ТитхэкIо нахьыжъхэу литературэм иублэпIэ-зэтеуцогъу щытыгъэхэм ащыщэу, АР-м инароднэ тхакIоу Лъэустэн Юсыф къызы­хъугъэр илъэси 110-рэ зэрэхъугъэм фэгъэ­хьыгъэ зэхахьэ АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ щыIагъ.

Iофтхьабзэр пшъэрылъ шъхьа­Iэм — зэлъашIэрэ адыгэ тхакIом ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэ ныбжьыкIэхэм афиIотыкIыгъэным тегъэпсыхьэгъагъ.

МэфэкI нэшанэр кIигъэтхъэу гъэпсыгъагъэ тхылъ къэгъэлъэгъонэу «Лъэуж дахэ къыгъэ­нагъ» зыфиIоу тхакIом ыцIэкIэ тхылъеджапIэм иIофышIэхэм къагъэхьазырыгъэр. Ар зэрэзэ­хэтыр кIэкIэу къыIотагъ библиографэу Пэнэшъу Руслъан.

Зэхахьэм къырагъэблэгъа­гъэх ыкIи хэлэжьагъэх Адыгеим итха­кIохэм я Союз ипащэу, тхэкIошхоу МэщбэшIэ Исхьакъ, гу­манитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ рес­публикэ институтэу Т. КIэра­щэм ыцIэ зыхьырэм иIофышIэ­хэм ащыщхэр, Адыгэ кIэлэ­егъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щытым ыкIи Мыекъопэ гимназиеу N 5-м ащеджэхэрэр, Лъэустэн Юсыф иIахьылхэм ащыщхэр, литературэр зикIасэхэр.

МэфэкIыр зэрищагъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ рес­публикэ институтым литерату­рэмкIэ иотдел иIофышIэ шъхьа­Iэу Агъыржьанэкъо Симхъан.

Апэрэ псэлъэ фабэр зэха­хьэм къыщишIыгъ тхэкIо на­хьыжъ гъэшIуагъэу, илъэсипшI пчъагъэ хъугъэу Адыгэ тхакIохэм я Союз ипащэу МэщбэшIэ Ис­хьакъ.

— Сигуапэ тхакIом уасэ фа­шIэу, мыщ фэдэ Iофтхьабзэр зэрэрагъэкIокIырэр, — къы­Iуагъ ащ. — Тэ, адыгэхэм, анахь лъэпкъыжъхэм тащыщ, тиI тарихъ куу гъэшIэгъони, охътэ зэ­фэшъхьафхэм зэмыблэжьхэу, лъэпкъыр щыIэкIэшIум фэ­щэгъэным дэлэжьагъэхэри.

Лъэпкъ литературэр пштэмэ, ащ иублапIэу Т. КIэращэр, А. Хьаткъор, И. Цэир зэрэщытыгъэхэр ыкIи Ш. Хьахъуратэр — Адыгэ автоном хэкум изэхэщэкIошхощтыгъэр тшIэн фае. НыбжьыкIэу мыщ чIэсхэм яна­хьыбэр къуаджэхэм къарыкIыгъэх, ахэмкIэ анахь мэхьанэ зиIэр, пытэу агу раубытэн фаер тыдэ щыIэхэми, зэрэадыгэр зыщамыгъэгъупшэу, зыфэсакъы­жьынхэр ары; жъи кIи зэфэдэу мы лъэныкъом ренэу тыфэса­къэу тыдэлэжьэн фае.

Iофышхо ышIагъ тхэкIо на­хьыжъ Iушэу Лъэустэн Юсыф. Илъэс 86-рэ фэдиз къыгъэ­шIагъ. Iэтахъозэ хэкумкIэ, лъэпкъымкIэ игукIэгъу-шIулъэгъу къэущыгъ, ащ игумэкI-гукIайи, игушIогъо­-Iотэжьыгъуи зэхишIэу Юсыф щыIагъ. Я 30-рэ илъэсхэм ар литературэм къыхэхьагъ. КIэра­щэм, Хьаткъом Iоф адишIагъ. 1934-рэ илъэсым, СССР-м итха­кIохэм я Союз щыIэ зыхъугъэ ужым кIэкIэу, Адыгэ тхакIохэм я Союз зэхащэгъагъ. 1939-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Юсыф ащ хэтыгъ, 1952 — 1962-рэ илъэсхэм Адыгэ тхакIохэм я Союз ипэщагъ.

