Адыгеир Урысыем и Къыблэ хэхьэрэ субъектхэм анахь цIыкIуми, культурэ бай иI. Ащ къыхиубытэрэ псэуалъэхэм афэсакъыгъэныр ыкIи къэгъэгъунэгъэнхэр зыпшъэ илъыр Адыгэ Республикэм культурнэ кIэныр къэухъумэгъэнымкIэ ыкIи гъэфедэгъэнымкIэ и ГъэIорышIапI ары. Ащ иIофышIэхэм икIыгъэ илъэсым къадэхъугъэм ыкIи япшъэрылъхэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ ГъэIорышIапIэм ипащэу ЦIыпIынэ Рустем.

— Рустем, культурнэ кIэнэу тиIэм илъэс къэс хэхъомэ, мы лъэхъаным объектхэм япчъагъэ сыд фэдиза зынэсыгъэр?

— Тызыхэт илъэсым икъи­хьагъу объект 4163-рэ тиIагъ, ахэм ащыщэу цIыфхэм, археологхэм къыхагъэщыгъэхэр 3861-р ары. 86-мэ — федеральнэ, 216-мэ — шъолъыр мэхьанэ яI. ЗыкI къэралыгъо реестрэм хэд­гъэуцуагъэр 300-м ехъу.

— Шъолъыр мэхьанэ зэратырэ объектхэм ягъэцэкIэжьын-гъэкIэжьын Iофхэр сыдэущтэу лъы­жъугъэкIуатэра?

— ЗэрэтлъэкIэу тапылъ. Ма­ры икIыгъэ илъэсым тиспециалистхэм дэкIыгъо уплъэкIун 81-рэ зэхащагъ, джащ фэдиз акти атхыгъ. Культурнэ кIэным иобъектитIу агъэфыкъуагъэу къы­хагъэщыгъ, ахэр Гъобэкъуае культурэм и Унэу дэтым пэ­гъунэгъоу щыт В. И. Лениным исаугъэтрэ Мыекъопэ районымкIэ псэупIэу Новосвободнэм дэт «зэкъош къэхалъэмрэ». Ау ахэм зэрар языхыгъэр цIыфхэр арэп, жьыбгъэм къырикIыкIыгъэ чъыг­хэр къатефагъэх.

Апэрэ объектыр шIэхэу зэты­рагъэуцожьыгъ. Мыекъопэ районым иадминистрацие макъэ къызэрэтигъэIугъэмкIэ, «Братская могила» зыфиIорэ къэ Iуа­шъ­хьэр къаIэтыжьыщт, нэ­ужым агъэкIэжьыным фэшI федеральнэ программэу «Увековечение памяти погибших при защите Отечества на 2019 — 2024-е годы» зыфиIорэм зэрэхэлэжьэнхэу ищыкIэгъэ тхылъхэр агъэхьазырых.

— Шъолъыр мэхьанэ зэратырэ объектхэм ащыщэу апэу зитарихъ­-культурнэ уасэ къызэте­жъугъэнэнэу къыхэшъу­хыгъэхэр сыд фэдэха?

— Ахэр псыIэзэгъупIэр зычIэт унэу (водолечебницэр) 1908-рэ илъэсым Мыекъуапэ щашIыгъагъэмрэ 1910-рэ илъэсым къыдагъэуцогъэгъэ ублэпIэ учи­лищымрэ (джы медицинэ училищыр зычIэтыр). Ахэр къызэтегъэнэгъэнхэмкIэ зишIуагъэ къэкIощт проектхэр зэхэтэгъэуцох, документхэр зэтэгъэкIух.

Адыгеим икультурнэ кIэн икъэухъумэн фэгъэхьыгъэу дгъэ­цэкIэн фэе Iофтхьабзэхэр тапэ илъых. Нэгъумэ Шорэ ибюст, Шэуджэн Мосэ исаугъэт, В. И. Лениным исаугъэтэу Джаджэм дэтыр, хьакIэщэу «Мыекъуапэр», Каплановхэм федэ къы­зэра­гъэхьыщтыгъэ унэр, офицерхэм я Унэ, Зиньковецкэм иунагъэр, нэмыкI объектхэри зыпкъ идгъэу­цожьынхэу тыфай.

