ИгущыIэ шъуи кIуачIи иIагъ

Адыгэ лъэпкъ литературэр лъэгъо-гъогу зафэ тещэгъэным зиIахь ин хэзылъхьэгъэ титхэкIо анахьыжъхэм ащыщыгъ Лъэустэн Юсыф.

Я 30-рэ илъэсхэм ыкIэхэм тилитературэ къыхэхьэгъэ мэкъакIэхэм ар ащыщыгъ, ыгу щизэу, гъашIэр зэхишIэу, лъэпкъ Iофыгъуабэм игупшысэ ахэгъэщагъэу, гулъыти амали IэкIэлъыгъ. Ау зыкъызэIузыхыщт сэнаущыгъэм емыжэу, Хэгъэгу зэошхор гуимыкIыжь тхьамыкIагъоу тикъэралыгъо къыфыкъокIыгъ. Ащ ихьазаб советскэ народым ныбжьырэ тыркъошхоу ыгу къытенагъ. 1945-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 9-м ТекIоныгъэшхор къыдахыгъ. Ау тхэныр езыгъэ­жьагъэхэм, ащыщхэу фронтым Iухьэгъа­гъэхэм янахьыбэм къагъэзэжьыгъэп. Заом псаоу къыхэкIыжьыгъэх: Пэрэныкъо Мурат, Лъэустэн Юсыф, Еутых Аскэр, Дмитрий Костановыр, Павел Резниковыр, Шъхьаплъэкъо Хьис, Жэнэ Къырымыз.

Лъэустэн Юсыф (1913 – 1998)

Теуцожь районым итыгъэ къуаджэу Шыхьанчэрыехьаблэ 1913-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 25-м къыщыхъугъ. Красногвардейскэ районым итыгъэ къу­тырэу Киселевым иеджэпIэ-интернат къызеухым, 1930-рэ илъэсым мэкъумэщ­хъызмэт техникумым чIэхьагъ, ще­джагъ, полиграф институтэу Москва дэтри къыухыгъ.

1935 – 1938-рэ илъэсхэм хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иредакцие Iоф щишIагъ, ащ ыуж шIэныгъэ ушэтыным пылъыгъэ Адыгэ институтым щылэжьагъ. 1942-рэ илъэсым мэкъуогъум щегъэжьагъэу 1946-рэ илъэ­сым нэс дзэ къулыкъур ыхьыгъ, заор аухыфэ батальоным икомиссарэу, дивизием игъэзет исекретарэу щытыгъ. Чаныгъи лIыгъи мы зэо мафэхэм Юсыф къыхэфагъ. Ащ ишыхьатэу орденэу «Жъогъо Плъыжьыр», медальхэр къыратыгъэх. Зэо ужым 1946 – 1949-рэ илъэсхэм Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым, 1949 – 1952-рэ илъэсхэм хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иотдел ипащэу Iоф ышIагъ. 1939-м СССР-м итхакIохэм я Союз аштэгъагъ, 1952 – 1962-рэ илъэсхэм Ю. Лъэустэныр Адыгэ тхакIохэм я Союз ипэщагъ.

1935-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ытхы­хэрэр къыхиутыщтыгъ. АдыгабзэкIи у­рысыбзэкIи тхылъ 20-м ехъу къыдигъэ­кIыгъ. АдыгабзэкIэ къыхиутыгъэхэр: «Аминэт», «Гъогур Iухыгъ», «Адыгэ новел­лэхэр», «Къушъхьэр къэнэфы», «Ожъубанэкъохэр», «Зы бын итхыд», «Хэшыпы­кIыгъэ тхыгъэхэр», «Пшъашъэмэ янэфылъ», «ШIум илъэгъохэщхэр», нэмыкI­хэри.

УрысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэх романэу «Немеркнущий свет», «Все началось весной», «Счастье пришло», «Девичьи зори», «Повесть о Чамокове».

