ЗэлъашIэрэ урыс тхакIоу Александр Островскэр къызы­хъугъэр илъэс 200 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэ­хахьэу «Драматург на все времена» зыфиIорэр АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ щызэхащагъ.

[caption id="attachment_131257" align="alignleft" width="272"] ЗэIухыгъэ къэбарлъыгъэIэс амалхэр.[/caption]

Уегупшысэмэ, А.Н. Островскэм итворчествэ урыс литературэмкIэ мэхьанэ­шхо зэриIэм щэч хэлъэп. Л. Н. Толстоим Хэгъэгум ыпашъхьэкIэ ащ ишIушIэгъэ ин мы гущыIэхэмкIэ кIигъэтхъыгъ: «он был отцом русской драматургии».

Творческэ сыхьатым къырагъэблэ­гъагъэх студентхэр, АР-м и Урыс къэралыгъо театрэу А.С. Пушкиным ыцIэ зыхьырэм иартистхэр.

ТхылъеджапIэм иIофышIэхэм А. Н. Островскэм ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу къэзыIотэрэ литературнэ къэ­гъэлъэгъон баир, электроннэ лъэте­гъэуцор къагъэхьазырыгъ, артистхэм ащыщхэр А.Н. Островскэм ипроизве­дениехэм (ипьесэхэм) къахэхыгъэ пы­чыгъохэм IупкIэу къяджагъэх.

Литературэр сыд фэдэрэ лъэхъани, щыIэныгъэр зэрыплъэгъожьырэ гъунджэм фэд. Александр Островскэм итворчествэ пштэмэ, ар Урысыем ищыIэкIэгъэ шъыпкъэр нэфэгъэ-шъыпкъагъэ хэ­лъэу зыщыгъэунэфыгъ.

Лъэпкъ тхылъеджапIэм ибиблиотекарь шъхьаIэу Марина Волковец литературнэ мэфэкIым къэкIуагъэхэм IупкIэу, зэгъэ­фагъэу, зиилъэс 200 хагъэунэфыкIырэ урыс тхэкIошхоу, драматургэу Александр Островскэм ищыIэныгъэ гъогу ыкIи итворчествэ къафыриIотыкIыгъ.

Ащ пыдзагъэу литературнэ сыхьатэу «Драматург на все времена» зыфиIорэ къэIотэнымкIэ Iофтхьабзэр лъигъэкIо­тагъ. Урыс классическэ театрэр зыпIокIэ, пстэуми А.Н. Островскэр шъхьэм къызэрихьэрэр къыIуагъ.

Александр Островскэр гъэтхапэм и 31-м (мэлылъфэгъум и 12-м) 1823-рэ илъэсым Замоскворечьем, Москва игупчэ пэгъунэгъоу, къыщыхъугъ. КIалэм ятэу Николай динлэжьыгъ, Костромской семинариер ыкIи Московскэ духовнэ академиер къыухыгъагъэх, ау ащ хэкIи, хьыкумышI IофшIэным хэуцогъагъ, ышъхьэ ыкIи иунагъо лъэшэу шIоIофыгъэх, лIэкъолъэшыцIэр (дворянствэр) зэри­гъотыщтым ыкIи ибынхэм а цIэр зэрафишIыщтым пылъыгъ. Драматург хъущт Александр янэу Любовь Саввинар дин­лэжьым ыпхъугъ, ау пасэу идунай ыхъо­жьыгъ. Ащ нэмыкIэу зэшъхьэгъусэхэм сабыи 4 зэдыряIагъ, ау ахэр цIыкIухэзэ лIэжьыгъагъэх. Николай ятIонэрэу къыщэжьи, ащи нэбгыри 6 къыфилъфыгъ, бын-унэгъошхуагъ, зэкIэ ахэм Николай апылъыгъ, ар анахь шIогъэ инэу фэплъэ­гъущтмэ ащыщ. Тыр IофшIэкIо-къэгъотакIоу зэрэщытыгъэм ишIуагъэкIэ, якIа­лэхэр сыдигъуи дахэу аIыгъыгъэх, рагъэджагъэх, гъэсэныгъэ ыкIи пIуныгъэ икъу арагъэгъотыгъ.

Драматург хъущт Александр исабыигъо-кIэлэгъу Замоскворечьем щыкIуагъ. Ятэ тхылъеджэпIэшхо зэриIагъэм кIалэм лъэшэу ишIуагъэ къекIыгъ, урыс литературэм пасэу фэнэIосагъ ыкIи тхэн­-гу­пшысэным зэрэфэщагъэм ежь-ежьырэу гу лъитагъ. Ау Николай ыкъо юрист хъумэ нахь шIоигъуагъ. 1835-рэ илъэсым А. Островскэр апэрэ Московскэ губерние гимназием ия 3-рэ класс чIэхьагъ, ар къызеухым, ятэ ишIоигъоныгъэкIэ, Московскэ университетым июридическэ факультет игъэсэныгъэ щылъигъэ­кIотагъ, ау еджэным егугъущтыгъэп, ыгу факIощтыгъэп ыкIи римскэ правэр фэмытэу, 1843-рэ илъэсым къычIэкIы­жьыгъагъ. Ятэ ихьатыркIэ Александр Совестный хьыкумым IофышIэ Iохьэ, илъэси 7 фэдизрэ тхакIоу хъущт Островскэр Московскэ судхэм ахэтыгъ.

