Къуаджэу Нэтыхъуае дэсхэм Хьалыщ лIакъор зымышIэрэ ахэтэп. Колхозхэр, совхозхэр зызэхащэхэми, заом илъэхъани, ащ ыуж зэхэтэкъуагъэр зызэтырагъэуцожьми, щыIэкIакIэ агъэпсы зэхъуми хъугъэ-шIагъэхэм якубзыпIэ итыгъэх.

[caption id="attachment_130809" align="aligncenter" width="800"] Хьалыщ Сэфэрбый.[/caption]

Заом илъэхъан Нэтыхъуае дэжькIэ фашистхэмрэ тидзэкIолIхэмрэ зыщызэпэуцужьхэм, Хьалыщ Ахьмэд иунэ топыщэу къырадзагъэм къыпыутыгъэр ишъэожъые Ибрахьимэ ылъакъо къытефэгъагъ. IэпыIэгъу игъом ратышъу­гъэп, шъэожъые зихэхъогъоу илъэс 15 нахь зымыныбжьым ылъакъо зэрэфыкъуа­гъэу къэнагъ.

Ащ емылъытыгъэу, цIыф псаубэ зэрэмылэжьэнэу Ибрахьим лэжьагъэ. Пцел къутамэхэр унэм къыфащэхэзэ, колхозым ичъыг-хатэхэм ащагъэфедэнхэу матэхэр ыблэщтыгъэх, чырбыщ зэтырилъхьэщтыгъ, унашъхьэхэр ыгъэпытэнхэу ышIэщтыгъ, хьакъу-шыкъоу гъуанэ хъугъэхэр цIыфхэм «рагъэдыжьыщты­гъэх». Ахэм ямызакъоу, хъулъфыгъэхэм ашъхьацхэр кIиупхъухьэщтыгъэх, шъэ­ожъыехэри къыфащэщтыгъэх.

Совхозэу «Отраднэр» загъэпсым, унагъохэм щэ къаIихызэ къыугъоинэу Ибрахьимэ пшъэрылъ фашIыгъагъ. Къы­угъоирэр Октябрьскэ щэ заводым ыщэщтыгъ, къызигъэзэжькIэ почтэм къыIухьэти, къуаджэм гъэзетхэр, журналхэр, письмэхэр къыщэщтыгъэх.

ЕтIанэ, къоджэдэсхэр къелъэIугъэхэу, сабыеу къэхъугъэхэр ЗАГС-м щаригъэтхыщтыгъэх. Зэгорэм кIэлэцIыкIум цIэу фаусыщтыр щыгъупши, нэмыкI ежь ритыгъагъэу къоджэдэсхэр щхыхэзэ къаIотэжьы.

Ибрахьим совхоз фермэм ипащэуи щытыгъ. Шъыпкъагъэ хэлъэу ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ кIалэр совхозым ипащэ нэужым кладовщик IофшIэным фигъэзэгъагъ. Пенсием мэкIофэкIэ а IофшIэным Iутыгъ.

[caption id="attachment_130810" align="aligncenter" width="800"] Ацумыжъ МулиIэт.[/caption]

Ишъхьэгъусэ Асыетрэ ежьыррэ сабыиплI зэдапIугъ. ЯкIалэу Нурбый гурыт еджапIэм ыуж кIэлэегъэджэ институтым щеджагъ. ХьисапымкIэ кIэлэегъаджэу къыухи икъуаджэ къыгъэзэжьыгъагъ. ИIофшIэн зыщыригъэжьагъэм бэ темы­шIагъэу нэтыхъуаехэр кIэлъэIухи еджа­пIэм идиректор ашIыгъагъ. А IофшIэныр Нурбый фэдэу кIэлэцIыкIухэр лъэшэу шIу зылъэгъухэу, зыгу афэгъурэ цIыфыр ары зыгъэцэкIэшъущтыр. ЦIыфыгъэу хэлъыр, гукIэгъоу зэкIэми афыриIэр, иродинэ цIыкIу зэрэрыгушхорэр изекIуа­кIэхэм къахэщыщтыгъ. Апшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьанхэ гухэлъ зиIэхэм ушэтынхэр зыщатыщтым ежь ышъхьэкIэ адакIоуи мызэу, мытIоу къыхэкIыгъ.

Культурэм и Унэу къуаджэм дэтым иIофышIэхэм къаIотэжьыгъагъ заом илъэхъан гъэрэу аубыти, лагерэу Равенсбрюк дэсыгъэ Хьахъурэтэ Симэрэ ащ ипшъэшъэгъоу Чехием щыщ Лида Батковамрэ къырагъэблагъэхи, кIэлэ­еджакIохэр зэраIуагъэкIэгъагъэхэр. БзылъфыгъитIум якъэбар кIалэхэм къа­фаIуатэзэ тхылъхэм (документхэм) ате­хыгъэ сурэтхэр къафагъэлъэгъонхэ фаеу щы­тыгъ. Аппаратэу ащ пае агъэфедэрэм изы лампочкэ стыгъэу къычIэкIыгъ. Къуаджэм ар къыщыпщэфынэу щыIа­гъэп. ЗэIукIэгъур зезыщэрэм Симэрэ ащ ипшъэшъэгъурэ якъэбар къеIотэфэ Нурбый Тэхъутэмыкъуае кIуи лампочкэр къыщэгъагъ.

