Лъэбыщэ Хьазиз. Къуаджэу Улапэ 1899-рэ илъэсым къыщыхъугъ, 1942-м Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ. Ермэлхьаблэ дэт ублэпIэ еджапIэр къызеухым, къалэу Уфа дэт кIэлэегъэджэ семинарием щеджагъ.

1921-рэ илъэсым Улэпэ къоджэ Советым Хьазизэ исекретарыгъ, апэрэ комсомол ячейкэр къуаджэм щызэхищэгъагъ.

1923-рэ илъэсым игъэтхэпэ мазэ къыдэкIынэу езыгъэжьэгъэгъэ хэку гъэ­зетэу «Адыгэ макъэм» статья зэфэ­шъхьаф­хэр Хьазизэ къыригъэхьагъэх. 1926-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэку гъэзетэу «Адыгэ псэукIэм» щылэжьагъ. 1928 – 1929-рэ илъэсхэм урысыбзэкIэ къыдэкIыщтыгъэ хэку гъэзетэу «Адыгейская жизнь» зыфиIорэм иредакторыгъ. 1933-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу заор къежьэфэ лъэпкъ гъэзетым пшъэдэкIыжь зыхьырэ исекретарыгъ.

Лъэбыщэ Хьазизэ зышIэщтыгъэхэм ащ ицIыфыгъэ, зэрэгъэсэгъэ-еджэгъа­гъэр, лъэпкъ журналистикэм игъогу дахэу пхырыщыгъэным иIахь ин зэрэхилъхьагъэр ягукъэкIыжьхэм къахэнагъ, шъыпкъэ, ахэр щыIэжьхэп, ау ягущыIэ зафэ щыIэщт, лIэужхэр рыгъозэщтых.

Хэтрэ цIыфэу мы чIым къытехъорэмкIэ анахь сэнэхьат ялыеу къэнэжьырэр цIыфыгъэр ары; Iэдэби, шIэныгъи, нэ­хъоий ащыкIагъэп Хьазизэ.

Хьазизэ зыфэдэгъэ шъыпкъэр дэгъоу зыгъэунэфыгъэу, адыгэ тхэкIо нахьыжъхэм ащыщэу Лъэустэн Юсыф мырэущтэу къытхыжьыгъ: «Бэ зышIэрэм бэ елъэгъу. Сэ цIыф дэгъуби цIыф дэйхэри сапэ къифагъэх. Дэйхэм ягугъу къэсшIынэу сыфаеп, ау цIыф дэгъум укъытегущыIэ зыхъукIэ уегъатхъэ. Сэ сщымыгъу­пшэжьынэу сыгу къинагъ Лъэбыщэ Хьазизэ. Ары апэу редакцием ипчъэшъхьаIу сызызэпырэкIым сызIукIагъэр: «Къеблагъ, къеблагъ, сшынахьыкI!» къысэзыIуи, ыIэхэр стамэ телъэу КIэращэм дэжь сычIэзыщагъэр. Ар редакцием исекретарыгъ, редакторым ыуж ар IэнэтIэ иныгъ; гъэзетым къихьащтхэм язэгъэкIун, язэгъэфэн, ягъэхьазырын ыпшъэ дэкIыщтыгъ.

Хьазизэ сэ бэрэ Iоф дэсшIагъ, ащ нахь шэн гъэтIылъыгъэ иIэу, нахь цIыфышIу сапэ къифагъэп сIоми хъунэу цIыф гъэшIэгъоныгъ. Редакцием чIэс ныбжьыкIэхэм ятхыгъэхэр, апэрэ егъэ­жьэгъум сэ ситхыгъэмэ ащыщхэри бэрэ кIишIыкIыжьыщтыгъэх. «Тэрэзэу ытхыгъэп» ыIоу ныбжьи зыгорэм фэгубжыгъэп. Ежь нахь журналист IэпэIасэ чIэ­сыгъэп. «Адыгэ макъэм» иапэрэ къыдэкIыгъуи чанэу хэлажьэу Т. КIэращэм апэу зыцIэ къыриIощтыгъэхэм Лъэбыщэ Хьазизэ ащыщ».

Социологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, журналистэу, АКъУ-м ипрофессорыгъэу АфэшIыжь Тыркубый итхылъэу «Люди большой судьбы» зыфиIоу лъэпкъым зафэу фэлэжьэгъэ цIыфхэм афэгъэхьыгъэ очеркхэр зыдэтхэу 2004-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщыдэкIыгъэм икъоджэгъоу, нахьыжъ лъапIэу, шынахьыжъ пэлъытэу ТыркубыйкIэ щытыгъэ Хьазизэ фэгъэхьыгъэ тхыгъэу «В редакцию не вернулся» цIэу зиIэр къыдэхьагъ. Ары, къыгъэзэжьыгъэп. Гур зыгъэушкъоеу, шъхьэр езыщэхырэ гущыI. Ау сыдэу пшIына зэо жъалымыр арэу гуихыгъэмэ. Ежь иуахътэ ицIыф пэрытыгъэу, зикъэ­лэмыпи зиIаши зафэу зыгъэIорышIагъэм, тэ непэ пстэуми тынчэу тыщыIэным зыпсэ фэзытыгъэу, адыгэ гущыIэ зафэм гъогу фыхэзыхыгъэ Лъэбыщэ Хьазизэ къыткIэхъухьэхэрэм ащымыгъупшэным ыкIи ягъэшIэгъэным мы тхыгъэри, зэкIэ тхылъым дэтхэм афэдэу, тегъэпсыхьэгъагъ.

Тыркубый икъоджэгъоу, икъоу ылъэгъунэу, ышIэнэу мыхъугъэ Лъэбыщэ Хьазизэ нэмыкI тхакIохэу, усакIохэу, журналистхэу ар зышIэщтыгъэхэм яшIошI­хэмкIэ тынэ къыкIегъэуцо. КIэрэщэ Тембот Хьазизэ гъэзет Iофыр ут тедза­гъэм фэдэу зэригъэцакIэщтыгъэр, шэнышIо-гупсэфэу, цыхьэшIэгъоу зэрэщытыгъэр игукъэкIыжьхэм къахэщыщтыгъ. УсэкIо цIэрыIоу Жэнэ Къырымызи заом ыпэкIэ иапэрэ усэхэр къызэрэхаутыгъэ­хэр, Лъэбыщэ Хьазизэ ихьатырэу ылъы­тэщтыгъ. «Ар Тхьэм зэрэхъун хъугъахэу — журналистынэу къыгъэхъугъагъ» ыIощтыгъ Къырымызэ.

Илъэсыбэрэ лъэпкъ гъэзетым Iоф щызышIагъэу Хъущт Хъалиди Хьазизэ зэрэIофшIэкIо ин дэдагъэр, шэнышIо дэдэу зэрэщытыгъэр къыIотэжьыщтыгъ.

Гъонэжьыкъо Хьуд илъэсыбэрэ хэку гъэзетым икорреспондентыгъ, ренэу ыгу къэкIыжьыщтыгъ Лъэбыщэ Хьазизэ зэрэцIыф гукъэбзагъэр, хэткIи зэрэзэфагъэр ыкIи ижурналист пшъэрылъ пыIухьанчъэу сыдигъуи зэригъэцакIэщтыгъэр.

АфэшIыжь Тыркубый итхыгъэу «Редакцием къыгъэзэжьыгъэп» зыфиIорэм кIэкIэу къыщыIотагъ Хьазизэ къызхэхъу­хьэгъэ уахътэр шIункI-гомыIукIаеу зэрэзэхэлъыгъэр. ЦIыф жъугъэхэм нэдэплъы­пIэ гори нахьышIум фэкIонхэ алъэкIынымкIэ джыри яIагъэп, ауми, Октябрэм итыгъэ къафыкъокIи, цIыф лъэпкъ зэ­фэшъхьафыбэр яшъхьафитныгъэ, ямамыр щыIакIэ аIэтыным къыфигъэущыгъэх.

Лъэбыщэ Хьазизэ нэшIуцIэ хъурэе чан цIыкIоу, псынкIэу зигъазэу, гулъытэ иIэу, илэгъухэм ахэзагъэу, зэфагъэр ишэнэу къызэрэтэджыгъэр, еджэным зызэрэфищэищтыгъэр, гъунэгъу станицэу Тенгинскэм дэт еджапIэм ятэ илэгъу- ныбджэгъу къэзэкъхэм яхьатыркIэ зэ­рэчIигъэхьэгъагъэр, ау еджапкIэр игъом атын амылъэкIэу Хьазизэ ащ къызэрэчIагъэкIыжьыгъэр очеркым къыщыIотагъ. Революцием ыпаIокIэ Лъэбыщэ Хьазизэ Уфа дэт семинарием чIэсыгъ, ащ КIэрэщэ Темботрэ Хьаткъо Ахьмэдрэ нэIуасэ ащыфэхъугъ, ахэри мыщ щеджэщтыгъэх. Ар къызеухым, икъуаджэ къэкIожьыгъ, революцием иIэмэкъэ-лъэмакъэхэр къэ­Iущтыгъэх. Адыгэхэм зэряхабзэу, пчы­хьэрэ Лъэбыщэхэм яхьакIэщ цIыфхэр къыщызэрэугъоищтыгъэх, апэкIэ къапыщылъым ыгъэгумэкIхэу гущыIэщтыгъэх.

