Къэгъэлъэгъоныр къызэIуахыным ыпэкIэ КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим ипащэу Александр Седовым къэбарлъыгъэIэс амалхэм ялIыкIохэм заIуигъэкIагъ.

Музей гупчэм икъутэмэ закъоу Мыекъуа­пэ дэтым фэдэ къэгъэлъэгъонэу къыщызэIуахырэр проект зэхэтэу зэрэщытыр ШъэуапцIэкъо Аминэт къыкIи­гъэтхъыгъ, ащ изэшIохынкIэ IэпыIэгъу къызэрафэхъу­гъэмкIэ Александр Седовым зэрэфэразэр хигъэунэфыкIыгъ. Москва къикIыгъэ хьа­кIэм гущыIэ зыретым, Мые­къопэ къута­мэм осэшхо зэрэфашIырэр, ащ хэхъоныгъэхэр ышIыным анаIэ зэрэтетыр, игуа­пэу Адыгеим къызэрэкIорэр къы­Iуагъ.

Александр Седовыр: «Аужырэ илъэсипшIым илъэсым тIогъогогъо къэгъэлъэ­гъонхэр Мыекъуапэ къэтэщэх. Мызэгъэ­гум зэхэтщагъэр охътэ кIыхьэм дгъэлэжьэщт. ЗэлъашIэрэ Дэнэ гъогур Китай къыщежьэти, хы ШIуцIэ Iушъом щыухыжьыщтыгъ. Музей къутамэр Дэнэ гъогур зыщиухырэм нахь пэблагъэти, КъохьапIэм тыкъикIыни, КъокIыпIэм зыфэдгъэзэнэу итхъухьагъ. Мыщ уикIэу КъокIыпIэм ылъэныкъокIэ укIо хъумэ, сыд фэдэ къэралыгъоха узпхырыкIыхэрэр, сыд фэдэ цIыф лъэпкъха узIукIэхэрэр, сыд фэдагъа ахэм якультурэ, сыд ащэщтыгъэр, Дэнэ гъогум сыд щызэрахьэщтыгъэр? Мыхэр угу къагъэкIэу, а зэма­ным ухащэу къэгъэлъэгъоным иэкспозициехэр щызэгъэзэфагъэх. Иран, Гурыт Азием, Китай, Японием къарыкIыгъэ пкъыгъохэу тихъарзынэщ чIэлъыгъэхэр мы къэгъэлъэгъоным хэдгъэхьагъэх. Урысыем изекIо гъогухэм нахь зыщыхагъэхъо­рэ уахътэм, Адыгеим пэгъунэгъу шъолъыр­хэм, гущыIэм пае, Краснодар краим, нэмыкI чIыпIэхэми къарыкIыщт цIыфхэр мы къэгъэлъэгъоным зэрищэлIэщтхэу къысщэхъу. Адыгеим икъэлэ шъхьаIэу Мыекъуапэ зекIохэр джы къызыкIохэкIэ, етIэфым хэшIыкIыгъэ пкъыгъо хьалэмэтхэу Японием, Китай ижъыкIэ ащашIыгъэ­хэр алъэгъунхэ алъэ­кIыщт».

ХэгъэунэфыкIыгъэн фае КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэра­лыгъо музеим ихъарзынэщ къыхэ­хыгъэу Дэнэ гъогум икъэгъэлъэгъон пае экспонат 597-рэ Мыекъуапэ къызэращагъэр. Ахэм ащыщэу 407-р мэкIайхэм къатыралъхьагъ. Уахътэ тешIэ къэс пкъы­гъохэр зэблахъухэзэ ашIыщт. Ежь музеим икъутамэ ихъарзынэщ къыхэхыгъэу пкъы­гъо 17 къэгъэлъэгъоным хагъэ­хьагъ.

Александр Седовым журналистхэм яупчIэхэми джэуапхэр къаритыжьыгъэх.

— Къэгъэлъэгъоным хэхьэгъэ пкъыгъохэм сыда анахь гъэшIэгъонэу ахэтыр?