1846-рэ илъэсым ехъулIэу А. Н. Ост­ровскэм купеческэ щыIакIэу къе­шIэ­кIыгъэм къыхэхыгъэ тхыгъэ кIэкIхэр иIэ хъугъэ. Апэрэ пьесэу «Картина семейной жизни» ыкIи очеркэу «Записки замоскворецкого жителя» зыфиIохэрэр 1847-рэ илъэсым къыхиутыгъэх. 1847-рэ илъэсым Московскэ университетым ипрофессорэу С.П. Шеверевыр ахэм яджагъ ыкIи урыс литературэм драматическэ нэф бзыикIэ къызэрэхэхьагъэр къызэIукIагъэхэм къариIуагъ. Джащ къы­щегъэжьагъэу тхэн-гупшысэн хьасэр зинасып хъугъэ А.Н. Островскэм ахэр къыхеутых, ежьыри журналэу «Современникым» иредколлегие хагъахьэ. ЗэкIэмкIи икъэлэмыпэ пьесэ 48-рэ фэ­диз къычIэкIыгъ. Анахьэу Островскэм литературнэ гушIогъуабэ къыфэзыхьыгъэр ыкIи цIыфхэм ар зэлъязыгъэшIагъэр комедиеу «Свои люди — сочтемся» ыIоу 1850-рэ илъэсым университет журналым къыдэхьагъэр ары. Ау пьесэр ыгъэуцунэу хъугъэп. Ащ иапэрэ пьесэу театрэм исценэ къытехьагъэр «Не в свои сани не садись» зыфиIорэр ары. 1859-рэ илъэсым итхыгъэхэр зыдэт томитIу хъурэ тхылъхэр къыдэкIыгъэх. Мыхэм осэшIу афишIыгъ Н. А. Добролюбовым. Драматургэу А. Н. Островскэм Урысыем ищыIакIэ зэригъашIэу Волгэ псыхъо тетэу зиплъыхьэуи, урыс народым игуе-гукIаехэр ыкIи игушIогъо цыпэхэр ыгъэунэфэу къыхэкIыгъ. 1856-рэ илъэсым тхакIор журналэу «Современникым» иIофышIэ шъыпкъэ мэхъу.

1863-рэ илъэсым пьесэу «Гроза» зыфиIорэмкIэ Уваровскэ шIухьафтыныр къыфагъэшъошагъ ыкIи шIэныгъэ­хэмкIэ Петербург и Академие ичлен-корреспондентэу хадзы.

ТхакIоу, драматургэу А. Н. Островскэр мыпшъыжь творческэ IофшIэкIошхуагъ. Урыс театрэм паемэ, зышъхьасыжьыщтыгъэп. Пачъыхьэу я III-рэ Александр иунашъокIэ илъэс къэс ахъщэ шIухьафтынэу сомэ минищ ратыщтыгъ. Ау гъэ­псэфыгъо тэрэз зимыIэ цIыфым ипсауныгъэ къыхэIэ, Островскэр мэкъуогъум и 2-м 1886-рэ илъэсым гуузым илIыкIыгъ. У. Шекспир ипьесэу «Антоний и Клеопатра» ыIоу урысыбзэкIэ зэри­дзэ­кIыгъэр иаужырэ IофшIагъэ хъугъэ. Джырэ лъэхъан урыс театрэм ыцIэ къызыраIокIэ, шъхьэм къихьэрэр А. Н. Островскэр ары. Ащ итхыгъэ пэпчъ щыIэныгъэ пычыгъо ин гъэшIэгъон, ­IупкI ыкIи зафэ. Илъэс 63-рэ ныIэп тхэкIо­шхом къыгъэшIагъэр, къызыхъугъэр илъэс 200 мы мафэхэм хъугъэ, ащ игупшысэ лъэгъо нэф ныбжьи урыс литературэшхом ыкIи Урыс театрэм ищыIэныгъэ ахэкIокIэщтэп. А. Н. Ост­ровскэм ипьесэхэр гум къигущыIыкIхэу, щыIэныгъэ ушъыибэрэ зэфэгъэ инрэ зыхэлъых, ахэр непи зэфэдэкIэ Урысыем итеатрэ сценэхэм къащагъэлъагъох, жъы хъухэрэп.

Литературнэ сыхьатым къэзэрэугъоигъэхэр ягуапэу хэлэжьагъэх.

Мамырыкъо Нуриет.