ЗэлъашIэрэ адыгэ усакIоу, Адыгэ Республикэм культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу, Урысыем итхакIохэм я Союз хэтэу, литературэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо премие илауреатэу Къуикъо Шыхьамбый мэлылъфэгъум и 3-м ыныбжь илъэс 60 мэхъу. Ащ ипэгъокIэу Шыхьамбый гущыIэгъу тыфэхъугъ.

— Шыхьамбый, уиусэ щыщ сатыр-хэу «Зы чэщ, зы маф, гъашIэр лъэкIуатэ — псынэпс чъэбзагъэу гъунджэкум къенэжьы…» зыфиIохэрэр зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу ЩэшIэ Казбек уитхылъэу «ХэшыпыкIыгъэ тхыгъэхэр» зыфиIорэм игущыIапэ шъхьэу фишIыгъ. ЩыIэныгъэм уигъэшIыгъэ гупшысэхэм а сатырхэр къапкъырыкIыгъ, ащ елъытыгъэу упчIэ къыостын: илъэс тIокIищэу непэ къэбгъэшIагъэм игъогу укъырычъэжьмэ, уигъунджэку псынэпс чъэбзагъэу плъытэн плъэкIыщта?

— Апэрэ мафэм къыщегъэжьагъэу непэ илъэс тIокIищэу сызынэсыгъэм сызфыкIэгъожьын зи сиIэп. Москва дэт Литературнэ институтэу Горькэм ыцIэ зыхьырэр къызысэухым ыуж Адыгэ тхылъ тедзапIэм къыдэгъэкIакIоу (выпускающэу) сыкъыIухьи, ары апэрэ IофшIэнэу сиIагъэр, зэкIэ мыщ Iофэу щагъэцакIэрэр зэзгъэшIагъ. Журналэу «Зэкъошыныгъэм» иредактор шъхьаIэуи илъэситIо сыщытыгъ. Тхылъым икъыхэхын, изэхэгъэуцон, икъыдэгъэкIын—зэкIэлъыкIоу ащ пылъ Iофхэм зэкIэмэ сащыгъуазэу нэужым пащэ сыхъугъ. Арэу щымытыгъэемэ, IофышIэхэм яхэукъоныгъэхэм гу алъыстэн слъэкIыщтыгъэп. А лъэхъаным республикэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» редактор шъхьаIэу иIэгъэ Мэрэтыкъо Рэмэзан пчъагъэрэ къысэджагъ редакцием Iоф щысигъашIэ шIоигъоу, ау сэ сипшъэрылъхэр шъхьафыгъэх, тхылъ къыдэгъэкIыным нахь сызэрэфытегъэпсыхьагъэр къызгурыIощтыгъ.

СигъэшIэ гъогу поэзием епхыгъ, нэмыкI лъагъо горэм сырыкIонэу зыкIи сыгу къихьагъэп. Я 5-рэ классым сисыгъ сиапэрэ усэ зысэтхым, ар сыгу зыщыкIодыгъэ уахътэу щытыгъ, сянэ идунай зехъожьыр ары. ОшIэ-дэмышIэу сызхэфэгъэ тхьамыкIагъом, ныр зэрэчIэсынагъэм къинышхо сагъэлъэгъущтыгъ. Джащыгъум усэу сыусхэрэр гужьыдэгъэкI сфэхъугъагъэх, ахэр ары сыхэзыщыжьыгъэхэр. Нэужым усэ зэхэлъхьаным сызIэпищагъэу, темэ зэфэшъхьафхэмкIэ сытхэу сыублагъэ. Я 7-рэ классым сисэу апэрэу сиусэ район гъэзетэу «Путь Ильича» зыфиIорэм къыщыхаутыгъагъ. Дунаир сфэмыхъужьэу, зыгорэу сызщыхъужьэу, джыри нахь сызэрэтхэщтым ащ сыкIигъэгушIугъагъ. Уахътэм дакIоу сызпылъ Iофым хэзгъахъозэ сылъыкIуатэщтыгъ, Москва дэт Литературнэ институтым ия 4-рэ курс сыщеджэщтыгъ сиапэрэ тхылъ къызыдэкIым. Зэрэинститутэу пштэмэ, нэбгыритф ныIэп зитхылъ къыдэкIыгъэу ащ щеджэщтыгъэр, сэркIэ мэхьанэ зиIэ хъугъэшIагъэу ар щытыгъ, сшъхьэ Iэтыгъэу, сэ сизакъоп, Адыгеим сызэрэщыщым, ащ ыцIэ дэгъукIэ зэрязгъаIорэм сигъэгушхощтыгъ. Джы мары, адыгабзэкIи урысыбзэкIи къыдэкIыгъэхэр къэплъытэмэ, тхылъибгъу къыхэсыутыгъ. Мыгъэ сиюбилей ехъулIэу, томитIу хъурэ ситхылъхэр къыдэкIынхэу щытых.

