу къышIы зыхъу­кIэ, IогушIукIы. «Азмэт ухигъэплъыхьанэу цIыф хьалэлэу, гупыкI иIэу, цIыфмэ афишIэщтым емызэщэу щытыгъ, — еIо. — Тэ Тунис тызещэм сыд фэди тыфэмыныкъоным ынаIэ тетыгъ, тиIофшIэн, тилэ­жьапкI, тищыIакI — зэкIэ­мэ гъунэ алъифыщтыгъ. Нэужым тыкъызэкIожьыми, тыдэ тыщызэрихьылIэми, зэкIэмэ къа­кIэупчIэщтыгъ, цIыф IэшIоу, гумэкIылэу щытыгъ».

Адыгеим илIыкIоу Урысыем и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет исенаторэу щытыгъэ Хьащыр Аслъанрэ Азмэтрэ зэрэгъэныбджэгъущтыгъэх, ренэу зэхахьэщтыгъэх, Iоф пчъагъэмэ якIэщакIоу хъущтыгъэх. Ащ фэдэу зы Iоф гъэшIэгъон Азмэт игукъэкIыкIэ Мос­ква щызэхащэгъагъ. Ар къызхэкIыгъэр адыгэ ныбжьыкIэхэу къэлэшхом дэсхэм анаIэ нахь атырагъэты ашIоигъоти ары. Адыгэмэ, абхъазмэ, абазинмэ лъэшэу афэсакъыщтыгъэх, зэхащэщтыгъэх, зыщыщ лъэпкъыр ащымыгъупшэным пылъы­гъэх. Азмэт ипкъые-псыекIэ спорт клубэу «Адыгэхэр» зыфиIорэр зэхащагъ, ащ ипрезидентэу опсэуфэ къыхьыгъ.

Москва имэрэу Юрий Лужковым футболымкIэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэр зыхэхьэрэ Лигэ зэхищэгъагъ. Ащ турнирэу щырагъэкIокIырэмэ Азмэт зипэщэ спортклубэу «Адыгэхэр» зыфиIорэри ренэу ахэлажьэщтыгъ, непэ къызнэсыгъэми гъэхъагъэхэр ешIых. Ащ къыщымыуцухэу нэмыкI къалэмэ адэс адыгэ- абхъаз е абазин кIалэхэри язэнэкъокъу­мэ къахащэх, анахьэу Санкт-Петербург гъэзагъэхэр. Джы хэхэс адыгэмэ якомандэхэри къырагъэблагъэхэ ашIоигъу. Мы зэкIэ зигукъэкIыгъэр Мэлыщэ Азмэт.

Зэшъэогъу кIасэхэу Хъурмэ Щамсудинрэ Мэлыщэ Азмэтрэ зэдэкIэлагъэх, егъашIэм зэтеплъэхъукIыгъэхэп. Мэфэ реным Щамсудинэ укIэлъырысыгъэми, Азмэт икъэбар къыухыщтэп, ахэм сэмэр­къэу шъабэ ахэлъыщтыгъ. Джы къытегущыIэ хъумэ, чэфынчъэгъэ тIэкIу ынэмэ къакIэхьэ, IэшIэхэп уишъэогъу бгъэтIы­лъы­жьыныр.

Спортым пыщэгъэ пчъагъэмэ апэкIэ­кIырэ къиныгъохэм, тренировкэ мыу­хыжьхэм япсауныгъэ бэрэ зэщагъакъоу мэхъу. Сыд фэдэу Азмэти кIуачIэ хэлъэу, гушхоу щытыгъэми, ипсауныгъэ къыхаIи, ыгу заулэрэ операцие ашIыгъ, къинкIэ зэтеуцожьымэ, етIани къеIазэхэзэ аужырэ илъэсхэр къыхьыгъэх. Ау ыгу кIодыгъэу заригъэлъэгъугъэп. «Зэзакъу, — къысиIогъагъ, — тIэкIу мэхагъэ къызысхэфагъэр, аужырэу сыгу абзэн зэхъур ары. «Сыпшъыгъ, сезэщыгъ, хъу шIоигъор орэхъу» есIогъагъ Iазэм. Арыти, IущхыпцIыкIи, «о учеркес, укъызэкIокIон уфитэп»! къысиIуагъ.

«Сыд пшIэн, учеркесмэ, учеркесэу улIэн фае» сIуи, ащи сеуцолIагъ, мары сшъхьэ джыри ошъогумкIэ гъэзагъэ».

Джащ фэдэу щытыгъ Азмэт, илъэс тIокIищырэ пшIырэ къыгъэшIагъ, ар хъулъфыгъэмкIэ джыри зыщишIугъо уахът, джыри мэшэсы, ихьакIэщи цIыф кIуапI, ау зэкIэ Тхьэ Iоф. Азмэт щытхъу хэлъэу щыIагъ, ишIушIагъэ ыпэ итэу идунай ыхъожьыгъ, ау зышIэщтыгъэхэмкIэ тигукъэкIыжь дахэхэм къахэнагъ. Ары, цIыфым ишIушIэ кIодырэп.

Къуекъо Асфар.