Шытхьэлэ районым ит къутырэу Архиповскэм щыпсэурэ урыс хъулъ­фыгъэу Виктор адыгэбзэ къабзэкIэ «Шъукъеблагъ, шъо шъу­хьакI» ыIо­зэ ищагу тыдищэ зэхъум, сымыгъэшIэгъон слъэкIыгъэп ыкIи гуфэ­бэныгъэ зыфысигъэшIыгъ.

Ащ адыгабзэ зэришIэрэр къысаIуагъэу щытыгъ нахь мы­шIэми, арэущтэу къытпэгъо­кIынэу сыгугъагъэп. Урысыбзэ­кIэ къыдэкIырэ республикэ гъэзетым иIофышIэхэр сигъусагъэх нахь мышIэми, Виктор адыгабзэкIэ игущыIэ лъигъэ­кIуатэзэ, чырбыщ унэшхоу ищагу дэтыр адыгэхэм яшIыкIэу ихьэпIитIу иIэу зэраригъэшIыгъэр къытигъэлъэгъугъ. Адыгэ­хэр шIу зэрилъэгъухэрэр, ахэр зэрэцIыф дэгъухэр унэм техьэфэ къыIуагъ. Виктор адыгабзэкIэ къыздэгущыIэн фэлIагъ нахь мышIэми, сиIофшIэгъу бзылъфыгъэм бзэр къызэрэгурымы­Iорэм къыхэкIэу, урысыбзэкIэ игущыIэ лъигъэкIотэн фаеу хъугъэ.

— Заор къемыжьэзэ сянэ-сятэхэр Адлер къикIыжьхи, псэупIэкIэ къуаджэу Пщыжъхьаблэ къыдэтIысхьажьыгъагъэх, — икъэбар къытфеIуатэ Виктор Подбельскэм. — 1940-рэ илъэсым мы къуаджэм сыкъы­щы­хъугъ. Сятэ механизаторэу Iоф ышIэзэ дзэ къулыкъум ащагъ, ащыгъум сабыищ тыхъу­щтыгъ, сшыпхъу нахьыжъэу Аннэ, сшы-нахьыжъэу Володе ыкIи сэры. Сятэ контузие хъуи, Сыбыр госпиталым чIэлъыгъ, ащ къызычIатхыкIыжьым, коцыр зыщыIуахыжьырэ лъэхъаным тефагъэти, къани комбайнерэу Iоф ышIагъ. 1947-рэ илъэсым дзэм къикIыжьи Пщыжъхьаблэ къыгъэзэжьыгъ. Нэужым етIани сшы, сшыпхъухэр къэхъугъэх. Унэгъо Iужъу — зэши 5-рэ зэ­шыпхъуи 3-рэ тыхъущтыгъ. Зэш­зэшыпхъу нэбгыри 8-мэ ащыщэу нэбгыри 4-мэ ядунай ахъо­жьыгъ. Мы уахътэм ехъу­лIэу Пете поселкэу Заревэм, Коле ыкIи Наде Краснодар ащэпсэух.

— Пщыжъхьаблэхэр тиунагъо дахэу къыпэгъокIыгъэх, гукIэ­гъуныгъэшхо къытфашIыщтыгъ, ахэр мыхъугъэемэ, къэшIэгъуае къытэрыкIощтыгъэр. Сабыибэ тыхъущтыгъэти, шъхьадж иамал елъытыгъэу гъомылапхъэкIэ ишIуагъэ къытигъэкIыщтыгъ, — къыIуагъ Виктор.

Пщыжъхьэблэ гурыт еджапIэм ия 7-рэ класс ыуж Хьа­тыгъужъыкъуае кIозэ я 8-рэ классыр Виктор къыухыжьыгъ. Урыс кIэлэцIыкIу нахь мышIэми, ежьыр фаеу адыгэбзэ урокхэм ачIэсызэ, бзэр къызIэкIигъэ­хьагъ ыкIи иныбджэгъу адыгэ кIэлэцIыкIухэм афэдэ къабзэу IупкIэу гущыIэщтыгъ. Ышыпхъу­хэм анэмыкIэу кIалэхэм зэкIэми адыгабзэр ашIэ.

