Мэкъамэр, орэдыр, къашъохэр, адыгэ шэн-хабзэхэр ыкIи мытхыгъэ хабзэу адыгагъэр мы чIым адыгэхэр къызытехъуагъэхэм щегъэжьагъэу тилъэпкъ къыдекIокIых. Мы зэкIэми ялъытыгъэу тикультурэ хэхъо, зеубгъу, зеIэты.

Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ зиIэр илъэси 100 хъугъэ. А уахътэм къыкIоцI адыгэхэм ящыIэкIэ-псэукIэ лъэныкъуабэкIэ дахэу зиштагъ. ЦIыфыр, лъэпкъыр щызыгъаIэу, зыIэтырэр шIоу ышъхьэ филэжьыжьэу, гупсэф-тынчыгъэр зэ­фэдэкIэ къыхэзылъхьэрэр ары. АщкIэ культурэм анахь мэхьанэ иI. ЩыIэныгъэм икIэсэн пыт культурэу шIэныгъэ лъэпсэ куур зиIэр.

Непэ цIыф Iуш гъэсэгъабэ зэкъотэу дахэу щызэдэлажьэх. Лъэпкъ искусствэм лъэгъошIу пхырызыщыгъэ композиторхэу мэлылъфэгъу мазэм, илъэс зэфэшъхьафхэм къэхъугъэхэм ялъэуж ты­рэплъэ.

Тыкъо Къэплъан

Орэд мэкъэмэ дахэр хэмытэу мы щыIэныгъэр къызышIогъэшIыгъуай: бзыу орэдыр, чъыг пкIэшъэ Iушъашъэр, шIу­лъэгъур къызыщыджэрэ бгъэгум къарыIукIырэ мэкъамэхэр гъэшIэрэ псэпыгъэкIэжьых. Музыкэр — дунэе нэфыпсэу мы чIыгум телъыр зымыгъэкIуасэу, псэпытэ зышIырэ. Джащ фэдэу зэчый хьарамыгъэнчъэкIэ Тхьэр къызэтагъэу орэдыр, къашъор, мэкъамэр, лъэпкъ гъашIэр зилъапIэ пэпчъ щыIэныгъэ нэфыпсыр мыкIосэнымкIэ ишIушIэ гъу­нэнчъ. Орэдыр зикIасэу, мэкъамэр зыусэу, Iэмэ-псымэм ыIапэ ригъэчъэ къодыемэ, а зэкIэмэ псэ къапызыгъа­кIэрэр цIыфышхо ыкIи IэпэIас. Джащ фэдэ IэпэIасэхэм, композиторхэм ясатырэ хэтыгъ Тыкъо Къэплъан.

Къ. Тыкъор мэлылъфэгъум и 18-м, 1936-рэ илъэсым къалэу Краснодар къыщыхъугъ. Исабыигъо, иеджэгъу илъэс­хэр, икIэлэцIыкIугъо къуаджэу Кощхьаблэ щыкIуагъ. Мыекъопэ музучилищым иотделениитIумэ — оркестрэмкIэ ыкIи хорым идирижерынымкIэ ащеджагъ. Ащ ыуж, культурэмкIэ Краснодар дэт къэралыгъо институтыр къыухыжьыгъ.

Тыкъом илъэс зэфэшъхьафхэм Кощ­хьаблэ ыкIи Черкесскэ адэт музыкальнэ еджапIэхэм Iоф ащишIагъ, Къэрэщэе-Щэрджэс научнэ-методическэ гуп­чэм лъэпкъ творчествэмкIэ идиректорыгъ, ащ ыуж искусствэхэмкIэ Мыекъопэ училищым ипэщагъ. Мыщ дэжьым къыхэгъэщыгъэн фаер 1992-рэ илъэсым шэкIогъу мазэм АР-м икомпозиторхэм я Союз зэрэзэхащагъэр ыкIи ар Урысыем икомпозиторхэм я Союз унэгъошхо щыщ зэрэхъугъэр ары. Тиреспуб­ликэкIэ ар хъугъэ-шIэгъэ иныгъ. Адыгеим ежь зышъорэ зыгурэкIэ лъэпкъ музыкэр лъызыгъэкIотэщтхэр иIэ хъу­гъэх.

Республикэ тхылъ тедзапIэм композиторхэу У. Тхьабысымым, А. Нэхаим, Хь. КIыкIым, Къ. Тыкъом, нэмыкIхэм яорэд сборникхэр къыщыдэкIых. Ахэм орэд зэфэшъхьафхэр, ансамблэм ыкIи хорым апае Темыр Кавказым ыкIи Урысыем яусакIохэм ягущыIэхэм арылъ­хэу къадэхьагъэхэр, художественнэ коллективхэм агъэфедэнхэ амал яIэ мэхъу. Адыгэ композиторхэм етIупщыгъэу жанрэ зэфэшъхьафхэм арылъ му­зыкэр — оперэхэр, симфоническэ ыкIи камернэ тхыгъэхэр, духовой оркестрэм, эстрадэм, лъэпкъ оркестрэм пае, драматическэ спектаклэхэм атегъэпсыхьагъэхэр атхых. Игъорыгъоу ахэр лъэпкъ музыкальнэ культурэм ихъарзынэщ хэхьагъэх.

Тыкъо Къэплъан ежь ыпэкIэ лъэпкъ музыкэм икъежьапIэ щытыгъэ еджэгъэ­гъэсагъэхэм — музыкальнэ училищым иапэрэ директорыгъэу Ахэджэго Щэбан, завучыгъэу Хэшх Индар, кIэлэегъэджэ-­гъэсэкIошхуагъэу Пэнэшъу Раисэ, мыхэм анэмыкIхэми ауж зыкъыригъэнагъэп, фэлъэкIырэр ышIэзэ къырыкIуагъ. Музыкальнэ мэфэкI инхэм Адыгеир ишъып­къэу сыдигъуи ахэлажьэзэ, лъэпкъым исэнаущыгъэ кIигъэтхъызэ къырыкIуагъ.

1996-рэ илъэсым Къ. Тыкъор АР-м икомпозиторхэм я Союз итхьаматэу хадзыгъагъ, 1998-рэ илъэсми ар пленумым етIани щыхадзыжьи, мы IэнатIэр илъэсыбэм дахэу ыгъэцэкIагъ. Тыкъо Къэплъан ипроизведениехэм, щэч хэмы­лъэу, Адыгеим имузыкальнэ искусствэ хахъо фашIыгъ. Лъэпкъ культурэм ыкIо­чIэшIу хилъхьэу зэрэщылажьэрэм пае Къ. Тыкъом щытхъуцIэу «УФ-м искус­ст­вэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху» зыфиIорэр 1993-рэ илъэсым къыфагъэшъошагъ. Урысыем культурэмкIэ мэфэкI декадэу щызэхащэхэрэм сыдигъокIи Адыгеир чанэу ахэлажьэщтыгъ. Адыгеим иартист ыкIи композитор цIэрыIохэр ахэм къащыхэщыщтыгъэх, яфэшъошэ уаси къарапэсыщтыгъ.

ЩэIэфэ Тыкъо Къэплъан Адыгеим икомпозиторхэм я Союз хэтыгъ, лъэпкъ искусствэр ашIэу, якIасэу, ыпэкIэ лъагъэкIотэн алъэкIынэу лIэужхэр пIугъэнхэм лIы гъэсагъэр мыпшъыжьэу дэлэжьагъ, къызыхъугъэ мафэм тигуапэу шIукIэ ыцIэ къетIозэ, илэжьыгъэ уасэ зэриIэр кIэтэгъэтхъы.

Мамырыкъо Нуриет.