Поэзием игъогоу къэскIурэр сэркIэ ренэу гъэшIэгъоныгъ. Сыгу къэкIыжьы, Еджэркъое гурыт еджапIэм джыри сычIэсыгъ, тхакIохэм я Союз усэкIо ныбжьыкIэхэм ясеминарэу Мыекъуапэ щызэхищэгъагъэм сыхагъэлэжьэгъагъ. Нэужым, Литературнэ институтым сыщеджэзэ, 1988-рэ илъэсым тхэкIо ныбжьыкIэхэм ясеминарэу Москва щызэхащагъэм сырагъэблэгъагъ, сыхэлэжьагъ. ТхакIохэм я Союз сыхагъэхьанэу сикандидатурэ ащ къыщагъэлъэгъогъагъ, ау апэ чIыпIэ организацием уиштэнэу щытыгъ. Ащ пае Союзым хэтыгъэ титхэкIо цIэрыIохэу Бэрэтэрэ Хьамид, Кощбэе Пщымаф ыкIи Къуекъо Налбый рекомендациехэр къысфатхыхи, зэIукIэм Союзым сыщыхагъэхьэгъагъ. Сизэкъуагъэп, Емыж МулиIэти тхакIохэм яорганизацие къыздыхэхьэгъагъ. А лъэхъаным илъэс 27-рэ сыныбжьыгъэр.

— «Огъур жъалым дэд, чIыгури гукIэгъунчъ! Ным азыныкъом нэпсыр афыримыкъужьэу гукъаом дэшъыгъох. Адыгэ бзылъфыгъэхэм ощхым кIэлъэIухэу хьанцэгуащэр къыращэкIы… Мэгугъэх…» «Хьанцэгуащэм иорэдэу» птхыгъэм осэшхо къыфишIыгъ философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Хьанэхъу Руслъан. Адыгэ лъэпкъым ифилософие ыкIи икультурэ кIэнэу ар хъугъэу елъытэ. Сыдэущтэу птхынэу хъугъа мы поэмэр? Сыдым угу къыгъэкIыгъа?

— Джыри сыстудентыгъ мы поэмэр зысэтхым. Москва сыкъикIи сикъоджэ гупсэу Еджэркъуае сыкъэкIуагъэу хьанцэгуащэр къызэрэращэкIырэр слъэгъугъагъэ. А хабзэр сшIогъэшIэгъонэу сэри къекIокIырэмэ сахэхьэгъагъ, сакъыдекIокIыгъагъ. Сщыгъупшэжьырэп шыблэр къызэогъэ ныо цIыкIоу чылэм дэсыгъэр Лабэ ращэхи, псым зэрэхагъэхьэгъагъэр. ХабзэмкIэ шыблэр къызэуагъэр псым хэудзэнэу щытыгъ, ау жъы хъугъэ бзылъфыгъэм ар рашIэныя, фэсакъыпэхэзэ агъэпскIыгъагъ. Нэужым тичылэ и Сет Iуашъхьэ къоджэдэсхэр къыщызэрэугъоихи, Тхьэм щелъэIугъагъэх, былымылыр щаупщэрыхьагъ, нэмыкI шхыныгъохэри къырахьылIэгъагъэх, зэхэтIысхьэхи шхэжьыгъагъэх. Ащ фэдэ хабзэу тхэлъыгъэр бэ, мэхьанэ ямыIэуи щытыгъэп. ГъэшIэгъоны, хьанцэгуащэр къызыращэкIырэ ужым, ащ тефэу хъугъэуи пIон плъэкIыщт, ау къещхыщтыгъ. Зи мыхъугъахэми, цIыфхэр зэхахьэщтыгъэх, зэрэгъэчэфыщтыгъэх, сэмэркъэу дахэр къябэкIэу зэхэтыгъэх. Непэрэ мафэм, щэч хэлъэп, ащ фэдэ IофышIумэ тащэкIэ.