Виктор я 8-рэ классыр къызеухым Шахтэ дэт къушъхьэ-­промышленнэ еджапIэм ще­джагъ ыкIи ащ щылэжьагъ. Пщыжъхьаблэ щыщхэу къыде­джагъэх Датхъужъ Рустем, Хьа­курынэ Аслъан, Шъаукъо Мосэ (щыIэжьхэп, ясурэтхэр къытигъэлъэгъугъэх). Шахтэм Iоф щи­шIэзэ къеохыгъэ къатым чIи­убытэгъагъ, ащ ыуж машинист-электровозэу IофшIэныр лъигъэкIотагъ.

— Пщыжъхьаблэ щыщ кIа­лэхэр бэ тыхъоу Iоф зэдэтшIагъ (ацIэхэр къыриIозэ ясурэт­хэр къегъэлъагъо Виктор), — лъегъэкIуатэ игущыIэ ащ. — Ащыгъум паспортэу къысаты­гъагъэм сыадыгэу итхэгъагъ, анахь гъэшIэгъоныр сыкъызэ­рэхъугъэр къэзыушыхьатырэ тхьапэми сыадыгэу зэритхэгъа­гъэр ары. Дзэ къулыкъум сэкIофэ адыгэкIэ сагъэкIуагъ (мэщхы Виктор). Къулыкъу ужым Мыекъуапэ дэтыгъэ мэкъумэщ хъызмэтшIапIэу «СМУ N 1»-м сыIухьи, электричествэр псэу­пIэхэм аIэкIэгъэхьэгъэнымкIэ илъэс 12-м ехъурэ Iоф сшIагъэ. Бригадирэу сыщытыгъ, адыга-бзэ зэрэсшIэрэм пае адыгэ чылагъохэм сагъакIощтыгъ. Электричествэр зыIэкIэсымы­гъэхьэгъэ къуаджэ Адыгеим итэп, аужырэу Iоф зыщысшIагъэр шапсыгъэ къуаджэхэр ары. (ЗэкIэ къуаджэхэм ацIэ ыкIи ахэм ащыпсэущтыгъэ адыгэ хъулъфыгъэхэм ащыщхэм якъэ­бар, джащ фэдэу пщыжъхьаблэхэм якъэIуакIэ фэмыдэу, шапсыгъэхэм агъэфедэрэ гущыIэ заулэхэр къыIуагъ Виктор, ыныбжь емылъытыгъэу мэшэлахьэу бэ къышIэжьырэр).

— Адыгэ шэн-хабзэхэр, зэхэтыкIэхэр зэкIэ сэшIэ ыкIи сэгъэцакIэх. Адыгэхэм шъхьэкIэ­фэныгъэ ахэлъ, хьакIэр якIас, зиунэ узыIухьэрэм «Къеблагъ» ымыIоу укъыIуигъэкIыжьыщтэп. Азербайджан къулыкъур щыс­хьыгъ, ахэм якультури, нэмыкI цIыф лъэпкъхэм язэхэтыкIи тIэкIу сащыгъуаз. Ау адыгэхэм афэдэу лъэпкъ дахэ, Iэдэб зы­хэлъ тыди сыщырихьылIагъэп, лъытэныгъэшхо афэсэшIы. Урысылъ схэлъ нахь мышIэми, адыгэу зысэлъытэжьы. Сызы­шIэхэрэм сагъэлъапIэ, шъхьэ­кIафэ къысфашIы. Къыспэблэгъэ синыбджэгъухэр зэкIэ ­адыгэх, гукъау нахь мышIэми, бэмэ ядунай ахъожьыгъ, ахэр сэ згъэтIылъыжьыгъэх (ацIэхэр къыриIозэ, ясурэтхэр сегъэлъэ­гъух). Хьадагъэхэм ефэндым гущыIэ къащысеты ыкIи адыгэ зэхэтыкIэм тетэу сэри сэзекIо. ПщыжъхьаблэкIэ нэбгырищ псаоу тыкъэнагъ, Ожъ Нурбый, Ордэн Казбек ыкIи сэры. Къур­Iаным седжагъ, ау диным сы­фэщагъэу щытэп.

