ДзэкъулыкъушIагъ, Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ, шIэныгъэ­лэжь-искусствоведыгъ, мыпшъыжь IофшIэкIошхуагъ.

Шыу Щэбан Шъалихьэ ыкъор мэ­лылъфэгъум и 21-м, 1922-рэ илъэсым, Адыгэ хэкур зызэхащэгъэ охътэ шъыпкъэм, Тэхъутэмыкъое районым ит къуа­джэу Афыпсыпэ къыщыхъугъ. 1939-рэ илъэсым Адыгэ педучилищыр къыухи, зы илъэсрэ кIэлэегъаджэу Iоф ышIагъ. 1940-рэ илъэсым Щ. Шыур Дзэ Плъы­жьым кIуагъэ ыкIи ащ къэтэу къалэу Орджоникидзе дэт лъэсыдзэ училищым чIэхьагъ. Ау зэошхор къызежьэм, мы училищым икурсантхэр нахь пасэу къы­чIатIупщыгъэх ыкIи лейтенант ныбжьыкIэу Шыу Щэбан фронтым Iухьагъ. Идзэ гъэхъагъэхэм а лъэхъаным къакIэкIуагъ Зэо Быракъ Плъыжьым иорден, Хэ­гъэгу зэошхом иорден иа I-рэ ыкIи я II-рэ шъуашэ зиIэхэр, Жъогъо Плъыжьым иорденитIу ыкIи медаль 15 фэдиз. ТекIоныгъэм ипарадэу Москва щыкIуагъэм ар хэлэжьагъ.

ЛIым ищыIэныгъэкIэ анахь мэхьанэ зыфыозыгъэшIырэр Щэбанэ Дзэ академиеу М.В. Фрунзэм ыцIэ зыхьырэм (1944 — 1947-рэ илъэсхэм) зэрэщеджа­гъэр ыкIи ар дэгъу дэдэу къызэриухыгъэр ары. Адыгэ кIалэм дзэ къулыкъум гъэхъагъэ щишIынымкIэ ащ лъэшэу ишIуагъэ къэкIуагъ. Шыу Щэбан хэгъэгум ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм — КъокIыпIэ Чыжьэм, Курильскэ хыгъэхъунэм ыкIи Прибалтикэм къулыкъур щытхъу хэлъэу ащихьыгъ. Ащ илъэс 35-рэ ныIэп ыныбжьыгъэр полковник зэхъум. 1961-рэ илъэсым Шыур дзэм къыхэкIыжьыгъ ыкIи Мыекъуапэ щыпсэунэу къэ­кIожьыгъ. Ащыгъум илъэс 39-рэ ыныбжьыгъэр. Ыгу шIоигъом тетэу ищыIэныгъэ нэмыкI лъэныкъом — лъэпкъ искусствэм епхыгъэу — псэунэу ригъэ­жьагъ.

Мы лъэхъаныкIэр аукъодыягъэп, ар Щэбан ыпсэ зыфэгъэзэгъэ адыгэхэми ялъэпкъ искусствэ епхыгъагъ. ИкIэрыкIэу ищыIэныгъэ зэрэщытэу зэригъэкIун ыкIи ыушэтын фэягъ. Щэбан нэдэплъыпIэ имыIэу ымышIэрэм лъыхъугъ, ар къыгъотыгъ, зэхифыгъ. Шыур шIэныгъэм ыкIи культурэм илэжьэпIэ зэфэшъ­хьаф­­хэм аIутыгъ. Апэ — Адыгэ научнэ- ушэтэкIо институтым бзэмкIэ, литературэмкIэ ыкIи тарихъымкIэ иIофышIагъ, етIанэ Адыгэ хэку лъэпкъ творчествэм и Унэ ипэщагъ, Адыгеим лъэпкъ къа­шъомкIэ и Къэралыгъо ансамблэ идиректорэуи къыхэкIыгъ, Адыгеим ихор обществэ пшъэдэкIыжь зыхьырэ исекретарыгъ, 1987-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым инаучнэ IофышIэ шъхьэIагъ.