— «…ШIулъэгъур згъотыгъ сIуи нычэпэ, МэшIо жъоку сэхъуфэ зызгъэстыгъ. Сижъоку яжьэ хъужьыныр хэмытыгъ, СшIагъэмэ, остыгъэ нэшъоу сыстыни непэ».

Уиусэмэ сяджэ зыхъурэм, апэрэмкIэ, гъэсэныгъэ зэрэуиIэр зэхэсэшIэ, нэужым сэнаущыгъэ зэрэпхэлъыр. Гъэсэныгъэмрэ сэнаущыгъэмрэ зэгомылъхэу усэхэр цIыфмэ агу рихьынэу птхын плъэкIыщтэп. Уиусэхэр образхэмкIэ ушъагъэх, ащ дакIоу шапхъэм илъых, гуми хэтIысхьэх. УиныбжьыкIэгъум Литературнэ институтым узэрэщеджагъэм ишIуагъэ къыокIыгъа? — Ори ащ ущеджагъэшъ, къэсIощтыр дэгъоу къыбгурыIощт. Бэмэ упчIэ къысатэу мэхъу «литинститутым усэ тхакIэр щышъуагъэшIагъа, сыдэущтэу цIыфыр ащ фэбгъэсэщт, ежь сэнаущыгъэ хэмылъмэ?» аIоу.

— КъызгурэIо, сэри джащ фэдэ упчIэ дэдэхэр къысатэу мэхъу…

— ОшIэба, а институтым усэ тхакIэр арэп тигъэшIагъэр, ащ къытитыгъэр шIэныгъ, апэрэмкIэ, тикъэралыгъо ыкIи IэкIыб хэгъэгухэм ялитературэ куоу зэдгъэшIагъэ; ятIонэрэмкIэ, усэхэр гущыIэ-гущыIэу зэпкъырытхыщтыгъэх, татегущыIэщтыгъ, гущыIэм имэхьанэ къыщыдгурагъэIуагъ, щызэхытагъэшIагъ. Тхьамафэм зэ, ар гъубджым тефэщтыгъ, институтым семинархэр щызэхащэщтыгъ, ащ тиусэхэм къыддеджэрэ пэпчъ къатегущыIэщтыгъ, ащ фэдэхэм щытхъур ащызэхэпхыныр зэгъорэ дэд зыхъущтыгъэр. Мыекъуапэ дэт кIэлэегъэджэ институтым илъэсищрэ сыщеджагъэу литинститутым сычIэхьажьыгъагъ, зэзгъэпшэн щыIагъ. Апэрэм дэгъоу тыщырагъаджэщтыгъ, ау тэр-тэрэу тыгу илъыр къитIотыкIыным тыфагъасэщтыгъэп, мыдрэм а Iофыр ыпэ щырагъэшъыщтыгъ. Семинархэм мэхьанэшхо яIэу сэлъытэ, апэрэм сызыхэлажьэм, ситхыгъэхэр зэкIэ къызэхагъэтэкъогъагъ, «Сыд пае мыщ сыкъэкIуагъ?» сагъэIогъагъ. Ау тIэкIу-тIэкIузэ къызгурыIуагъ щытхъу къодыем зэрэпхимыгъэхъощтыр, ыпэкIэ узэрэлъимыгъэкIотэщтыр. Адэ, сэ тичIыналъэ сыщесэгъагъэба сиусэхэр къызыхауткIэ ащ лъыпытэу къысщытхъунхэм, ар зэрэмытэрэзыр институтым сыщеджэзэ къызгурыIожьыгъагъ. Джыри, къэпIон хъумэ, тиусэхэм ядэгъугъи ядэигъи икъоу ашъхьэ къырахэу слъытэрэп, мыщ зэкIэ щызэрэшIэшъ, цIыфым ыгу хагъэкIыныр къырагъэкIурэп. Ау критикэ дэгъур зэхэпшIыкIын фае, ащ ишIуагъэ къэкIо, шъыпкъэу ыкIи тэрэзэу щытмэ, усакIом ицIыф зэхэлъыкIэ нэмысырэмэ, ымыушъхьакIурэмэ. Критикым шIэныгъэ дэгъу иIэу, литературэм куоу хишIыкIэу, зэджагъэхэр зэригъэпшэшъоу щытын фае. Усэу тэ ттхыхэрэр зэкIэмэ зэфэдэу агу рихьын ылъэкIыщтэп, ащ фэдэ пшъэрылъи сэ сиIэп, зыкIи зыфэзгъэуцужьыгъэп. ЦIыфым ежь пэблагъэр ары ыштэрэр, ыгу рихьырэр. Ащ фэдэ усэ заулэ зы тхылъым къыдэкIмэ, ар тхылъ дэгъу хъугъэу плъытэмэ хъущт.

