Тэхъутэмыкъуай, Псэйтыку... Пстэуми шIу алъэгъурэ спектаклэу «Псэлъыхъохэр» артист ныбжьыкIэхэм къашIызэ Адыгеим ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къащекIокIых. Неущ, культурэм иIофышIэ и Мафэ, ахэр Мыекъуапэ апэрэу щалъэгъущтых.

Мамый Ерэджыбэ ипьесэ техыгъэ спектаклыр 1958-рэ илъэсым апэрэу къагъэлъэгъогъагъ. Ар гъогогъу 500-рэ сце­нэм къызэрэщашIыгъэр мыгъэ хагъэунэфыкIыгъ. Артист зэхэт купищым зыщызэблахъугъ. Пчыхьашъхьэ сыхьатыр 7-м «Псэлъыхъохэм» ялъэтегъэу­цо АР-м и Лъэпкъ театрэ исценэ щыкIощт. Рольхэр къэзышIы­хэрэр: Ацумыжъ Рустам, Хьа­къуй Андзаур, Ахъмэт Артур, Болэкъо Адам, Хъуадэкъо Азэмат, Хьэлащтэ Саниет, Болэкъо Аминэт, Тамрико Осадзе.

Джырэ мафэхэм къыднэсыжьыгъэ къэгъэлъэгъоныр зы­гъэуцугъэр режиссерэу, УФ-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу КIуращынэ Аскэр, мэкъамэу хэтхэр зытхыгъэр композиторэу Сихъу Рэмэзан, декорациехэм атет сурэтхэр зышIыгъэр УФ-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Бырсыр Абдулахь.

Зыхьэ Заур, Кукэнэ Мурат, Зыхьэ Мэлайчэт, Кушъу Светлан, ХьатхьакIумэ Аскэрбый — артист нахьыжъхэм яжъогъо зэхэт куп мы спектаклыр илъэс 25-рэ сценэм къыща­шIыгъ. Ахэм къаготыгъэх нахь ныбжьыкIэ персонажхэм ярольхэр къэзышIыгъэхэу Бэгъушъэ Анзор, Хьакъуй Андзаур, Даур Жаннэ. «Псэлъыхъохэр» еджэпIэ лабораторие фэдэу, ныбжьыкIэ артистхэр пхырыгъэ­кIыгъэнхэр АР-м итеатральнэ объединение ипащэу Ацумыжъ Рустам игукъэкI. Гъэтхапэм и 23-м Тэхъутэмыкъуае «Псэ­лъы­хъохэм» ялъэтегъэуцоу щы­кIуа­гъэр гуIэтыпIэ зэрафэхъугъэр ащ къытфиIотагъ.

Тэхъутэмыкъое районым «Псэлъыхъохэм» якъэгъэлъэ­гъоныкIэ зэрэщыкIуагъэр культурнэ хъугъэ-шIэгъэ инэу афэ­хъугъ. Районым иадминистрацие ипащэу Шъэо Аскэр къызэриIуагъэмкIэ, Лъэпкъ театрэм икъэгъэлъэгъон цIыф бэдэдэ къекIолIагъ.

— Сэ мы спектаклым апэрэу сеплъы. Адыгэ культурэр зэ­рэкIочIэшхор джыри зэ згъэу­нэфыгъэ. Укъегъэбаи, угу къе­Iэты, щыIэныгъэм уфегъэблы. РайонымкIэ культурэм ипащэу тиIэгъэ Ацумыжъ Рустам спектаклым ролэу къыщишIыгъэр лъэшэу сшIогъэшIэгъоныгъ. Нэ­мыкI лъэныкъокIэ тыхэплъагъ. Культурэм иIофхэр районым щызэшIуихэу къытхэтыгъ. Сце­нэм щыслъэгъугъэр нэмыкI цIыф шъыпкъ. Ащ ролымкIэ изэхашIэхэр залым чIэсхэмкIэ къыднэсыщтыгъэх. Сигуапэу, сшIогъэшIэгъонэу «Псэлъыхъо­хэм» сяплъыгъ. Лъэпкъэу зыщыщхэм, динэу алэжьырэм ямылъытыгъэу, къэгъэлъэгъоным къыщытыгъэ зэфыщытыкIэхэр цIыф пстэуми апэблагъэх. Ау етIани тэ тыадыгэшъ, спектаклым хэтлъагъорэм тыгу зыкъырегъэпхъуатэ, тишэн-ха­бзэхэр, тизэхэтыкIэхэр къэтэшIэжьых. ТиныбжьыкIэхэм мыщ фэдэ къэгъэлъэгъонхэр ящыкIагъэх. Тыхэт, тыдэ тыкъикIырэ ыкIи сыд тапэ илъыр? Ахэм нахь дэгъоу тагъэшIэщтых, къыт­фиIотагъ Шъэо Аскэр.