Драматургическэ IофшIагъэхэр

Лъэустэн Юсыф ипьесэхэу «Налмэс», «Нэфсэт игъогогъухэр», «Ожъубанэкъо Асхьад» зыфиIохэрэр Адыгэ драмтеатрэм исценэ щагъэуцугъэх. Адыгэ пшысэхэм якъыдэгъэкIын хэлэжьагъ, адыгэ гущы­Iэжъхэр дэтэу тхылъищ къыдигъэкIыгъ.

ЗэдзэкIынми тегъэпсыхьэгъагъ

Юсыф мы IофшIэн мыпсынкIэми иIахьышхо хилъхьагъ. Л. Толстоим иповестэу «Хаджи-Мурат», Н. Островскэм ироманэу «Как закалялась сталь», А. Первенцевым ироманэу «Кочубей», А. Фадеевым ироманэу «Молодая гвардия» ащ адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх.

IофшIэкIошхуагъ

Очеркхэр зыдэт тхылъэу «ШIум илъэ­гъохэщхэр» зыфиIорэм пае Теуцожь Цыгъо ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ литературнэ шIухьафтыныр Ю. Лъэустэным къыфагъэ­шъошагъ. Литературнэ ыкIи общественнэ щыIакIэм чанэу ахэлэжьэрэ тхэкIуагъ, правительственнэ тын лъапIэ­хэу орденэу «Щытхъум итамыгъ» зыфи­Iорэр тIогъогогъо, медальхэр къыратыгъэх.

Лъэустэн Юсыф щэIэфэ къогъанэ имыIэу фэлъэкIырэр ышIагъ. Ар Мыекъуа­пэрэ Украинэм ит къутырэу Дьяковымрэ яцIыф гъэшIуагъ. УФ-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу ыкIи тын лъапIэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ. Юсыф АР-м и Президент дэжь щызэхащэгъэ нахьыжъхэм я Совет щыIэм ипэщагъ. ТхэкIо нахьыжъэу Ю. Лъэустэным щэIэфэ, щыIэныгъэм ижьы IэшIу гуапэу зыIуищагъ, гукIочIэпкъ ин иIагъ, щыIэныгъэм гухахъо хигъотэн ылъэкIыщтыгъ. Тхэныр, гупшысэныр, зэкIэ щыIэныгъэр ащ лъэшэу илъэпIагъ. Лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» ышъхьэкIэ ыгъэразэу Iоф щишIагъ, игукъэ­кIыжьхэми, адыгэ гъэзет закъоу зыцIэ бэрэ зэблахъугъэр, ыпсэ тешIыкIыгъэу зэрэщытыгъэр мызэу, мытIоу къыIоу къыхэкIыгъ:

«Адыгэ макъ». Джары тиадыгэ гъэзет ыцIэр… Ащ ымакъэ нахь лъагэу, нахь чанэу, нахь лъэшэу дунаим тет адыгэхэм зэхахы хъугъэ.

Ар мэкъэ къодыеп. ШIум, дэхагъэм, цIыфыгъэм, лIыгъэм, шъыпкъэныгъэм, лъэпкъым къырыкIуагъэм, тхьамыкIэгъо щыIакIэм хэкIыгъэу, гухахъорэ тхъагъорэ зыхэлъ щыIакIэ гъэпсыгъэным ымакъ…

ЛIыхъужъэу зищытхъу аIуатэрэм фэсэгъадэ ти «Адыгэ макъэ». Хьау, ащ блэкIыIо, зыгорэм ишIушIагъэ ебгъэ­пшэнэу щытэп тиадыгэ гъэзет. Ащ бэу лIыгъэ ин зыхэлъ гъогу къин къыкIугъ. Ифэшъуаш уфэусэныр, ищытхъу пIоныр. Арышъ, непэ тыфэразэу етэIо: — Аферым! Опсэу, ти «Адыгэ макъ»!»

Адыгэ тхэкIо нахьыжъэу Лъэустэн Юсыф игущыIэ пэпчъ шъуи кIуачIи сыдигъуи иIагъ, лъэпкъ литературэм ащ лъэгъо зэныбжь дахэ пхырищыгъ, игупшысэ хэхыгъэкIэ тилитературэ ыIэтыгъ.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтыр хъарзынэщым къыхэхыгъ.