— Адыгэ лъэпкъым иусэкIошхоу Къуекъо Налбый уиунэкъощыгъ, уиныбджэгъугъ, уиIофшIэгъоуи щытыгъ. КъэсэшIэжьы нэбгыритIум шъузэгъусэу зэIукIэмэ шъуазэрахэлажьэщтыгъэр. Сехъырэхъышэрэп ащ дэгъоу узэрэфыщытыгъэм, ежь Налбыйи уигъэлъапIэщтыгъ, уигугъу дахэу ренэу ышIыщтыгъ, иусэхэм ащыщ горэми пцIэ къыщыреIо, къыкIегъэтхъы узэрэпэблагъэр. Ащ итворчествэ ифэмэ-бжьымэ къыптырихьагъэуи сIорэп, о хэушъхьафыкIыгъэ тхакIэ уиI. Арэу щытми, Налбый ыгъэфедэщтыгъэ образхэм ащыщхэр ори бгъэфедэхэу гу лъыстагъ. ГущыIэм пае, гущыIэу «ныбжьыкъур» уиусэмэ бэрэ къахэфэ.

«…Чэщымрэ мафэмрэ янэфы цакIэ Ренэу мыпшъыжьрэ охътэ гъэцакIэр, IитIукIэ плъышъуитIур зэсыубытылIэу, ГучIэм ипшъэхъу зыукIочIрэр сшIолIэу, ГъашIэр хэсхыгъ, Синыбжьыкъу хэхэсыгъ…» Сыхэукъуа зэгорэкIэ?

— Джыри я 7-рэ классым сыщеджэщтыгъ Налбый нэIуасэ сызыфэхъум. Тетрадь Iужъоу сиусэхэр зыдэтыр сIыгъэу ыдэжь сычIэхьэгъагъ, ситхыгъэхэм ахэзгъэплъэгъагъ. Джащ къыщегъэжьагъэу Налбыйрэ сэрырэ поэзием игъогу тызэгъусэу тырыкIуагъ, ар ренэу сиупчIэжьэгъугъ, къыспэблэгъэ цIыфхэм ащыщыгъ. Аужырэ уахътэм, Налбый тхылъ тедзапIэм къызыIохьажьым, лъэшэу къыкIигъэтхъызэ къыIощтыгъ: «Мы тигъашIэ зэрэгъэшIэгъоныр, уикIэлэ пIугъэ укъекIолIэжьынышъ, ар уипащэу Iоф дэпшIэжьыныри насыпыгъ». «Ныбжьыкъу» закъор арэп, сиусэхэм бэрэ къахэщы «лъэмыдж кIэшIагъэр», ащ къизгъэкIырэр лъэмыджым нэпкъитIур зэрэзэрипхырэр ары, дунаир зэрэзэхэлъыр, зэрэзэпыщытыр ащ имэхьанэу щыт: шIуцIэмрэ фыжьымрэ, шIумрэ емрэ. СыдигъокIи тищыIэныгъэкIэ а нэпкъитIум татетынэу мэхъу, ахэм азыфагур щыIэныгъ — лъэмыдж кIэшIагъ. Налбый иусэхэр зэкIэмэ агурыIохэу пIон плъэкIыщтэп, джащ фэд, сэ сиусэхэри зэхэзымышIыкIыхэрэр щыIэх. Сиусэхэм кIэух афэсшIырэп, еджэрэм игупшысэ лъыпидзэнэу къыфэсэгъанэ. Теубытагъэ хэлъэу къэсэIо — усэхэм мэхьэнэ ухыгъэ яIэнэу щытэп.

