Аужырэ илъэс тIокI-щэкIыр пштэмэ, лъэпкъ нэшанэр хэлъэу, акъылыгъэр игъусэу, гупшысэ куухэр къыриIотыкIхэзэ зитхыгъэхэмкIэ адыгэ литературэр къэзыгъэбаигъэхэм, лъэгэпIэ инхэм атезыгъэуцуагъэхэм ащыщ зэлъашIэрэ тхакIоу ГъукIэлI Нурбый.

Поэмэхэу «Оркъым имыжъу»,«Темыркъанэхэр», «Тыгъужъыкъо Къызбэч», усэхэу «Сятэ иун», «Щэр уIагъэу сIэгу илъыгъ», «Ухэзыгъ сигъашIэ, сыоджэжьрэп», «Бэдзэогъу», «БгъэтIысыгъэ, тян, къэгъагъыр», «Сонет зэхэугъоягъэхэр», нэмыкIхэри тхыгъэ кIэкIхэми, зэгъэфагъэхэу дунай псау къащызэIуихынэу игъо ефэ.

ГъукIэлI Нурбый непэ зэдэгущыIэгъоу дэтшIыгъэр зыфэгъэхьыгъэр итворческэ гъогу, тхылъэу ытхыгъэхэр, игугъэгупшысэхэр ары.

— «Зэгорэм синыбджэгъу скIыгъоу сымэджэщым тыкъыдэкIыжьызэ зэшъхьэгъуситIу нэпсым зэримыгъэлъэгъужьхэу, ау къиным зэпишIагъэхэу зэуж итхэу шъэфэу гъыхэзэ къытэбгъукIуагъэх. Синыбджэгъу къызэтеуцуи хъулъфыгъэм еупчIыгъ «уилъфыгъа? ыIуи». КъэгущыIэмэ ыгу къыIуитхъыным тещыныхьэу, зэкIэсысэрэ пкъышъолым нахь къыхэщыIоу, «ары» къыригъэкIэу ышъхьэ ыгъэсысыгъ. Нэпсым идунэе пщагъо ыIыгъхэу, макъэ амыгъэIоу къиным игъыбзэ зэридзэхэзэ кIощтыгъэх…»

Мы гущыIэхэм къакIэлъэкIох гукIэгъум идунае ухэзыщэрэ усэхэр. Уитхыгъэхэм а мэкъамэр бэрэ къахэIукIы, сыда ар зытехъухьэрэр?

— Ситхыгъэхэм а мэкъамэр къызкIахэIукIырэр чIыпIэ къин иуцогъэ цIыфхэм яхьазаб гучIэм нэсэу зэхэсэшIэшъ ары. Хэта цIыфыр зыгъэIэсэн зылъэкIыщтыр? Хымэ лыузыр зэхэзышIэрэр ары. Сянэ, сшыхэр, сшыпхъухэр, Iахьылхэм ащыщхэр згъэтIылъыжьыгъэх, ары пэпчъ гур узыгъэ, зэхэхьагъэ, щыIэныгъэм еплъыкIэу, гупшысэу фысиIагъэхэри а тхьамыкIагъохэм зэрахъокIыгъэх, цIыфэу къин зылъэгъурэм игууз нахь зэхасшIэу, сыгу егъоу хъугъэ. Адыгэ кIэлэ чанэу, гъэхъэгъэшхохэр зышIыгъэ Ахэджэго Мурат ныбжьыкIэу идунай зэрихъожьыгъэми лъэшэу сызэридзэгъагъ. Джа зигугъу къэсшIыгъэхэр ары, чэфынчъаIохэми, ащ фэдэ усэхэри стхынхэу зыкIэхъугъэр. Ахэм шъыпкъагъэ ахэлъэу, сыгу ихъыкIырэри, сымышIэрэ цIыфхэу хьазабым хэтхэм ащэчырэри, хьылъэу атегъэуагъэри шъхьэихыгъэу къащисIотыкIыгъ.