[caption id="attachment_130811" align="aligncenter" width="800"] Совхозым ипащэу Н. Руденкэм Хьалыщ Ибрахьимэ Щытхъу тхы­лъыр ретыжьы.[/caption]

ГухэкIми, илъэс 48-рэ ныIэп Нурбый къыгъэшIагъэр, ау ар Нэтхъуаерэ Отраднэмрэ адэсхэм егъашIэм агу илъыщт.

Нурбый ышхэу Мэдинэрэ Хьамедэрэ Мыекъуапэ мэкъумэщ техникумыр къы­щаухыгъ. Совхозым щылэжьагъэх. Ахэм ашыпхъу закъоу МулиIэти кIэлэегъэджэ сэнэхьат зэригъэгъотыгъ. Тэхъутэмы­къуае иIофшIэн щыригъэжьэгъагъ, хьисапымкIэ ригъаджэщтыгъэх. Илъэс зытешIэм ыуж икъуаджэ къыгъэзэжьы­гъагъ. Нурбый игъонэмысэу дунаим зехыжьым, коллективым илъэIукIэ ащ ычIыпIэ рагъэхьэгъагъ.

Хьалыщэ унагъом ышъхьэу Ахьмэд ишъхьэгъусэу Мерэм пшъэшъэ дахэу къуаджэм дэсхэм ащыщэу Хьагъур Албый ефэнд цIэрыIом иунагъо къырищыгъагъ. СабыиплI зэдапIугъ. Ахэм ащыщыгъ Сэфэрбый. Джыри зихэхъогъугъ ащ апэрэ статьяр зетхым. Къуаджэм икъэбархэм афэгъэхьыгъагъ: гъогу тэрэз, псы зэшъонхэ, электричествэр зэрямыIэхэр, клуб зэрэдэмытыр. Статьяр гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» агъэхьи къызыхаутым, ишIуа­гъэ къэкIуагъ. Къуаджэм электричествэрэ псырэ иIэ хъугъагъэ. Ащ тетэу кIэлэ зихэхъогъур адыгэ усэкIо ыкIи тхэкIо цIэрыIо зыщыхъущт гъогум те­хьагъ.

Ащ ыуж, ящэнэрэ курсым исызэ, журналэу «Зэкъошныгъэм» иапэрэ усэ къыдэхьагъ. Филолог-кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зызэрегъэгъотым ядэжь къыгъэзэжьи, БжыхьэкъоякIэм, етIанэ Отраднэм яеджапIэхэм Iоф ащишIагъ. Ащ дакIоу творческэ IофшIэнри лъигъэкIотагъ.

[caption id="attachment_130812" align="aligncenter" width="800"] Хьалыщ Нурбый.[/caption]

Сэфэрбый иусэхэм къуаджэу Хьэтрамтыку, ащ ицIыфхэм, пшъэшъэ дахэу Пакъэ къащегъэжьагъэу Нэтыхъуае нэ­сыжьэу, ичIыпIэ гупсэхэм шIулъэгъоу афыриIэр, нэтыхъуаехэм ыгу зэрафэ­гъурэр, ыл зэрафэузырэр апхырыщыгъ. Иусэхэр къызэрыкIоу тхыгъэх, гурыIогъошIух, гум екIух. Ыгу къыдеIэу Нэты­хъуае къезытыгъэ щыIэныгъэм зэрэфэразэм къыкIегъэтхъы.

Заом фэгъэхьыгъэуи усабэ иI. Ар къызежьэм, илъэс ныIэп ащ ыныбжьыгъэр, ау зэоуж гъэблэ илъэсхэм къоджэ кIалэхэр макухэр къыздащагъэм зэрэчъэ­щтыгъэхэр дэгъоу къышIэжьыщтыгъ.

Сэфэрбый тхылъ 12 къыдигъэкIыгъ. Ар Урысыем итхакIохэм я Союз хэ­тыгъ, аужырэ илъэсхэм зыдэсыгъэ поселкэу Яблоновскэм ицIыф гъэшIуагъэу щы­тыгъ.

ГухэкIми, тхакIор дунаим ехыжьыгъ. Хьалыщэ зэшъхьэгъусэхэм шъаорэ пшъа­шъэрэ зэдапIугъ. ЯкIалэу Артур псэ­олъэшIын ыкIи юридическэ гъэсэны­гъэхэр зэригъэгъотыгъэх, бзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьы­гъэнымкIэ Федеральнэ къулыкъум Краснодар краимкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадз. Япшъашъэу Сусанэ Адыгэ къэралыгъо университетыр къыухыгъ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм адыгабзэр щаре­гъашIэ.

Джащ тетэу Хьалыщ лIакъом иродинэ цIыкIу хэхъоныгъэхэр ышIынхэм иIахь хелъхьэ.

АКIЭГЪУ Разыет. ХЬАХЪУРЭТЭ Светлан.