— Уянэ фэгъэхьыгъэ усэу уиIэхэм язакъоп, шIэныгъэлэжьхэм къызэрэхагъэщыгъэу, уиусэхэм янахьыбэм уянэ ынапэ къахэщы. УигъашIи, уищыIакIи, дунаеу укъэзыуцухьэрэми уянэ щыщ Iахь ахэлъ. Ары сэ къызэрэзгурыIорэр. Уянэ шIулъэгъоу фыуиIэр, ащ «ыIитIу джыри къыпферэщэйи, угу къипхынышъ, лъэмыдж зэрэфэпшIыщтыр, тыгъэнэбзыеу зызэрепщэкIыщтыр», ащ фэдэ гущыIэхэу бэ уисатырхэм ахэтыр, ахэм рэхьатэу уяджэн плъэкIырэп, гур къагъэбырсыры. Сэ къыосIон, сянэ фэгъэхьыгъэу сызэрэфаеу сытхэшъурэп, мымакIэу сянэ сыфэтхагъэми, гущыIэу фэзгъэхьырэр сшIомэкIэ зэпыт, сыфэсакъы сшIоигъу, гур къызэIахьэу, сфэмытхыхэуи мэхъу. Сыдигъуа апэрэ усэр уянэ фэгъэхьыгъэу зыптхыгъагъэр? Сыда ащ иобраз ренэу къызкIыфэбгъэзэжьырэр?

— ЫпэкIэ къызэрэсIуагъэу, сянэ зысшIокIодым я 5-рэ классым сисыгъ. Ежьыр ныбжьыкIагъ идунай зехъожьым, илъэс 45-рэ ныIэп ыныбжьыгъэр. Сянэ ишIулъэгъу сфикъугъэп, ифэбагъэ икъоу къыслъыIэсынэу хъугъэп. Ны гукIэгъум сыщыкIэзэ сигъашIэ къэсхьыгъ, джарын фае мызэу, мытIоу сиусэхэмкIэ сянэ зызкIыфэзгъэзэжьырэр. Ар зыщысиIэгъэ тIэкIуми, сэ джыри сычъыезэ, пчэдыжьым жьэу къэтэджыти, губгъом ихьэщтыгъ, мэфэ реным шIуанэр ыIыгъэу лажьэщтыгъ. Пчыхьэрэ, сигъэшхэщтми, сигъэгъолъыжьыщтми, ащ ыIэ къысщифэщтыгъ, сигъашIощтыгъэ, ау непэ къызнэсыгъэм сыгу къэкIыжьы ахэр зэрэпхъэшагъэхэр. ШIуанэм, нэмыкI Iэмэ-псымэхэм кIаутыгъэ Iэхэр ары, пхъэшагъэх, арэу щытми, шIу дэдэ сызэрилъэгъурэр спсэ нэсэу къыслъыIэсыщтыгъ. Сыгу къеорэр илъфыгъэхэмкIэ гъэхъагъэу тшIыгъэхэр къызэримылъэгъужьыгъэхэр, гушIогъо-насыпыгъэ охътабэмэ зэрахэныгъэр ары.