«…Зи гугъапIэ щымыIэжьэу напIэр хьылъэу къефэхыгъ. СикIэлэгъуи сигушIуагъуи зыдэпхьыжьхи укIожьыгъ. Сиунапчъи сикъэлапчъи зэIухыгъэу къэзгъэнагъ, Спсэ гощыгъэу къафесхьакIи, сыгу жъэрымэ пфэзгъэугъ»…

Сыдэу пшIын, гъашIэм фэдэу, гукъаоми гушIуагъоми гъунапкъэхэр яI, ау аIуагъэрэ ашIагъэрэ лъэшхэмэ, гъунапкъэ ямыIэу мыкIодыжьын пIалъэ итхэу къэнэжьых. Джащ тетэу дунаир гъэпсыгъэ. ГъашIэми лIэныгъэми уагъэIасэу, уагъэгупшысэу къыуаIон алъэкIырэр макIэп. Сыд фэдиз гъогу цIыфым къыкIугъэу, сыд фэдэ лъэгапIэ нэсыгъэми, зэгорэм пIалъэр къэсышъ, къызщыхъугъэ хэпIэжъым къегъэзэжьы, етIанэ къэзыгъэхъугъэ Тхьэм иунэ рещэлIэжьы. ГъэшIэ гъогур екIуфэкIэ щысэтехыпIэу зыкIырыплъынэу иIагъэмэ ащыщ мэхъужьы, джащ дэжьым ежьыри зыгорэм щысэ фэхъужьы. Иамал къызэрихьэу гъашIэм шIоу щилэжьыгъэмрэ гъэхъагъэу щишIыгъэхэмрэ къакIэхъухьэрэ сабыйхэмкIэ гъэсэпэтхыдэ мэхъужьых, гъашIэми лIэныгъэми ащымыщынэхэу псэунхэу ешIых.

— Уироманэу «Аужырэ оркъ» зыфиIорэм зыфэдгъазэмэ, Якъубэкъом икIалэу Шъэопасэ къэзыукIыжьыгъэр ышэу, джыри цIыкIузэ аманатэу пыим ратынэу хъугъагъэр арэу къычIэкIыжьыгъ. Зэратыгъэ лъэпкъым щыщ хъужьыгъэу, ежь къызхэкIыгъэр щыгъупшэжьыгъэу ар апIугъ. Мыщ дэжьым джыри зы щысэ къэсхьын: зэлъашIэрэ киргиз ыкIи советскэ тхакIоу Чингиз Айтматовым ироманэу «Зы мафэр лIэшIэгъум нахь кIыхьэ хъугъэ» зыфиIорэм зыщыщыр зымышIэжьэу ашIыгъэ манкуртыр гъэр шъыпкъэ мэхъу, зыгъэIорышIэрэм къыIорэ закъор ыгъэцакIэзэ, янэу къэзылъфыгъэр ыукIыжьыгъ. О уитхыгъэ къыфэдгъэзэжьмэ, зыш зыукIыжьыгъэм ар нэпцIэу зыпIугъэхэм, илъэпкъ езыгъэзэожьыгъэхэм алъ ышIэжьыгъ. Сыда ащкIэ къэбгъэлъэгъонэу узфэягъэр? Тилъэпкъ зыкъышIэжьэу ара?

