Хабзэ зэрэхъугъэу, адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ипэгъокIэу республикэм «Адыгэ диктант» щатхы.

Мыгъэ ар гъэтхапэм и 11-м я 5-у зэхащагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым Адыгэ фило­логиемрэ культурэмрэкIэ ифа­культет щыкIуагъ, джащ фэдэу пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу шIоигъоныгъэ зиIэхэм ар атхын амал яIагъ.

Мыгъэ шIэныгъэлэжьэу КIэрэщэ Зэйнаб ыныбжь илъэси 100 зэрэхъурэм епхыгъэ текст атхыгъэр. Ащ къеджагъэр телерадиокомпаниеу «Адыгеим» радиокъэтынхэмкIэ икъулыкъу ипащэу ХьакIэмыз Сусан, къызэджагъэр зытхыгъэр Зэйнаб ригъэджагъэу, шIэныгъэлэжьэу Унэрэкъо Мир.

Университетым нэбгырэ 34-мэ щатхыгъ, ахэм ахэтыгъэх хабзэм икъулыкъушIэхэр, кIэлэегъаджэ­хэр, кIэлэеджакIохэр, общественнэ движениехэм ахэтхэр, журна­листхэр, студентхэр, нэмыкIхэри. ПэIудзыгъэ шIыкIэр къызыфагъэ­федэзэ Москва щеджэрэ студент 30 фэдизмэ диктантыр атхыгъ. ПэшIорыгъэшъэу зэрагъэнафэ­рэм­кIэ, нэбгырэ 350-м ехъу Iоф­тхьабзэм хэлэжьагъ.

Мэхьэнэ ин зиIэ Iофтхьабзэр зэхащэнэу зэрэхъугъэр къытфиIо­тагъ лъэпкъ факультетым идеканэу Хьамырзэкъо Нурыет.

— Тифакультет ныдэлъфы­бзэм икъэухъумэн пшъэрылъ шъхьаIэу иI. Адыгабзэм нахь анаIэ тырадзэнэу, хэтрэ цIыфи хэлэжьэн ылъэкIынэу тегупшысагъ ыкIи адыгабзэмрэ тхыбзэм­рэ я Мафэ ипэгъокIэу «Адыгэ диктантыр» зэхэтщагъ. «Тотальный диктант» зыфиIоу илъэс пчъагъэ хъугъэу зэхащэрэм ди­штэу ар дгъэпсыгъэ. Адыгабзэм имэхьанэ зыкъегъэIэтыгъэным, зэзыгъашIэхэрэм япчъагъэ хэгъэхъогъэным «Адыгэ диктантыр» фэлажьэ. 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ар зэхэтэщэ. Шъыпкъэу пIон хъумэ, апэрэ илъэсым тыгу джэнджэш ­илъыгъ, агу рихьыщтмэ, цIыфхэр къе­кIолIэщтхэмэ, ашIогъэшIэгъоныщтмэ тигъэгумэкIыгъ. Ащ чанэу къызэрэхэлэжьагъэхэр лъэшэу тигуапэ хъугъэ ыкIи илъэс къэс, мэфэкIым ипэгъокIэу зэхатщэу тыублагъ, — еIо тигущыIэгъу.

2021-рэ илъэсым IофшIэн 613-рэ къагъэхьыгъагъ. Диктантыр нэбгыри 117-мэ дэгъу дэдэу атхыгъ. 2022-рэ илъэсым нэбгырэ 400-м ехъумэ заушэтыгъ. Къыхэдгъэщымэ тшIоигъу ­«Адыгэ диктантым» дунэе мэхьа­нэ иIэ зэрэхъугъэр ыкIи пэ­Iу­дзыгъэ шIыкIэм ишIуагъэкIэ IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэри мы Iофтхьа­бзэм чанэу къызэрэхэлажьэхэрэр.