Сянэ гурыт еджапIэм нахь къыухыгъагъэп, ау тхылъхэм яджэныр лъэшэу икIэсагъ, къоджэ тхылъеджапIэм чIэлъ тхылъхэр зэкIэ ыджыгъагъэх. Пчыхьэрэ тигъунэгъу ныо цIыкIухэр зэхэсхэу ащ итхылъ къеджакIэ едэIущтыгъэх, сэри ахэм абгъукIэ сыщысэу сыдаIощтыгъ. Ар зысэухым, дунаир сыухыгъэу къысщыхъугъагъ, ау тиунагъо исхэмкIэ тызэдеIэжьзэ, тызэфэсакъыжьзэ тыкъэтэджыгъэх. Охътабэ темышIэу, я 9-рэ классым сисыгъ, сятэ къыщэжьыгъагъ. НынэпIос тфэхъугъэм типIугъ, тилэжьыгъ, сянэкIэ сянэжъ тигъунэгъоу псэущтыгъ, ащ мафэ къэс емызэщэу щэгъогогъо шхынхэр фихьыщтыгъэх, ащи тэри зыкъытигъэштэгъагъ. Сянэжъ а лъэхъаным «ар шъуянэ ычIыпIэ иуцуагъ» къысиIогъагъ. Ащыгъум сыгу къеогъагъ, ау джы ащ фэдэ гущыIэхэр сянэжъ къыIонхэр зэрэфэлъэкIыгъагъэр сэгъэшIэгъожьы.

— Шыхьамбый, уиусэхэр — гупшысэ иных, куух, адыгэ литературэм усэкIо уцугъэу ыкIи псыхьагъэу ухэт. Непэрэ ныбжьэу укъызнэсыгъэм о угукIэ узфэягъэр зэкIэ къыщыбдэхъугъа? Нахьыба узкIэхъопсыщтыгъэр?

— Поэзиер пштэмэ, сызфаер зэкIэ къыздэхъугъ, гъогоу къэскIугъэр дэхэкIаеу сэлъытэ. IофшIагъэу сиIэм джыри нахь акъылыгъэ зыхэлъ усэхэр къыкIэлъызгъэкIонхэу сэгугъэ, ау ащ сыкъыщыуцущтэп. Игъо къэсыгъ прозэм зыфэзгъэзэным, нахь куоу ащ сыхэхьаным. Сэмэркъэу рассказхэри стхыгъэх, нэмыкIми Iоф адэсэшIэ, ау повестьхэм, романхэм ятхын сыфежьэн гухэлъ сиI.

СищыIэныгъи гъэшIэгъонэу джырэ нэс щытыгъ, лъэгэпIэ дэхэкIаеми санэсыгъ, ау непэрэ ныбжьэу сыкъызнэсыгъэм зы зэхъокIыныгъэ горэ щысшIымэ сшIоигъу. Усэ сиI джыри пшъашъэу къысфэмыхъугъэм фэгъэхьыгъэу. «Ынэ-хэм ашъо уашъом фэд» а усэм ыцIэр, урысыбзэкIэ стхыгъэ. Ар гъэшIэгъонба, пшъашъэу уимыIэм, уиIэнэу щытыгъэм усэ фэптхыныр? Лъэш дэдэу сыфай, шъыпкъэр пIощтмэ, пшъашъэ сиIэнэу!

— Шыхьамбый, джы хэбзэ IофшIэным зыфэдгъэзэн. Адыгэ тхылъ тедзапIэм 1996-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу урипащ. А уахътэм къыщыублагъэу непэрэ мафэм нэс сыд фэдэ зэхъокIныгъэхэр тхылъ къыдэгъэкIыным фэхъугъэх, ТитхакIохэм якъэлэмыпэ къычIэкIырэ тхыгъэхэр нахь къэмэкIагъэха?

— Пащэ сашIыгъэ къодыеу компьютернэ участкэр къызэIусхыгъагъ. Ахэм тазэрэщыкIэрэр ащ ыпэкIэ слъэгъущтыгъ, тапэ зэредгъэхъун, хэзыутырэ машинкэхэм къакIэрыкIыжьыгъэн зэрэфаер дэгъу дэдэу къызгурыIощтыгъ. А Iофыгъом нэмыкIхэри къыкIэлъыкIуагъэх, хэдгъахъозэ Iоф тэшIэ, ары къызэрэсщыхъурэр.