— Сигупшысэхэр зыхэлъ пычыгъо кIэкIэу романым щыщыр уиупчIэ иджэуап хъунэу къысщэхъу: «— Къамэмэ атетыр тилIэкъо тамыгъ. Илъэс тIокIым ехъоу узэкIэIэбэжьмэ, гъунэм тынагъэсыгъэу аманатэу сишъао пачъыхьэм идзэ ыштэгъагъ. Лъэхъан хьылъагъ. Хьадэгъур къуаджэми сизэолIыми сисабыйкIэ ашъхьарысщыгъагъ. Сишъао аужырэу ичIыгу еплъыжьызэ «тят, еплъэлъ, къушъхьэмэ лъыр къячъэхы» ыIогъагъ…Дмитрий къамэр ыгъэчэрэгъузэ Якъубэкъом къеплъыгъ, гукъэкIыжьмэ ахэлъыхъухьэу гупшысэм ыIыгъэу тIэкIурэ щытыгъ, етIанэ лIыжъыр къыплъыхьэзэ хъурэябзэу къыкIухьагъ, ау зи къыриIуагъэп. Ащ ыуж кур къызэкIаригъашIи, Шъэопасэ ихьадэ кIакIор теубгъуагъэу илъэу, иш ыкIэкIэ пышIэжьыгъэу къаритыжьи Якъубэкъомрэ Къумалыкъомрэ къытIупщыжьыгъэх… КъызэраIожьырэмкIэ, а чэщ дэдэм Курсак ыбгъэ къамэр хэIугъэу пчэдыжьым унэм къырагъотэжьыгъ, ежьыри, Дмитрийи ышъхьэ рихьыжьэжьи натыхъуаемэ ахэхьажьыгъагъэу, щэм зыфимыуфэу, псэемыблэжьэу заощтыгъэу ары… Ыш ылъ ышIэжьыгъа, ымышIэжьыгъа умыIо.»

— Нурбый, уитхыгъэхэм лъэшэу къахэщы лъышIэжьыр, ау цIыфым илъышIэжь закъоп о укъызтегущыIэрэр. ГущыIэм пае, тилъэпкъ ычIыпIэкIэ мыщ щыпсэунхэу къагъэкощыгъэхэм ащыщ лIыжъым «джэнэтыр тагъэлъэгъунэу тагъэгугъи, джыхьнэмым тыкъащагъ» еIо зэмысэгъэхэ къушъхьэмэ къиныгъоу къафихьырэр фэмыщэчэу…

— ЦIыфыр шъхьафэу пштэмэ, лъышIэжьыр ащ хэлъэу къэхъурэп, ежь зыхэфэгъэ егъэзыгъэ чIыпIэм къыщэтэджы. Адыгэмэ «лъэхъур зыгъэуцугъэр лъэхъум епкIэжьы» аIо. Дунаир хьылъэу зэхэлъ, ау гъэнэфагъэ сыд фэдэрэ хъугъэ-шIагъи нэмыкI хъугъэ-шIагъэр къызэрэкIэлъыкIорэр, зэкIэ зэрэзэпышIагъэр. Лъэхъан чыжьэм Кавказ техакIоу къихьэрэмэ «кIодыпIэкIэ» алъытэщтыгъ. «Тэ тызщыпсэущтыгъэхэри нахь тхъагъоп, ау гури пкъышъолыри укъызщыхъугъэм щэгупсэфых. Чъыгыр бгъэкощэу хымэ чIыгу хэбгъэтIысхьэмэ, е кIодыщт, е бэрэ сымэджэщт. ЕгъэзыгъэкIэ ебгъэсагъэми, итеплъэрэ илэжьыгъэрэ умышIэжьынхэу зэблэхъугъэ хъущтых. ЦIыфри джащ фэд. Хэти къызщыхъугъэ чIыпIэм щыпсэун фае…» аIощтыгъэ пачъыхьэм иунашъокIэ агъэкощыгъэ къутырым ицIыфхэм.

— БлэкIыгъэми тызхэт дунаими къахэхыгъэхэу, цыпэ-цыпэу зэхэшIагъэхэу птхыгъэхэр бэрэ сэхъым фэогъадэх: «Дунаеу къытэшIэкIыгъэм, чъыIэмрэ фабэмрэ къахэкIэу, анахь лъэгъун дахэу къыздихьырэмэ сэхъыр ащыщ». Ар цIыфым игъашIэ фэогъада?