— Пстэури гъэшIэгъоны. Лъэшэу тегугъугъ пкъыгъохэр къыхэтхы зэхъум. «Дэнэ гъогум» шъузтехьэкIэ, ар къыжъугу­рыIощт. ЗэкIэ къэспчъына, шъулъэгъун фае. Пкъыгъо пэпчъ зыщашIыгъэ зэманым инэпэеплъ. Японием къикIыгъэ хьакъу-шыкъухэр, Китай илъэпкъ шъуа­шэхэр, Гурыт Азием иалырэгъу къолэнхэр — зекIохэм сатыушIхэм къащащэфыщтыгъэ пкъыгъохэм ящысэх.

— Хэта мы Iофтхьабзэм кIэщакIо фэхъугъэр, сыда джынэс фэдэ амалхэр гъэфедагъэ зыкIэмыхъугъэхэр?

— Тызыхэт уахътэм елъытыгъэу гукъэ­кIыр къэущыгъ. ЕтIани, музеим гъэхьазырын IофшIэнышхо щыкIуагъ, агъэкIэ­жьыгъ, мэкIайхэр щагъэуцугъэх. Тэри тихъарзынэщ тыхэплъэжьыгъ, тиIэ пкъы­гъохэм тахэдэжьыгъ, ахэр гъогу къытепщэ хъущтхэмэ тыушэтыжьыгъ. А зэпстэум илъэситIу уахътэ ыхьыгъ.

— Дэнэ гъогум исыд фэдэрэ чIыпIа, къэралыгъуа нахь къы­хэгъэщыгъэ хъугъэр?

— Пкъыгъоу тиIэхэм ар занкIэу япхыгъагъ. Анахьэу къыхэгъэщыгъэ хъугъэх Китай, Япониер, Гурыт Азиер. Иран, Индиер нахь макIэу къэгъэлъэгъуагъэ хъугъэх, ау щытми ахэм янэпэеплъэу къыхэтхыгъэхэми уасэ яI. Тимузей зызэ­хащагъэр илъэсишъэм къехъугъ, ау пкъыгъохэр тихъарзынэщ къыхэмыхъоу уахътэ къыхэкIы. Араб къэралыгъохэм къарахыгъэ пкъыгъохэр тимакIэх. Ирак, Шам, Ливан, Иорданием къарыкIэу бэп тиIэр. Непэрэ сурэтышIхэм яIэшIагъэхэр къытIэкIахьэх, ау макIэ. Урыс дипломатхэу Китай, КъокIыпIэ Чыжьэм ащылажьэщтыгъэхэр зэкIэ кIэным икIэугъоякIоу щытыгъэх. Ахэм аугъоигъэхэм ащыщхэу музеим шIухьафтынэу къыратыжьыгъэхэр бэ мэхъух. Ары хъарзынэщыр къэзыушъа­гъэхэр.

— Пкъыгъо анахьыжъэу ыкIи анахь ныбжьыкIэу ахэлъхэр сыд фэдэха?

— Анахь ныбжьыкIэхэр КъокIыпIэм исурэтышIхэм яIэшIагъэхэр арых, я XIX — XX-рэ лIэшIэгъух. Анахьыжъ пкъыгъо­хэр археологием къыхэхыгъэх — тиIэрэ ыпэкIэ апэрэ лIэшIэгъу.

— КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъ­хэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музееу Москва дэтым илъэс 30-м ехъурэ чIэтыгъэ пкъы­гъо хьалэмэтэу, нартхэм ялэгъупкIэ тызаджэрэр илъэс заулэ хъу­гъэу музеим и Темыр— Кавказ къутамэ къащэжьыгъэу чIэт. Къутамэр къызызэIуахыгъэр шIэхэу илъэс 40 хъущт. МэфэкIым ехъулIэу музей гуп­чэм и Дышъэ хъарзынэщ чIэлъ пкъыгъохэу Адыгеим къыща­гъотыгъагъэхэр Мыекъуапэ къя­жъугъэщэнхэу, къэгъэлъэ­гъон гъэшIэгъон горэ ишъухъу­хьэрэба?

— Итхъухьэми хъущт. А мэфэкIыр къэблагъэ зыхъукIэ, цIыфхэр рыдгъэгушIонхэу проект горэм тыкъегупшысэщт. ГъэшIэгъонэу бэ тиIэр.

Тэу Замир ­