Щэбан илъэпкъ музыкэ культурэ зызэрэфигъэзагъэр аукъодыягъэп. ИкIэлэцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу ылъэгъугъэу, зыхэтыгъэу, зэхихыгъэм, нахьыжъ губзыгъэхэм яхьакIэщхэм ащызэхишIагъэр — адыгэ орэдыжъхэр, къэшъо мэкъамэхэр, хъишъэхэр ыкIи тхыдэхэр — гупсэфыгъо къырамытэу къыдекIо­кIыщтыгъэх. Ахэр зэкIэ угъоижьыгъэнхэ, зэхэфыгъэнхэ, къыдэгъэкIыгъэнхэ ыкIи зие адыгэхэм апашъхьэ къилъхьажьыгъэнхэ фэягъ. Мы пшъэрылъ иныр зэшIуихынэу къежэщтыгъ ыкIи ар Шыу Щэбан фызэшIокIыгъ. Я 60-рэ илъэсхэр Шыур лъэныкъуитIукIэ гъэзагъэу — музыкант-фольклористэу ыкIи а зэкIэ лъэпкъ искусствэр зие адыгэхэм ягъэшIэгъэным фигъэшъошагъ. Щэбан илъэс 14 ыныбжьыгъ апэрэу Адыгэ шIэныгъэ-ушэтэкIо институтым лъэпкъ музыкальнэ фольклорыр къэугъоигъэнымкIэ А. Гребневым зэхищэгъэгъэ экспеди-цием зыхэлажьэм. Адыгэ лъэпкъымкIэ иIэ зэхашIэр ащ къыгъэущыгъэу ыкIи къыщежьэу зэрэщытыгъэр Щэбанэ къы­Iотэжьыщтыгъ. Шыум ишъыпкъэу адыгэ­хэм ямузыкальнэ фольклор ылъапсэ зэрегъашIэ ыкIи ар джырэ лъэпкъ искусствэм гуегъэуцо: ижъырэ орэдкъэIуа­кIэр, орэд зэхэлъхьакIэр, музыкэ ­лъэпкъ Iэмэ-псымэхэр ыкIи лъэпкъ хореографиер «егъэунэшкIух». Щэбан илъэс 12-рэ (1987 — 1999) шIэныгъэ-­ушэтэкIо институтым щылэжьагъ. ­«Ижъырэ адыгэ орэдхэр» апэрэу 1965-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъ, ахэр орэд 22-рэ мэхъух ыкIи жанрэ зэфэшъхьаф­хэм арылъых. Тхылъхэу «Адыгейские танцы» (1971) ыкIи «Народные танцы адыгов» (1993), методическэ IэпыIэгъоу «О народном творчестве адыгов» (1993) зыгъэхьазырыгъэхэр Шыур ары. ПстэумкIи Щэбан мэхьанэ зиIэ Iоф-шIэгъэ 20-м нахьыбэ къыдигъэкIыгъ.

1983-рэ илъэсым диссертациер къыгъэшъыпкъэжьыгъ, искусствоведениемкIэ кандидат хъугъэ. Шыу Щэбан адыгэ лъэпкъ орэдхэр ыкIи къэшъо мэкъамэхэр пластинкэхэм атетхэу къыдэгъэкIыгъэнхэми икIэщэкIуагъ.

Шыур адыгэхэм ямузыкэ фольклор ыкIи ащ къешIэкIыгъэ пстэур зилъапIэу, зышIогъэшIэгъонэу, кIэзыгъэ имыIэу угъоигъэнхэм илъэсипшI пчъагъэм хьа­лэлэу дэлэжьагъ. Культурэм ыкIи искусствэм алъэныкъокIэ гъэхъэгъабэу иIэм апае Шыу Щэбан щытхъуцIэхэу «Адыгеим искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху» (1992), «Пшызэ искусст­вэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху» (1987) зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх.

Имурад ехьыжьагъэ фэкIон зылъэкIэу, Iофыр зикIасэу, гъунэнчъэу ащ фэшъып­къэу, адыгэхэм ямузыкальнэ кIэн лъапIэ уасэ фишIэу, ыухъумэу щыIагъ фольклорист инэу Шыу Щэбан. Мы мафэхэм къызыхъугъэр илъэси 101-рэ мэхъу, лъэпкъым ащ ыцIэ щыгъупшэрэп.

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтхэр: «АМ» ихъарзынэщ.