Районым щыпсэурэ цIыфхэм «Псэлъыхъохэм» якъэгъэлъэ­гъоныкIэ уасэу фашIыгъэмкIэ ягуапэу къыддэгощагъэх.

КIыргъ Юр, УФ-м культу­рэмкIэ изаслуженнэ IофышI: «Мамый Ерэджыбэ ипьесэ лъэп­къым ие шъыпкъ. «Псэлъыхъо­хэм» яапэрэ къэгъэлъэгъонхэу Хэшх Казбек зыхэтыгъэхэм сэ сяплъынэу хъугъэ. Роль къыщишIыщтыгъ ыкIи орэди къыщиIощтыгъ. А уахътэм спектаклым кIэлъыгъэ мэкъамэр гум икIырэп. Ар а лъэхъаным диштэщтыгъэ. Непэ слъэгъугъэ «Псэлъыхъохэр» нэмыкIых. Ар­тистхэм яшъыпкъэу, профес­сиональнэу ярольхэр къашIых. Театрэр чылэм къызыкIокIэ, сызэрэдэсыр ашIэти, къысаджэщтыгъэх, спектаклыр къаты хъумэ зыщищыкIагъэм аккор­деоным къафезгъаIощтыгъ, аккомпаниаторэу сыряIагъ.

Хъущт Мир, АР-м изаслуженнэ журналист, Тэхъутэ­мы­къое чIыпIэ телевидением иIофышI: «Тэхъутэмыкъое рай­оным культурэмкIэ игъэIорышIапIэ ипащэу илъэс зау­лэхэм Ацумыжъ Рустам Iоф ышIагъ. Зэу охътэ кIэкIым зы­фэгъэзэгъэ лъэныкъор къыIэтынышъ, лъэгэпIэ гъэнэфагъэ ригъэгъотын ылъэкIыгъ. ЦIыф гъэшIэгъонхэр къызэрищэлIа­гъэх, къэгъэлъэгъон-мэфэкIхэу тадэжь щыкIохэрэр районэу щымытэу, гупчэ инхэм ащызэхащэхэрэм афэдэу кIэракIэхэу, куухэу зэхищэщтыгъэх. Арышъ, лъэоенакIэ теуцуи, лъэпкъ теат­рэм цыхьэ фашIи зыфагъазэм, джыри зы кIэ горэ къыгуахъоу, зыригъэушъомбгъоу къызэрэтпигъохыщтым зыкIи сехъырэ­хъышагъэп.

«Псэлъыхъохэм» гъогу ин къакIугъ. Ащ егъэшIэрэ щыIэныгъэ езытыгъэ тиартист цIэ­рыIохэм ауж лъыбгъэкIуатэу бгъэуцуныр, ухэлажьэу къэптыныр Iоф къызэрыкIоп. Ау ­Лъэпкъ театрэм иапэрэ дэкIыгъоу Тэ­хъутэмыкъуае щыкIуагъэм нафэ къытфишIыгъ мы ушэтынми Рустам зэрэфэхьазырыр. Спектаклыр ыпэкIэ зылъэгъугъэхэри къытхэтых, ахэм джы къытпагъохыгъэмрэ тапэкIэ щыIагъэм­рэ зэрагъэпшэнэу амал яI. Джыдэдэм цIыф пчъагъэ, цIыкIуи ини зэфихьэу, ыгъэбырсырхэу, сэмэркъэу дахэу зэлъызыубытхи сыхьатитIум ехъу аIупэ щхым ымытIупщэу, янэплъэгъу тырамыхэу, IофшIэгъу ужым мыкIуа­сэхэу, ары пакIошъ, къызэкIэшIатэхэу зэрэзэрэгъэчэфыгъэ­хэмкIэ, сэ сишIошIкIэ, къадэ­хъугъ. Рустам ышъхьэкIи, купэу зыхэтми мэфэкI дахэ, пчыхьэ гохь, тыбзэ къэIоу, щыIэныгъэм щыхъурэ шъыпкъэхэм е цIыфэу тшIэрэ горэхэм афэдэхэр тыгу къагъэкIэу, зэфэхьысыжьхэр тагъэшIэу, а зэкIэ ыбгъукIэ къы­зэрэлъагъорэм тырагъэп­лъыгъ. Арэу зыхъурэм, сэ сишIошIкIэ, «Псэлъыхъохэм» лъэхъаныкIэ аублэ, хъяр, сэмэркъэу гохь зэрахьэу ягъогу лъагъэкIуатэ.

