Илъэпкъ фэлэжьагъэм ищытхъу мыухыжь. Ахэм афэдэхэм ягушъхьэ лэжьыгъэ адыгэ лъэпкъыр ашIэнымкIэ, исэнаущыгъэ агъэшIагъоу дунаим джыри тетынымкIэ мэхьанэшхо иI.

БэмышIэу тиреспубликэ щыхагъэунэфыкIыгъ адыгэ бзылъфыгъэ цIэрыIоу Азэмэтэ Мин-Къутасэ къызыхъугъэ мафэр.

Сэ непэ зигугъу къэсшIы сшIоигъор Мин-Къутасэ иIофшIэгъэ хьалэмэтэу «Адыгэ лъэпкъ тхыпхъэхэр» («Адыгейский народный орнамент») зыфиIорэр ары. А альбомышхор къызыдэкIым илъэси 10 ныIэп сыныбжьыгъэр, ау сшIогъэшIэгъонэу къасштэти, сыфэса­къыпэзэ сеплъыщтыгъ. Ар сятэ къыщэфыгъэу илъэсыбэрэ тиунэ илъыгъ, ау зыгорэм тIихи, къытитыжьыгъэп, лъэшэу сыгу къео зэрэтшIокIодыгъэр.

А лъэхъаным унагъохэм джыри бэу арыбгъуатэщтыгъ дышъэидагъэхэр: лэнысталъэхэр, сыхьатылъэхэр, чысэхэр, жьыфхэр. Сэ сянэжъи ежь-ежьырэу хидыкIыгъэхэу ащ фэдэхэр бэу тиIагъэх. Джыри сиакъыл къыхьыщтыгъэп ахэм уасэу яIэр, ау лъэшэу сшIогъэшIэгъо­ныгъ дышъэ IуданэкIэ ащ фэдэу хэбдыкIын зэрэплъэкIыщтыр. СыупчIэным ычIыпIэкIэ зызгъэбылъи, лэнысталъэр згъэтIэпIыгъагъэ зэрэхэдыкIыгъэ шIыкIэр зэзгъэшIэнэу, ау зыпари къызгурыIуагъэп. ЗгъэтIэпIэу сыщысэу сянэжъ къыс­шъхьарыхьи ышъхьэ ыгъэсысыгъ нахь, къысэцIэцIагъэп. СигъэтIыси къысфиIотагъ, ищыкIагъэхэр къыштэхи, тхыпхъэри ежь-ежьырэу хибзыкIи, зэрэхэбдыкIыщт шIыкIэр сигъэшIагъэ. Джы сыгу къеожьы тэрэзэу зэрэзэсымыгъэшIэгъа­гъэр.

Непэ нахь къыхэзгъэщэу сыкъызтегущыIэнэу сызыфаер Мин-Къутасэ иальбом ыкIышъо тет бзылъфыгъэм исурэт ары. Сурэт IэшIыгъэмэ, сурэт техыгъэмэ зэхэтфын тымылъэкIэу бэрэ тызэнэкъо­къугъ. Ежь альбомым ащ ехьылIагъэу зи тхыгъэ дэтыгъэп. Илъэс 60 тешIэжьыгъэу Кушъу Аслъан итхылъэу «Гончарный круг» зыфиIорэр Лъэпкъ тхылъеджапIэм сапэ къыщифагъ. ТIэкIу сызыхэплъыхьэм, гъэшIэгъонхэр дэзгъотагъэх. Унэм къэсхьи нахь сишъыпкъаIоу седжагъ. Мы къэсIотэщтыри ащ къыдэзгъотагъ. ТицIыкIугъом тшIэн тымылъэкIыгъэм ишъып­къапIэ мыщ къыдэсхыгъ. Ар адыгабзэкIэ къэсэтхы: «Хэта М-К. Азэматэм иальбомэу «Адыгэ лъэпкъ тхыпхъэхэр» зыфиIорэм ыкIышъо тет сурэтым итыр? Ар IэкIэ шIыгъэ сурэтэп, фотоаппараткIэ техыгъэ сурэт нахь. Хэта а бзылъфыгъэ зэкIужь дэхэ дэдэр? Ар Хьатэгъу Мерэм Къарбэч ыпхъур ары. Мерэм 1900-рэ илъэсым къуаджэу Лахъщыкъуае къыщыхъугъ. ЗышIэщтыгъэу, зыгу къэкIыжьхэрэм къызэраIо­тэжьырэмкIэ, Мерэм дэхэ блэкIыгъэу щытыгъ. 1918-рэ илъэсым унагъо ихьагъ. Шъхьэгъусэ фэхъугъагъэр Шумэныкъо Алджэрый арыгъэ. Ар къуаджэу Бжы­хьэкъоежъым щыщыгъ. Мерэм сабыиплI къыпыфагъ. Зы пшъэшъэжъыемрэ шъэо­жъыемрэ цIыкIу дэдэхэу дунаим ехыжьыгъагъэх, ыкъо нахьыжъэу Къунчыкъо 1942-рэ илъэсым Хэгъэгу зэошхом хэкIодагъ. Псаоу зы къо къыфэнагъ. Ащ ыцIагъэр Кущыку.