Лъэустэн Юсыф творчествэр икIасэу, ыгу нэсэу, гуетыныгъэ­шхо хэлъэу опсауфэ Iоф зэри­шIагъэр, «Адыгэ гущыIэжъхэр» зыфиIорэр зыугъоижьхи, къыдэзыгъэкIыгъэр Юсыф арэу зэ­рэщытыр, ащкIэ зэкIэ адыгэ лъэпкъ жабзэр зэриухъумагъэр Исхьакъ кIигъэтхъыгъ. НэфэрыIо зафэу, фэлъэкIырэмкIэ хэткIи IэпыIэгъу хъоу зэрэщытыгъэр къыIуагъ. Лъэустэн Юсыф итхы­гъэ, итхылъ пэпчъкIэ адыгэ гу­пшысэр зэригъэбаигъэр, ­адыгэ литературэ ныбжьыкIэу, апэрэ лъэбэкъухэр зышIырэ къодыемкIэ Лъэустэным иапэрэ расска­зэу «Аминэт», анахьэу романэу «Къушъхьэр къэнэфы» зыфи­Iорэм (1949-рэ илъэс) мэхьанэшхо зэряIагъэр, а уахътэм адыгэ художественнэ тхыгъэ пэпчъ ини цIыкIуи, лъэшэу агъэ­гушIоу ыкIи зэIэпахызэ ахэм зэряджэщтыгъэхэр, Адыгэ педучилищым ащ дэжьым ежьыри щеджэщтыгъ, Юсыф итхылъ зэригъэгушIогъагъэр къыIо­тэ­жьыгъ.

МэщбэшIэ Исхьакъ игущыIэ бэрэ щыкIигъэтхъыгъ зэлъашIэрэ усэкIо-тхакIоу Хьаткъо Ахьмэд зэрэеджэгъэ-гъэсэгъэшхуагъэр, литературэм хэмыкIокIэжьын лъагъо зэрэщыпхырищыгъэр, ау бэ къызэримыгъэшIагъэр, аужыпкъэм, 1937 — 1939-рэ илъэсхэм ыцIэ къырамыIожьэу зэрэхъугъагъэр ыкIи ар зэпхыгъагъэр анахьэу Ахьмэд ятэу Джанхъот ефэнд гъэсэгъэшхоу зэрэщытыгъэм къызэрэпкъырыкIыщтыгъэхэр ары. Охътэ жьыбгъэхэр зэхэфыгъуаехэу, гуао­хэу зэрэщытыгъэхэр хигъэу­нэфыкIыгъ. Хьаткъо Ахьмэд иусэ­хэр, поэмэхэр зыдэт тхы­лъитIоу «ЦIыфыр щэрэI» ыкIи «Стиххэр» зыцIэр усакIор зыщымыIэжь уж къызэрэдэкIыгъэ­хэм, мы лъэныкъомкIэ анахьэу Лъэустэн Юсыф ишIуагъэ къызэрэкIуагъэм ягугъу къышIыгъ.МэщбашIэр джащ фэдэу тхэкIо нахьыжъэу дэгъоу ышIэщтыгъэм игъэпсыкIэ-шIыкIагъэхэм къащыуцугъ: гумыпсэф-гуIалэу, зыхэт щыIэныгъэр ришIыкIыпэу, рилъэгъукIэу зэрэщытыгъэм кIэкIэу къащыуцугъ. Лъэустэн Юсыф ишъхьэгъусэу Щэрифэ ихъупхъэгъагъэр, тхакIом къы­Iозэ, сыдигъуи зэкIэ ытхыхэрэр ащ зэрэфыхиутыщтыгъэхэр, Юсыф ежь ручкэкIэ зэрэмытха­гъэр къыIотагъэх. Ау щэч зыхэмылъыр Лъэустэн Юсыф чIыпIэ хэхыгъэ дахэ адыгэ литературэм зэрэщыриIэр, щэIэфэкIэ литературэм ыкIи илъэпкъ зэрафэшъыпкъагъэр, адыгэ гущыIэр, адыгэ гупшысэр лъэшэу зэригъэбаигъэр, зэриIэтыгъэр МэщбэшIэ Исхьакъ игуапэу зэха­хьэм щыхигъэунэфыкIыгъ. Лъытэныгъэрэ шъхьэкIафэрэ къэзылэжьыгъэу, зыфашIыщтыгъэу зэрэщытыгъэм ищысэу къыхьыгъ Юсыф иаужырэ илъэс­хэу сымаджэу зыщылъыгъэм Адыгеим и Апэрэ Президентыгъэу Джарымэ Аслъан игъоу ылъэгъуи, ежь Исхьакъ ыкIи Пэ­­нэшъу Руслъан зэгъусэхэу Лъэу­стэным дэжь кIэупчIакIо зэрэ­фэкIогъагъэхэр, ар лъэшэу тха­кIом гуа­пэ зэрэщыхъугъа­гъэр. ЛIэу егъа­шIэм илъэпкъ, ихэ­гъэгу, икIэсэ творчествэм ищыIэныгъэ афэзыгъэшъоша­гъэм а зэкIэ къылэжьыгъэ шъыпкъ.