Артист нахьыжъхэм яжъогъо зэхэт куп нахь ныбжьыкIэхэмкIэ зэблахъуи, спектаклыр зыгъэуцужьыгъэр Урысыем инароднэ артистэу Кукэнэ Мурат. КъэгъэлъэгъоныкIэм сыд къыщызэтенагъэр ыкIи сыд щызэблэхъугъэ хъугъэр? УпчIэм иджэуап къытыжьзэ Кукэнэ Мурат Мамый Ерэджыбэ ипьесэ мэхьэнэ куоу хилъагъорэм игугъу къышIыгъ:

— Къызэтенагъэр ежь пьесэр ары. «Классика» сыд зыкIа­тIорэр? Сыд фэдэрэ лъэхъанми ащ уасэ иI. ШIулъэгъуныгъэм, IофшIэным, цIыф зэфыщытыкIэхэм якъэгъэлъэгъон авторым лъэшэу къыдэхъугъ. Адыгэбзэ дэгъукIэ тхыгъэ. ТикIас Мамый Ерэджыбэ итхыгъэхэр. Ахэр адыгэ шэным, адыгэ зекIуакIэм, адыгэ псэукIэм ягъунджэх. Адыгэхэр аукъодыеу псэлъыхъо кIощтыгъэхэп — псэм пэблагъэм лъыхъущтыгъэх. Къыбдезгъэштэщтым, узгурыIощтым, щыIэныгъэ гъогум къыбдыте­хьащтым, унагъо къыбдэзышIэщтым, уикъини уигушIуагъуи къыбдэзыгощыщтым, шъхьэгъу­сэ, псэогъу пфэхъущтым икъы­хэгъэщын, икъэгъотын сыди­гъокIи Iофыгъо къызэрыкIоу щытыгъэп, ащ мэхьэнэ куу иI. Комедие шъуашэм итэу, спектаклым еплъыхэрэр ыгъэщхызэ, къэгъэлъэгъоным бэмэ уарегъэ­гупшысэ, еплъырэ пэпчъ ыгуи ыпси нэсы — джары шIу зыкIэтлъэгъурэр. Я 3-рэ артист зэхэт купым «Псэлъыхъохэр» къашIышъ, куп пэпчъ пщымыгъу­пшэнэу ясэнаущыгъэрэ яшIыкIэ-къулайхэмрэ халъхьэх. Артистэу зэблэтхъугъэхэм шъхьа­джи игутео, ижьыкъащэ спектаклым щызэхэошIэ. Шъхьадж ироль ежь ыпэкIэ къэзышIы­гъэхэм къахэщы шIоигъу. Ар гурыIогъуаеп. Шъыпкъэ, Зыхьэ Заур ыуж Хьэпапэ ироль къэ­пшIыныр IэшIэхэп. Хьакъуй Ан­дзаур пшъэдэкIыжь ин къытефагъ. Ау сыдэу гъэшIэгъона артист ныбжьыкIэхэм зыкъы­зэрагъэлъагъорэм уеплъынкIэ, ахэр зэрегугъухэрэр, агуи апси зэрэхалъхьэрэр нэрылъэгъу! Хьачик ироль къешIы типащэу Ацумыжъ Рустам. Ар къызэ­рэдэхъурэр — хьалэмэт! Пьесэм исюжеткIэ, Хьэпапэ игъусэу псэлъыхъо Сусанэ дэжь кIуа­гъэхэу иныбджэгъу къыщытхъу зыхъукIэ, Хьачык гумахэу къызэрэзэхахьэрэр (ар ежь Рустам хигъэхьагъ) — зэныбджэгъухэр зэрэзэпэблагъэхэм джэнджэш угу къыримыгъэхьажьэу, цIыфхэм азыфагу илъ зэпхыныгъэ къызэрыкIохэм ыкIи, а охътэ дэдэм, зэпхыныгъэ куухэм, кIуа­чIэхэм якъэгъэлъэгъуапIэу хъу­гъэ. Джащ фэдэу Сусанэрэ Шыхьамрэ яшIулъэгъуныгъэ спектаклым къыщыгъэлъэгъуагъэ зэрэхъугъэр нахь къы­щызэIутхыгъ. Артист нахьыжъ купымкIэ къэтшIыщтыгъэ къэгъэ­лъэгъоным Сусанэрэ Шыхьамрэ язэдэгущыIэгъухэр щыгъэкIэ­кIыгъагъэх. Джы, ежь пьесэм зэрэхэтым фэдэу, агу ихъы­кIырэр ныбжьыкIэхэм сценэм къыщагъэлъэгъон амал яIэ хъу­гъэ, къаIорэ гущыIэхэр —ямонологхэр, язэдэгущыIэгъу­хэр, пьесэм зэрэхэтым фэдэу, нахьыбэх. Ащ ишIуагъэкIэ Сусанэ иобраз къэзышIырэ Тамрико Осадзерэ Шыхьам ироль къэзышIырэ Хъуадэкъо Азэмат­рэ спектаклым нахь къыхэщы хъугъэх. ЗэкIэ артистхэр егу­гъух. «ШъуишIыкIэхэм ахэжъугъахъу, къэшъуугупшыс!» — сэIошъ, артистхэм сыкъяджэ.