— Гупшысэ куухэм, гущыIэ дахэхэм, гъэсэпэтхыдэхэр зыхэлъ пычыгъохэм ренэу салъэхъу.

Шъыпкъэр пIощтмэ, лъэпкъым хэлъым изы нэкIубгъу ныIэп ситхыгъэмэ ащизгъэкъугъэр, ау ахэр шIум фэлэжьэнхэу сэгугъэ. Дунаим ухаплъэмэ, зыр кIуасэмэ адрэр къызэкIэнэжьэу, IэрышI кIыцэхэр зэпэжъыужьхэу къэкIорэ мафэм итыгъэ пэгъокIых. Гугъэм фэдэу тыгъэм инэбзыйхэм шъо зэфэшъхьафхэмкIэ сэхъыр къагъэкIэракIэми, зэгъэфэгъэ сурэтыр къызэщегъакъо, егъэткIужьы, нэпс чъыIэхэу чIыгум регъэкIужьых. Арэу зэрэщытзэ, сэхъыр зэ нэмыIэми зылъэгъугъэм щыгъупшэжьырэп, дахэм ишапхъэу гупшысэмэ къахэнэжьы. Джащ фэд цIыфым игъашIи. «…Гугъэу тиIэр сэхъым фэд, ар зыткIужькIэ тызэфэд». А гъэшIэ кIэкIым сэхъым дунаир зэригъэдахэу цIыфми игъашIэ зэригъэфэнэу, ыгъэдэхэнэу дэгуIэ. Ба, макIа къыдэхъурэр — зэхифынэу игъо ифэжьырэп, ау гугъэу иIагъэр къыкIэлъыкIорэ ныбжьыкIэмэ пшъэрылъэу къафегъэнэжьы. Ары лъэпкъыр щызыгъаIэрэр, лъызыгъэкIуатэрэр.

— Нурбый, уиусэхэр зэгъэфагъэх, гупшысэ куоу яIэм дакIоу, ахэр шапхъэм илъых, рифмэри ритмэри уукъохэрэп. КъызгурэIо ар уисэнаущыгъэ закъокIэ къызэрэбдэмыхъурэр, IофшIэнышхом а усэ сатырхэр къыхэкIыгъэх. Арэу щытми, ахэм Iоф зэрадапшIэрэр, узщытхэрэ уахътэр, уитворчествэ епхыгъэ гупшысэхэм тащыбгъэгъозагъэмэ дэгъугъэ.

— ГущыIэ зэгъэфагъэм сыдрэ лъэхъани уасэ иIагъ. Акъылыр — гупшыс, шIэныгъэр — лэжьыгъ. Хэтрэ тхакIуи кIуачIэу хэлъыр къэлэм цыпэм пылъэу зэрехьэ, фаемэ, чатэр уегъэIэты, цIыфыр уегъэуIэ, хьадэгъур шъхьарещы. Пэублэ классыр къэзыухыгъэри, гурыт еджапIэм чIэсыгъэри тхэнхэ алъэкIыщт, ау, сэ зэрэслъытэрэмкIэ, ытхыгъэм къин дилъэгъужьызэ Iоф дэзышIэжьырэр ары творческэ цIыфыр. Апэрэ тхыгъэр мэз чIэгъ зэхэкIыхьагъэм фэд, зэхэлъэшъуагъ, ащ ухэхьажьэу Iоф зыщыпшIэжьырэм, имыщыкIэгъэ чъыгыжъхэр ипхыкIыхэу, кIэхэр ахэбгъэтIысхьажьхэмэ, ари зыщищыкIэгъэ чIыпIэр къыбгурыIоу—джары лэжьыгъэр, IэпэIэсэныгъэр. ГущыIэм удэлажьэзэ зы гупшысэм утекIэу нэмыкIым ухахьэу мэхъу, зы усэр птхызэ, ар умыухыгъэу фэшъхьафыр еогъажьэ.