Зэхахьэм хэлэжьагъэх ыкIи гущыIэ кIэкIхэр къыщашIыгъэх гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ишIэ­ныгъэлэжьхэу Къуекъо Асфар, Щэ­шIэ Щамсэт, Мамый Руслъан, Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет икIэлэ­егъаджэу, доцентэу Хъуажъ Нуриет, институтым тарихъымкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу ЕмтIылъ Разыет, Шъхьэлэхъо Дарико. Нэбгырэ пэпчъ Лъэустэн Юсыф итворчествэ зы лъэныкъо гъэнэфагъэкIэ — фольклор IофшIэгъэшхо зэриIэр, адыгэ шIэныгъэ ушэтэкIо институтым Юсыф Iоф зыщишIэгъэ уахътэм угъоигъабэу ышIыгъэр непэ къызынэсыгъэми зэхафыжь зэрикъурэр, адыгэ гущы­Iэжъхэр, IорIуатэхэр лъэпкъым зэрэфиухъумагъэхэр; илъэс 12-м къыщегъэжьагъэу усэхэр ытхэу зэрэщытыгъэр, усэу «Псэкъупс», «Пыим ибэнакI» зыфиIохэрэр хэку гъэзетым къызэрэщыхиутыгъагъэхэр, иапэрэ рассказэу «Аминэт» ахэм аужыIоу зэри­тхыгъэр, зыщыпсэугъэ илъэхъан щыхъурэ-щышIэрэр зэхифэу, фэ­къулаеу итворчествэ зэрэ­лъигъэкIотагъэр, къуаджэу Шы­хьанчэрыехьаблэ цIэрыIо Юсыф зэришIыгъэр, ащ итхэкIо закъоу зэрэщытыр, ау хэткIи щысэ зытепхынэу зэрэхъугъэр къыра­IотыкIыгъэх. Хэгъэгушхом пыир къызытебанэм, Лъэустэныр заом кIуагъэ, батальоным икомиссарэу, нэужым фронтовой гъэзетым икорреспондентэу щытыгъ. А зэкIэ гуетыныгъэшхо хэлъэу зэригъэцэкIагъэр ыкIи орденхэр, медальхэр къэралыгъом къызэрэфигъэшъошагъэхэр къаIуагъ.

Илитературнэ IофшIагъэкIэ яеплъыкIэ-шIошIхэр, адыгабзэкIэ ыкIи урысыбзэкIэ тхылъ 20-м нахьыбэ зэритхыгъэр, ахэр та­рихъ лъапсэмкIи, художественнагъэмкIи гъэцэкIагъэхэу, образхэр ушъагъэхэу, бзэ къэбзэ гъэшIэгъон аIулъэу, узыхэт щы­Iэныгъэр нахь нафэ ыкIи гоIу къыпфашIэу зэрэгъэпсыгъэхэр кIагъэтхъыгъ. ЗэдзэкIын IофшIэгъэ ин зэриIэр, пьесэхэр зэри­тхыщтыгъэхэр, ахэр Адыгэ театрэм зэрэщагъэуцугъэхэр, Лъэустэныр жанрэу очеркым анахь фэIэпэIэсэ тхакIоу зэрэщытыгъэр, зэкIэ итворчествэкIэ я 20-рэ лIэшIэгъур адыгэ лъэпкъымкIэ зыфэдагъэр уигъашIэу, нэм къыкIигъэуцоу зэрэтхагъэр, общественнэ IофшIэкIошхоу зэрэщытыгъэр, ифэшъошэ шъып­къэу «Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу», «Адыгэ Респуб­ликэм и Щытхъузехь» зыфиIорэ цIэ лъапIэхэр къызэрэфагъэ­шъошагъэхэр къыхагъэщыгъ. Иочерк зэфэшъхьафыбэхэмкIэ адыгэ лъэпкъым ишIушIэгъэ мыухыжь зэригъэунэфыгъэр, игупшысэ зафэу зэрэлэжьагъэр кIагъэтхъыгъ.

Зэхахьэм щыIэгъэ ныбжьыкIэхэм ащыщхэр Юсыф итхы­гъэхэм къахэхыгъэ пычыгъохэм къяджагъэх.

МэфэкIыр фэбагъэ хэлъэу кIуагъэ, шIур зылэжьэу щыIэгъэ тхакIор шIукIэ агу къэкIыжьыгъ.

Зэхахьэм ихьэкIагъ, хэлэ­жьагъ Юсыф ятэшым ыкъоу, иIахьыл гупсэу Лъэустэн Борис. Ар зэ­хихыгъэм, ылъэгъугъэм ыгъэрэзагъ, сыхьатитIум ехъум тхакIоу Лъэустэн Юсыф къэгущыIагъэ пэпчъ шIу къыфиIуагъ, лъэп­къым фапшIэрэр зэрэмыкIодыщтыр кIигъэтхъыгъ. Ежь Борис ышъхьэкIэ ыкъош нахьыжъэу, тхэкIо цIэрыIоу Лъэустэн Юсыф илъа­гъо рыплъэжьыгъ. ТхакIом илэ­жьыгъэ, игупшысэ, ипроизведение гъэшIэгъоныбэ зэфэшъхьаф­хэм уасэу къаратыгъэм ыгъэ­рэзагъэу, зэкIэ Iофтхьабзэм изэхэщакIохэми, ащ къекIолIэгъэ пстэуми, уахътэ къыхихи, игуа­пэу мэфэкIым хэлэжьэгъэ тхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъи, Лъэпкъ тхылъеджапIэу зэхахьэр зыщыкIуагъэм иIофышIэхэми «тхьашъуегъэпсэу» къариIуагъ. ЦIыфыр зафэу зыкIыщыIэрэр шIукIэ ыцIэ раIожьынэу ары.

Мамырыкъо Нуриет.