— Мыщ фэдизэу мы пьесэр сыда цIыфхэм шIу языгъэлъэгъурэр?

— Комедием ишэпхъэ дэ­гъумэ атетэу тхыгъэ. Тэщ на­хьыжъ артистхэм, КIыкI Юрэ фэдэхэр, зыхэтыгъэ артист жъо­гъо купми «Псэлъыхъохэр» сценэм къыщашIыгъ. Тэри ахэм ачIыпIэ тиуцуагъ. Артистэу рольхэр къэзышIыхэрэм бэ япхыгъэр. ШIум, гуфэбагъэм, зэфыщытыкIэ дахэм спектаклым уафещэ. Фермэу зэкIэ зыщы­хъурэм, зэчылэгъухэм язэхэ­тыкIэ, язэфыщытыкIэ цIыфхэм къашIэжьырэ шэн-хабзэхэр ахэ­лъых, ящыгъу-пIастэ зэхэлъ. ЦIыфыгъэр, «гуманность» зыфаIорэр зэкIэмэ апшъэу къыщыгъэлъэгъуагъ. Ар зымыуасэ щыIэп. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, мы спектаклыр Тыркуем щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм гъогогъуи 10 къафэдгъэлъэ­гъуагъ. Пчъагъэрэ еплъыгъэхэри къэкIох, къыдэхъугъэхэри, лIэуж псаоу зыкъэзыIэтыгъэ-хэри щыIэх. Арышъ, «Псэлъы­хъохэр» — Лъэпкъ театрэм имызакъоу, зэрэадыгэ лъэп­къэу идышъэ кIэн, уасэ зыфэшIыгъое егъэшIэрэ мылъку, псэм, лъым ащыщ хъугъэ къэгъэлъэгъон хьалэмэт.

«Псэлъыхъохэр» пчэгум ­къызихьэхэкIэ, Лъэпкъ театрэм икъэгъэлъэгъуапIэ чIыпIэ нэкI иIэрэп. Джащ фэд непэ къызнэ­сыгъэми — пчыхьашъхьэ щы­Iэщтми ибилетхэр зэрапхъуа­гъэх. Театрэр шIу зылъэгъу­хэрэм ар афызэIухыгъ.

Тэу Замир. Сурэтхэр: А. Гусев