«Бжыхьэм укъэсыжьмэ» зыфиIорэ рассказым — лIыжъыр къызфэкIуагъэри имысэу, фабэми ригъэзыгъэу ащ къэIуакIэу фэхъущтым бэрэ сылъыхъугъ. «ГухэкIым ипсынэкIэчъ шъхьэшыгум къыщызэIуихыгъэу, пкIэнтIэпсыр бгъузэу лIыжъым ынэгушъо зэлъагъэмэ къячъэхыщтыгъ» сIуи стхыгъэ, сыкъызтегущыIэрэр къинэу зыхэтыр зы гущыIэухыгъэкIэ къызэрисIотыкIыщтым сылъыхъузэ, ситхыгъэ дахэу хэуцуагъ.

ГущыIэм улъымыхъоу, умыгупшысэу, къин зэмыгъэлъэгъужьэу зи пфызэшIокIыщтэп, ар гъэнэфагъэ. «Сянэ икъумбыл чъыг» зыфиIорэр шъхьаф-шъхьафэу пчъагъэрэ стхыжьыгъэ. Ащ изакъоп, IофшIагъэу сиIэхэм зэкIэми сахэIэзыхьажьызэ гъогогъу заулэрэ сарыкIожьыгъ, непи а IофшIэныр сыухыгъэп. Сыда пIомэ литературэм сыкъызфыхэхьагъэр джа гупшысэр ары. Бзэм амалэу иIэр къэзгъэлъэгъон, шIу язгъэлъэгъун гухэлъыр джыри зыдэсIыгъ.

— Ным фэгъэхьыгъэ усабэ уиI, джэнэтым имэхьанэ ным епхыгъэ шъыпкъэу олъытэ..

— Джэнэтыр зыдэщыIэр амышIэу дунаим тет цIыфхэр бэшIагъэу егъэгумэкIых, ау егъашIэми ар къашIагъэп, къашIэнэуи гъэпсыгъэп. Хэти иджэнэт зыдэщыIэр шъхьафышъ ары. Джыхьнэмыр ары хэткIи зыр. Ау сэ дэгъоу сэшIэ: джэнэтыр ным ылъэгучIэгъ чIэлъ.

Пкъышъолым тыхэлъэу мэзибгъо тыкъырехьакIыфэ, тыкъызыхъукIэ, ыкуашъо тыщегъэшIофэ джэнэтым тисэу къэтэхьы. ЕтIанэ гъашIэм игъогууанэмэ тащиухъумэу, ныр опсэуфэкIэ ылъэ мыуцоу, тыдэ тыкIуагъэми, ыгукIи ыпсэкIи гумэкIэу тауж итэу къыддекIокIы. Зэзакъо сифэжьыгъагъот сянэ ыкокI. Быдзыщэ фабэм зырызгъэшъокIэу, кушъэ орэдым седэIужьыгъагъот.

— «Ныбджэгъу шъыпкъэр зэкIэмэ акIыб къызыпфагъазэм зынэIу къыпфэзыгъэзагъэр ары. ЧIыпIэ къин зэпымычыгъэу «ныбджэгъу сиI» умыIо. ГушIуагъом къыдэкIогъэ ныбджэгъур гушIуагъом дэкIодыжьыщт». Ныбджэгъум фэгъэхьыгъэ усэхэм яедзыгъо ипэублэ гущыIэх а сатырхэр. ЗэлъашIэрэ дагъыстан тхакIоу Расул Гамзатовым иусабэхэр зэлъашIэ хъугъэх, ахэм зэу ащыщ «Шъуафэсакъ шъэогъумэ» зыфиIоу о зэбдзэкIыжьыгъэри…