«Адыгэ лъэпкъ тхыпхъэхэр» къыдэ­кIынкIэ мэфэ зытIущ нахь имыIэжьэу 1961-рэ илъэсым Мерэм идунай ыхъо­жьыгъ. Псаоу щыIэзэ альбомыр ылъэгъунэу инасып къыхьыгъэп». Тхылъым информациеу дэтыр ащ къыщеухы. Адэ пшIэнкIэ гъэшIэгъонба Мерэм къо закъоу къыкIэныгъэм ищыIэныгъэ гъогу, сабыйхэр иIагъэхэмэ, ахэм ащыщ горэ янэжъ фэдэу дахэу къахэкIыгъэмэ. Мыр адыгэ лъэпкъым ихъишъэ зы сатырэ цIыкIоу хэбгъэуцон зэрэплъэ­кIыщтым уеджэнджэшынэу къысщыхъу­рэп.

Хьатэгъу Мерэм исурэт «Черкешенка» зыфиIоу Х. Х. Сукуновымрэ И. Х. Сукуновамрэ атхыгъэ тхылъми ыкIышъо тет.

P.S. Кушъу Аслъан къызэритхырэмкIэ, 1990-рэ илъэсым КIубэ Щэбан ыпхъоу Саидэ Америкэм зэкIом, зэрагъэблэ­гъэгъэ унэ горэм ичIыпIэ хэхыгъэ иIахьыл бзылъфыгъэм, Мерэм, исурэт щилъэгъугъ. А унагъор Хьатэгъухэми Шумэныкъохэми зыкIи ахэтэп. Мин-Къу­тасэ иальбомэу «Адыгэ лъэпкъ тхыпхъэ­хэр» зыфиIорэм сурэтэу дэтыгъэм ар тыришIыкIыгъ тилъэпкъэгъоу Саидэ езыгъэблэгъагъэм ипшъэшъэжъые. Джащ фэдизэу Мерэм идэхагъэ уасэ фашIыщтыгъ, «сым исурэт» зыфаIорэм фэ­дагъ.

Адыгэ джэгухэм зэращашIыщтыгъэу, джэгу горэм анахь пшъэшъэ дахэр къы­щыхахынэу зырахъухьэм, «осэшIхэм» зэдырагъаштэу Мерэм къагъэлъэгъуагъ. Ау къахэкIыгъэх джэнджэш зыгу къихьагъэхэр, арэущтэу дэхэным пае зыгорэхэр зэришIэфыгъэу. Арыти, Мерэм зырагъэ­тхьакIыгъ. Ау ащ идэхагъэ зыкIи зэхъо­кIыгъэп. Хьатэгъухэм ялIакъо фэгъэхьыгъэу Кушъу Аслъан ыугъоигъэхэм а хъугъэ-шIагъэу Мерэм епхыгъэри ахэт.

Хьаудэкъо Сар. къ. Мыекъуапэ.