— Тхьэм икIасэр сыда? — къысэупчIы Виктор. — Чэсэй фыжь, хьалыгъу ыкIи щэ, цIыфыр зылIэкIэ чэсэй фыжьым кIоцIащыхьэ, пшхынэу щытыр хьалыгъурэ щэрэ, — ежь-ежьырэу джэуап къетыжьы Виктор (КъурIаным къыриджыкIыгъ).

Виктор 1967-рэ илъэсым нэс Пщыжъхьаблэ дэсыгъ. Нэужым иIофшIапIэкIэ Шытхьэлэ районым ит къутырэу Архиповскэм агъакIуи, псэупIэ 26-у итым электричествэр афырищагъ. Ишъхьэгъусэу Галинэ ащ нэIуасэ щыфэхъуи, мы къутырым къыдэнэжьыгъ. Илъэс 56-рэ хъугъэу зэгурыIохэу зэдэпсэух, зэ­шъхьэгъусэхэм пшъэшъитIурэ зы кIалэрэ зэдапIугъ. Ахэр Уренгой щэпсэух, якъорэлъф Шытхьалэ дэс, япхъорэлъф ежь­хэм къапэгъунэгъоу мэпсэу.

Щытхъу хэлъэу илъэсыбэхэм иIофшIэн зэригъэцэкIагъэм фэшI ЛэжьэкIо Быракъ Плъыжьым иорден, медалэу «За доблестный труд», бгъэхалъхьэхэу «Со­ветскэ Союзым электрофикациемкIэ иотличник», «Электрофикацием ия 20-рэ илъэс» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх.

Илъфыгъэхэм адыгабзэр ашIэмэ сеупчIыгъ Виктор.

— ПщыжъхьаблэкIэ синыб­джэгъоу Бзэджэжъыкъо Биназ (иду­най ыхъожьыгъ) янэу Нэф­сэт, «сыпсаузэ уикIалэ къысфащи, адыгабзэ езгъэшIэщт» къысиIощтыгъ. Ау кIалэр фэя­гъэп, сэри езгъэзыгъэп. Адыгабзэр зэкIэми зэрагъэшIэныр къадэхъурэп, ар угукIэ пштэн, уфэен фае. Сэ зэрэслъытэ­рэмкIэ, адыгабзэр анахь бзэ къинхэм ащыщ, сыда пIомэ мэкъэзэращэу хэтыр бэ, — еIо Виктор.

Ипсауныгъэ елъытыгъэу ­илъэс 55-рэ ыныбжьэу Виктор пен­сием кIуагъэ. Гум нахь дэгъоу Iоф езыгъэшIэрэ медицинэ пкъыгъом фэдэу тIу хагъэу­цуагъ. Мы мафэхэм ащ илъэс 84-рэ ыныбжь, арэу щытми, мэшэлахьэу итеплъэ къызэтенагъ, акъылышIу, зэкIэри къешIэжьы. Ежьыр машинэ рулым Iусэу Пщыжъхьаблэ макIо, иныбджэгъоу къэнагъэхэр зэрегъэлъэгъух. ЩыIэныгъэ гъогоу къыкIугъэм Виктор ыгу­кIи, ыпсэкIи рыраз. Илъфыгъэ­хэр гъогу зан­кIэ тыригъэуцуагъэх, ишъхьэ­гъусэ егъэтынчы. Къэнагъэр псауныгъэр арышъ, Тхьэм гъа­шIэ къыритынэу, илъфыгъэхэм яхъяр ылъэгъунэу тыфэлъаIо.

КIАРЭ Фатим. Сурэтхэр А. Лаутеншлегер тырихыгъ.