— Тхылъым къызэрэщысIуагъэу, гушIуагъор къыбдагощыным дэгуIэх, ау къиныр къыбдэзыIэтышъурэр хэшыпыкIыгъэ мэхъу. Ныбджэгъум узэхимышIэмэ, ори угу къео, ар узэрэщыгугъыгъэу къызэрэчIэмыкIыжьыгъэм уегъэнэшхъэи. Ау енэгуягъо зэныбджэгъу шъыпкъэхэр зы ныбыдж къыпахыгъэхэкIэ. Армырмэ, сыд пае ныбджэгъур къошым фэдгъадэра, игушIуагъо тигушIуагъоу, икъин тикъинэу? ЧIэнагъэ тфэхъумэ, нэпсыр лъэгъуитIоу нэгушъхьэм къехыра? Джащ фэдэ гупшысэхэм сакъыпкъырыкIызэ ныбджэгъумэ афэгъэхьыгъэ усэхэр сэтхых.

«Гъогур къаунэкIы синыбджэгъумэ, Огум щэкIосэжьы жъогъо нэфхэр. Непи гукъэкIыжьэу къысфэнагъэх, Хьиси, Иуныси, Хъызыри, Аскэри…»

Расул Гамзатовым иусэ щэкI фэдиз адыгабзэм ислъхьагъ, ахэм ахэзгъэфагъ зигугъу къэпшIыгъэ усэри:

«…Скъошхэр, сэгуIэ, сыкъышъолъэIу, ШIоу шъугу илъым ер терэмыкIу. МакIэ къэнагъэр ныбджэгъу кIасэу Тыкъабгынэжьы ахэмэ пасэу…

Непэ сыфай сэ зэкIэ слъэгъунхэу, А сызыгъашIоу сызыхэтыгъэхэр. Гукъаоу сиIэр сымыгъэгъугъэу, Ежьми аIуагъэр зэбламыхъугъэу».

— Нурбый, уитхылъэу «Тыгъужъыкъо Къызбэч» зыфиIорэр 2016-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ащ къыдэхьагъэх адыгэ лъэпкъым илIыхъужъэу «Кавказым и Аслъан» ехьылIэгъэ поэмэр, хъугъэ-шIэгъэ зэфэшъхьафхэу ащ епхыгъэхэр. Сыда а тхылъым игъэхьазырын укъыфэзыгъэущыгъэр?

— Сыкъыфэзыгъэущыгъэр къэсIон: ШэрэлIыкъо Тыгъужъыкъо Къызбэч илъэс тIокIитIум къехъоу шым къемыхэу, уанэм къимыкIэу зэуагъэ. Идзэ кIыгъоу нэт- хъуаджэхэми, абдзахэхэми, убыххэми ягъусэу адэзэуагъ. Къызбэч илъэпкъ шIулъэгъоу фыриIагъэр, лIыхъужъныгъэу ащ пае зэрихьагъэр гъунэнчъ. ЛIыгъэу зэфэшъхьафэу зэрихьагъэхэу сэ сызнэмысыгъэхэр тхэкIо ныбжьыкIэхэу сауж къикIыщтхэм къяжэх. Сэ ситхыгъэ Абын пытапIэм зэрэщызэуагъэмрэ ТIопсэ пытапIэр зэриштагъэмрэ зыфэгъэхьыгъэр.

ЗэкIэмэ ягугъу къэсшIымэ, гъэзет нэкIубгъохэр икъущтхэп, ау ШэрэлIыкъо Тыгъужъыкъо Къызбэчрэ генералэу Ермоловымрэ зэрэщызэзгъэпшагъэхэм кIэкIэу сыкъытегущыIэн.

ЛIыхъужъитIури 1777-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ къэхъугъэх.Къызэрыхъухьагъэхэр унэгъо Iужъугъэх. Илъэс пшIыкIутфым ихьагъэхэу заом пэIууцуагъэх. ТIуми щхыпэ къямыкIоу, нэ ежьэшъо шхъонтIагъэх, Iэм-лъэмэу зэхэлъыгъэх. Сэмэркъэу хафэр тIуми якIэсагъ. ЛIыгъэу зэрахьагъэхэр агъэлъапIэу орэдхэр афызахалъхьагъэх.