Тхылъэу къыдэдгъэкIыхэрэм ягугъу пшIынэу хъумэ, къэIогъэн фае тхэкIо нахьыжъэу къытфэнагъэр зэрэмэкIэ дэдэр, ныбжьыкIэхэу адыгабзэкIэ тхэхэрэри зырызых. ТхакIохэм я Союз гъэ къэс ныбжьыкIэхэр къызхагъэлэжьэхэрэ литературнэ зэнэкъокъухэр зэхещэх, ащ иосэшIхэм сахэт, арышъ, Iофым изытет сыщыгъуаз. Нэбгырэ 40-у зэнэкъокъум хэлажьэхэрэм ащыщэу адыгабзэкIэ тхэу нэбгыритIу-щы къахафэрэр, а тIэкIум урысхэри ахэтых. Ари сэгъэшIагъо, адыгабзэкIэ тхэн адыгэ дгъотыжьрэп, урысхэр адыгабзэкIэ матхэх. ТхакIохэм лъытэныгъэшхо зыщафашIыщтыгъэ уахътэр икIыгъ, тэ тиныбжьыкIэгъум тхакIохэр дгъэлъапIэщтыгъэх, зэIукIэу афызэхащэхэрэм тыгушIозэ тахэлажьэщтыгъ. ТхакIохэр зэхэтхэу тызщеджэрэ еджапIэм къызыкIохэкIэ, тикъуаджэкIи тирайонкIи ар хъугъэ-шIэгъошхоу хъущтыгъ. Джы ащ фэдэ щыIэжьэп. Арэу щытми, тиадыгэ литературэ тыфэсакъын фае, тэ тиамалкIэ тыхэлажьэ, тауж къикIырэмэ лъагъэкIотэнэу сэгугъэ.

— Уиусэ сатырхэмкIэ шIулъэгъум, шIум, гукIэгъум бэрэ зафэогъазэ. ШIумрэ гукIэгъумрэ о къызэрэбгурыIохэрэр, философие мэхьанэу яптырэр сыд фэда?

— Сэдэкъэхэдзым фэгъэхьыгъэ усэ заулэ сиI. Урамэу Краснооктябрьскэм ныо тхьамыкIэ горэ тесыщтыгъ лъэIуакIоу, ащ лъэшэу сыгу егъущтыгъ, ахъщи фисыдзэщтыгъ. Ары шъхьае, а бзылъфыгъэми лъфыгъэ иIэу къычIэкIынба, ежьыри зы лIакъо горэм щыщба? СэдакъэкIэ щыIэнэу ащ тефа? Тефэрэп, хэтрэ бзылъфыгъи, нэжъ-Iужъи атефэрэп. Мары, Чэчэн Республикэм жъыхэр зыщаIыгъыжьрэ унэ яIэп, тэ тиIэм адыгэхэри чIэплъэгъощтых, джары тхьамыкIагъор. Щысэхэр къызкIэсхьыгъэр гукIэгъум имэхьан ары, сэ сишIошIкIэ, сымэджэ къодыехэр арэп гукIэгъу зыфэпшIынэу щытыр, чIыпIэ къин итыр ащ къызэрипщыжьыщтым упылъын фае. Ащ пае о къыппэблэгъэ цIыфхэмкIэ къегъажь, етIанэ уишIушIэ-гукIэгъу Iофхэм зягъэушъомбгъу. Сэ амалэу сиIэм елъытыгъэу цIыфхэм сишIуагъэ ясэгъэкIы.

— Илъэс тIокIищым IофшIэгъэшхохэр уиIэхэу укъекIолIагъ, Шыхьамбый, Тхьэм бэгъашIэ уишIынэу селъэIу. Сыд фэдэ гухэлъ-гугъэхэр уиIэхэу неущрэ мафэм упаплъэра?

— Акъылрэ гупшысэрэ нахьыбэу ситхыгъэхэм ахэлъэу ситворчествэ лъызгъэкIотэщт. Мыгъэ къыдэкIынэу щыт тхылъитIум джыри нэмыкIхэр къакIэлъызгъэкIошъунхэу сэгугъэ. Тхэхэрэри тхылъ тедзапIэм къесэгъэблагъэх, тадэлэжьэщт, атхыгъэхэр къыдэдгъэкIыщтых.

— Тхьауегъэпсэу, Шыхьамбый, гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэмкIэ.

— Ори тхьауегъэпсэу.

ДЭРБЭ Тимур.