А охътэ чыжьэ къиным тхылъыр ыблыгу чIэлъэу плъэгъунэу щыIагъэр зырыз дэдагъ. Хьазизэ а зырызхэм ащыщыгъ, тхылъым ишIуагъэкIэ ащ идунэееплъыкIэ дахэу зиштагъ, ицIыфыгъэ гулъыти къэущыгъ. ЫпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, къуаджэм апэрэ еджапIэу къыщызэIуахыгъэм иапэрэ кIэлэегъэ­джагъ, ащ готэу къоджэ советми Iоф щишIэщтыгъ.

«Адыгэ макъэр» къыдагъэкIыным ыпаIоу Хьазизэ Краснодар Iоф иIэу кIуагъэу КIэрэщэ Тембот IукIагъ. А зэIукIэгъум Хьазизэ ищыIэныгъэ зэбли­хъугъ. Адыгэ гъэзет къыдагъэкIэу зэрэрагъэжьэщтыр, ащ журналистхэр зэрищыкIэгъэщтхэр, ежь Тембот мы Iофым лъэшэу лъыплъэрэ Ш. Хьахъуратэм ащ фэдэ цIыфэу Хьазизэ къызэригъэлъэгъуа­гъэр къыриIуагъ, псынкIэу къалэм къэ­кIожьынэу къелъэIугъ, игущыIэ шIыкIэ, ипычыгъо зэрэдэгъур КIэращэм кIигъэтхъыгъ. Ащ дэжьым Хьазизэ илъэс 24-м итыгъ.

1923-рэ илъэсым игъэтхапэ лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иапэрэ номер къыдэкIыгъ, ар адыгэхэмкIэ, мэхьанэ­шхо зиIэ хъугъэ-шIэгъагъ.

Апэрэ гъэсэгъэ-еджагъэхэу, мы Iоф­шIэным изэшIохын зыпшъэ ифэгъэхэ КIэрэщэ Тембот, Хьаткъо Ахьмэд, Лъэ­быщэ Хьазизэ адыгэ альманахэу «Iэдэбыят угъоигъ» зыфиIорэр 1924-рэ илъэсым зэдызэхагъэуцуи, къыдэкIыгъ. Хьазизэ укъэзымыгъэукIытэжьыщт Iофы­шIэу къычIэкIыгъ, лъытэныгъэ ини къыфыряIагъ. ЫшIэрэ Iофым ар зыкIи ыгъэтхьаусыхагъэп, ымыгъэлъэшыгъэмэ, журналист анахь дэгъоу, щэIагъэрэ шъыпкъагъэрэ зыхэлъыгъэу ары Iоф зыдишIагъэхэм агу къызэринагъэр. Илъэс 15-м ащ иадыгэ лъэпкъ шIоу фишIагъэр зымыуасэ щыIэп. Адыгэ лъэпкъыр къэ­кIогъэ щыIэкIакIэм бэкIэ щыгугъэу пэгъокIыгъ, ау зэмыжэгъэхэхэ тхьамыкIэгъошхор хэгъэгум, ащ щыпсэущтыгъэ цIыфхэм къафыкъокIыгъ — Хэгъэгу зэошхор къежьагъ. Хьазизэ цIыфхэр ыгъэдэIонхэ ыкIи зылъищэнхэ ылъэкIыщтыгъ, ежь ышъхьэкIи гупшысэкIэ амал дахэ IэкIэлъэу тхэщтыгъэ, заор мыхъугъэемэ, ар тхэкIошхо зэрэхъун ылъэкIыщтыгъэр Хьазизэ зышIэщтыгъэ Кэстэнэ Дмитрий къыIощтыгъ.

Лъэбыщэ Хьазизэ Хэгъэгу зэошхом имашIо апэу пэуцугъэхэм ащыщыгъ. АфэшIыжь Тыркубый къызэритхырэмкIэ, ар Темыр Кавказым ия 593-рэ полк хэтэу заощтыгъ, уIэгъэшхо къытыращагъэу госпиталым чIэфэгъагъ, шэкIогъум и 28-м, 1942-рэ илъэсым мыщ чIэлIы­хьагъ, Шъачэ иIэгъо-блэгъу щагъэтIы­лъыгъ. ЛIым илъэс 42-рэ ыныбжьыгъ. Лъэбыщэ Хьазизэ Сулейман ыкъом шIоу ылэжьыгъэр лъэпкъ тарихъым ныбжьырэу хэуцуагъ.

Мамырыкъо Нуриет.