ТIури Кавказ чIыгум щызэуагъэх—зым урыс пачъыхьэм иунашъо ыгъэцакIэу — техакIоу, адрэм ичIыгу къыгъэгъунэу. ТIуми къызэраIотэжьыгъагъэмкIэ, охьыер къафакIоу къыхэкIыщтыгъ, къадэхъущт-къадэмыхъущтыр къаригъашIэщтыгъ…

Къызбэч плIэIу шъуамбгъоу, пчэнэ псыгъоу, ынэхэмкIэ пхырижъэу къыоплъыщтыгъ. Псэушъхьэ Iэл горэ угу къыгъэкIэу псынкIэу зигъазэщтыгъ, мэкъэ чанкIэ кIыищтыгъ. «Хъохъой кIэим щыкуомэ, Аушэдз ныбэм ымакъэ щызэхэохыжьы» аIощтыгъ. «Лъэпкъым и Аслъан» адрэ лIыхъужъмэ афэмыдэу, ыпсэ емыблэжьэу, тыдэ кIуагъэми, чатэр ихыгъэу пчэгум итыгъ. Зэфэмыдэу пэщитIум яIагъэр. Ермоловыр ипIэ шъабэ хэлъэу осыетыр къытыжьыгъ. Тыгъужъыкъом ичатэ ихыгъэу ТIопсэ пытапIэр ыштэжьызэ хэкIодагъ, осыетри ащ къыщишIыжьыгъ.

— Сэ згъэшIагъорэмэ ащыщ джы сызэрэоупчIыщтыр. УищыIэныгъэ гъогу епхыгъэ къэбарым сызеджэм, щыгъуазэ сыхъугъ: Краснодар дэт монтажнэ техникумыр, ащ ыуж Къэбэртэе-Бэлъкъар къэралыгъо университетым иинженернэ-техническэ факультет къэуухыгъэх, зэфэшъхьаф псэолъэшI организациехэм уащылэжьагъ, IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм уаIутыгъ. «ПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтымкIэ Урысые Федерацием изаслуженнэ IофышI» зыфиIорэ цIэ лъапIэри къыпфагъэшъошагъ. Литературэм епхыгъэу, ащ ыцыпэ уубытынэу уиIофшIэпIэ чIыпIэхэм зи яIагъэп. Арэу щытми, анахь тхэкIо цIэрыIоу Адыгеим иIэхэм ащыщ ухъугъ. Сыдигъуа адыгэ литературэм игъогу узтехьагъэр?

— КъызщысшIэжьырэм тхэным сыфэщэгъагъ. Я 4-рэ, я 5-рэ классхэм сащеджэщтыгъ усэхэр стхынэу зысэублэм. Техникумым сыщеджэзэ «Урыс гупшысэ-гущыIэжъхэр» зыфиIорэ тхылъэу сиIагъэр пчъагъэрэ кIэсыджыкIыжьыгъэу щытыгъэти, къыздеджэрэмэ ащыщ горэм Сергей Есениным иусэхэр зыдэт тхылъ Iужъоу 1935-рэ илъэсым къыдагъэкIыгъагъэмкIэ сехъожьыгъагъ. А лъэхъаным Есениным рагъаджэщтыгъэхэп. Нэужым, Iоф зыдасшIэрэ лIы горэ сиунэ къызехьэм, Есениным итхылъ ыштагъэу, усэу ащ дэтхэм яапэрэ сатырхэм къызэряджэу ащ къыкIэлъыкIохэрэр езбырэу къызэрэсIохэрэр ыгъэшIэгъогъагъ. Джарэу лъэшэу поэзиер шIу слъэгъоу, сыдихьыхэу щытыгъ. Ау, шъыпкъэ, Iофэу сшIэрэм ар епхыгъагъэп. Сэ сиIофшIэн хъызмэт зехьаным фэгъэхьыгъагъ, сыгу рихьэуи сылажьэщтыгъ, ау, сыдигъуи, уахътэ къыхэзгъэкIызэ сытхэщтыгъэ, сигупшысэхэр тхьапэм езгъэкIущтыгъэх.