— ЦIыфхэм кIэу къагъотырэ объектхэр хэта къэзыгъэшъыпкъэхэрэр, ащ фэдэ специалистхэр тиIэха?

— Специалистхэр икъоу зэ­рэтимыIэхэр тигукъау. Адыгэ къэралыгъо ыкIи Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ уни­верситетхэм ащеджэрэ студентхэр къетэгъэблагъэх, тадэгущыIэ, Iоф ядгъэшIэнэу тыфай, ау лэжьэпкIэ нахь ин къызыщахьыщтым ахэр енэцIых. Объ­ектыкIэхэр къэбгъэнэфэнхэмкIэ специалист зэфэшъхьафэу ищы­кIагъэхэр Краснодар, нэмыкI къалэхэм къарытэщых. Арэущтэу щытми, археологическэ кIэн ыкIи федеральнэ мэхьанэ зиIэ объект 28-мэ, къагъотыгъэкIэ псэолъэ 75-мэ Iоф адэтшIагъ. Ахэм ахэтых федеральнэ мэхьанэ зиIэ монументэу «Зэ­къошныгъэр» ыкIи Свято-Михайловскэ тхьэлъэIупIэр зычIэт унэр (1887-рэ илъэс).

Культурнэ кIэным щыщэу зыкI къэралыгъо реестрэм объект 23-рэ хядгъэтхагъ.

— Рустем, Адыгеир зэзыгъэлъэгъунэу къакIохэ­рэм языплъыхьан Мые­къуапэ къыщырагъажьэ. ЧIыпIэ гъэшIэгъонхэм, саугъэтхэм, зиархитектурэ дэхэ чIыпIэхэм мэкъэгъэIу пхъэмбгъухэр атегъэпкIэгъэнхэу унашъо аштэгъагъ. Iофым рыкIорэр къытфэIуат.

— Мэхьанэшхо зиIэ чIыпIэ­хэм апылъ къэбархэр кIэкIэу къизыIотыкIырэ пхъэмбгъухэр объект 40-м ехъумэ апытлъагъэх, джыри 9-мэ ягъэхьазырын тыдэлажьэ. Ахэм ахэтых «Зэкъош къэхалъэр», «Зэкъош къэхэлъэ шъхьаIэр», Хэгъэгу зэошхом хэкIодагъэхэм афэгъэ­хьыгъэ мыжъосынхэр, саугъэтхэр, нэмыкIхэр.

— Iофэу шъузыпылъыр цIыф жъугъэхэм ящыкIагъ ыкIи ашIогъэшIэгъон. Ахэм ащыщхэр ­IэпыIэгъу къышъуфэ­хъуха?

— Ренэу зишIуагъэ къытэзыгъэкIыхэрэр волонтерхэр, студентхэр ыкIи районхэмрэ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэхэмрэ яадминистрациехэр, общественнэ организациехэр арых.

ИкIыгъэ илъэсым «Культурнэ кIэным иобъектхэр къызэте­жъугъанэх» зыфиIорэ Iэнэ хъу­раер Адыгэ къэралыгъо уни­верситетым, «Культурнэ кIэным иобъектхэм язытет ыкIи ахэр къызэрэбгъэгъунэщтхэм иIо­фыгъохэр» зыцIэр Адыгэ Рес­публикэм и Лъэпкъ музей ащы­зэхэтщагъэх.

Волонтерхэр тиIэпыIэгъухэу «Къэлэжъэу «Тэхъутэмы­къуай-1» зыфиIорэ объектыр къэтыукъэбзыгъ. Культурнэ кIэ­ным иобъектхэм апылъ къэбархэр, мэхьанэу яIэр соци­альнэ хъытыухэм, гъэзетхэм къарытэгъахьэх.

— Опсэу.

ДэгущыIагъэр Шъаукъо Аслъангуащ.