— Шъыпкъэ, диктантыр ятэгъэтх къодыекIэ адыгабзэр къы­зэтенэщтэп, ау цIыфхэм бзэм идэхагъэ агу къагъэкIыжьын, шIэ­ныгъэу аIэкIэлъхэмкIэ заушэтын амал яIэ мэхъу. Тигуапэ илъэс къэс Iофтхьабзэм изэхэщэн ежэрэ, ащ хэлэжьэрэ цIыф­хэр мымакIэу зэрэтиIэхэр. Хэлажьэхэрэм анкетэ афэтшIы­гъэу, ахэм афэгъэхьыгъэ къэбарыр тэугъои. Ыпэрэ илъэсхэм на­хьыжъхэр нахь къыхэлажьэщтыгъэхэмэ, джы ныбжьыкIэхэри на­хьыбэ хъугъэ. Диктантыр зы­тхыхэрэм аныбжь илъэсиим къыщегъэжьагъэу илъэс тIо­кIи­тIум ехъу, пенсием тIысыжьыгъэхэу Iофтхьабзэр зышIогъэшIэгъонхэри къахэкIых. Анахьэу кIэлэегъаджэхэм, кIэлэеджакIо­хэм «Адыгэ диктантыр» атхы, ау бзэм емыпхыгъэу зызыушэтыхэрэм япчъагъи хэхъо зэпыт. IофшIагъэхэр илъэсым къыкIоцI адыгэ кафедрэм чIэлъэу тIы­гъых, фаер къекIолIэн, иIофшIэн еплъы­жьын амал иI, —еIо Хьамыр­зэкъо Нурыет.

«Адыгэ диктантыр» цIыфхэмкIэ нахь гъэшIэгъон, Iэрыфэгъу зэрэхъущтым дэлажьэх, къыхэлажьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэхъущтым зэхэщакIохэр лъэ­шэу пылъых. Iофтхьабзэм цIыф­хэр къыхэлэжьэнэу зэрэфаехэр, ау хэукъоныгъэхэр ашIынхэм тещыныхьэхэу къызаIом, цIэ те­дзэкIэ зыкъатхын амал аратыгъ. Сайтым ихьэмэ зыкъышIэ­жьынэу шъхьадж зыфэе цIэр зыфеусыжьы. Пандемием илъэхъан къиныгъэми, онлайн шIыкIэм ишIуагъэ­кIэ Iофтхьабзэм цIыфыбэ къызэрэхэлэжьагъэр, IэкIыб къэрал­хэм ащыпсэурэ адыгэхэми чанэу диктантыр зэратхыгъэр нэры­лъэгъу афэхъугъ. Мы илъэсым офлайн ыкIи онлайн шIыкIэхэр къызфагъэфедагъ.

— ГъэрекIо диктантыр тIоу гощыгъагъ. Бзэр зыIулъэу зыгъэ­федэхэрэмрэ бзэр зэзыгъашIэ­хэрэм­рэ. А купитIум яхьылъагъэкIэ диктант зэфэшъхьафхэр атхы­гъэх. Шъхьадж ежь нахь фэIэ­ры­фэгъур къыхихыгъ, тIури зы­тхыгъэхэри къахэкIыгъэх. Мыгъэ зы диктант атхыгъэр. Ащ икъы­хэхын тегупшысагъ ыкIи мы­хьылъэ дэдэу, бзэр жъугъэу зымыгъэфедэхэрэмкIи псын­кIэнэу къыхэтхыгъ. Диктантым гущыIэ 220-м ехъурэп хэтыр, — еIо тигущыIэгъу.

Текстым икъыхэхын мэхьа­нэшхо раты. Ащ дэлэжьэщтхэр пэшIорыгъэшъэу агъэнафэх. Текстым гъэсэныгъэмкIэ ыкIи пIуныгъэмкIэ купкI ин иIэу щытын фае, ащ дакIоу ар къин дэдэу щытэп, сыда пIомэ, адыга­бзэр зэкIэми зэраIэкIэлъыр зэ­фэшъхьаф. Ар дэгъоу атхы­гъэу, балл ин къызахьыкIэ, къэ­кIорэ илъэсым джыри фэчэфхэу хэлэжьэнхэу зэхэщакIохэм алъытэ.

Хабзэ зэрэхъугъэу, Адыгеим щыпсэухэрэм ямызакъоу IэкIыбым ис тилъэпкъэгъухэми «Адыгэ диктантыр» атхыгъ. КIэуххэр мы мазэм и 20-м къэ­нэфэщтых. Ахэр Адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет исайтэу «www.adygland.ru» зыфиIорэм итыщтых. Iофтхьа­бзэм хэлэжьагъэхэу сертификат зищыкIагъэхэм мыщ къырахы­шъущт.

ДЕЛЭКЪО Анет.