Пенсием сызэкIом, уахътэу сиIэр нахьыбэ зэхъум, а Iофым нахь зезгъэушъомбгъун слъэкIыгъэ. Апэрэ IофшIагъэу сиIэр рассказэу «Сянэ икъумбыл чъыг» ары, тянэ зысэухым, а произведениер стхыгъагъэ, ащ къыкIэлъыкIуагъэх нэмыкI IофшIагъэхэри, непэрэ мафэм нэс тхылъий къыдэзгъэкIыгъ, ябгъуанэрэр мы илъэсым къыхаутынэу щыт. Тхэныр урысыбзэкIэ езгъэжьэгъагъ, ау шIэныгъэлэжьэу тиIэхэм ащыщ горэм, ыцIэ къесIонэу сыфаеп, адыгабзэкIэ ситхыгъэ зызэредзэкIыжьым ыуж сыгукIэ сызэгыижьыгъ ыкIи ащ къыщегъэжьагъэу синыдэлъфыбзэ сырэлажьэ, сиамал къызэрихьэу зэрэзгъэбаищтым сыпылъ.

ЗэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу, литературнэ критикэу ЩэшIэ Казбек а лъэхъаным къысиIогъагъ адыгабзэкIэ сытхэмэ бэкIэ зэрэнахьышIур. Сэри адыгэ литературэм сиIахь зэрэхэсшIыхьашъугъэм сегъэгушхо. Сыда тиадыгэ литературэкIэ мэхьанэу яIэр урысыбзэкIэ тхэхэрэм, сыда ащ къыфахьырэр, хагъахъорэр? Хьаумэ, ахэр мэгугъэха Александр Пушкиным, Михаил Лермонтовым, нэмыкI урыс тхэкIошхохэм анахь дэгъоу тхэшъунхэу? Бзэр дэгъоу ошIэ къодыекIэ икъурэп, а узэрэтхэрэ бзэр къызхэкIыгъэ лъэпкъым о ущыщынэу щыт ащ изытет гучIэм нэсэу зэхэпшIэным пае.

Сабыим фэпшIырэр ешхы, титхакIохэр адыгабзэкIэ мытхэжьыхэ хъумэ сыда ахэм къафэнэжьырэр?! ЕтIани «бзэр ашIэрэп» тэIошъ ахэр тэгъэмысэх.

— Непэрэ мафэм уздэлажьэрэр, уигухэлъхэр…

— Аужырэ уахътэм ситхэн къыщыкIагъ. 2012-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу нахьыжъхэм я Советэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ дэжь щыIэм сыритхьамат, ащ къыщытIэтырэ Iофхэм, гумэкIыгъохэм язэшIохын сапылъызэ уахътэр сIэкIэкIы, тапэкIэ литературэм сызэрэщычаныгъэм фэдэжьэп, ау джыри зэрэсфэлъэкIэу сэтхэ. ГущыIэм пае, хьаджрэтхэр къызхэкIыгъэхэр джырэ нэс игъэкIотыгъэу зыми зэхифыгъэп ыкIи афэтхагъэп. А темэмкIэ рассказ стхынэу езгъэжьэгъагъ, ау материал гъэшIэгъонхэр къэзгъотыхэзэ, зым зыр пысщэжьызэ повесть псау хъугъэ. Ащ сыдэлэжьэжьы, шIэхэу тхылъеджэхэм апашъхьэ къислъхьан сыгу хэлъ.

— Тхьауегъэпсэу, Нурбый, гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэм фэшI.

— Ори тхьауегъэпсэу.

ДЭРБЭ Тимур.