Нэщх-гущх гушIубзыоу, ынэхэм чэф бзый шIэтыр къакIихэу, имафи, ичэщи, исыдрэ уахъти дэгъу закIэу зэхэлъэу къыпщыхъоу, ахэтых цIыфыбэм зырызхэр. Ахэр нэфынэх, фабэх, зафэх, хьалэлых хэт­кIи, сыдигъуи. Джа гу зэIухыгъэ къызэрыкIохэм, Тхьэм къыфишIэрэ пстэуми рыразэхэм ащыщыгъ, сишIошIыкIэ, артист цIэрыIоу, орэдыIо дэгъоу, композиторэу Хэшх Казбек.

Ахэр зыплъэгъукIэ, ныбжьи къиныгъуи, гумэкI гори ямыIагъэу къыпщыхъун ылъэкIыщт, ау къиныгъо-лъэпэогъубэр зэпачызэ, орэдым, музыкэм зэ­рэфэкIуагъэхэр пшIэ зыхъукIэ, зэкIэ шIоу алэжьыгъэу, къадэ­хъугъэм уегъэразэ, лъытэныгъэ афэошIы.

Хэшх Казбек итеплъэ-Iуплъэ чэф, иIупэщх дахэ фэдэгъахэп ищыIэныгъэ. Ар щылэ мазэм и 28-м 1933-рэ гъэблэшхо илъэсым Шапсыгъэ ит къуаджэу Хьаджыкъо къыщыхъугъ. Ятэ кIэлэегъэ­джагъ. Анахь дунаим иIэегъу­-къиныгъом ар Ленинград кIуагъэ ыкIи кIэлэегъэджэ гъэсэ­ныгъэр зэригъэгъотыгъ. Казбек ятэу Хэшх Къырымчэрые изе­кIуа­кIэ лIыгъэ инэу фэплъэ­гъун фае. Еджэныр къызеухым икъуаджэ къэкIожьи, чылэм дэт еджапIэм иапэрэ директор хъу­гъэ. Я 30-рэ илъэсхэм уцуи, тIыси зимыIэгъэ комсомольцэ­хэм ясатыр хэтыгъ, ренэу зыгорэ ышIэн, зыгорэм лъыкIон фэягъ, пшъыр зыщыщыр ышIэщтыгъэп, «сыфаеп» е «сфэлъэ­кIыщтэп» ныбжьи ыIощтыгъэп. НыбжьыкIэхэм зэ­ряшэнэу, гузэ­Iухыгъэ-гутIупщы­гъагъ. Ау Iофэу зыфежьэрэр дэгъоу ыгъэцакIэщтыгъ.

Казбек ятэ мафэрэ кIэлэцIыкIухэр ригъаджэщтыгъэх, пчы­хьэрэ — нахьыжъхэр. МышIэныгъэр гъэкIодыгъэным иIахьы­шIу хилъхьагъ. Ау зэрэхъу хабзэу, анахь зыщемыжагъэхэм, Хэшххэм яунагъо гумэкIым зы­къыридзагъ: лажьи-хьакъи зимыIэ сабыйхэм ятэ «враг народа» аIуи агъэтIысыгъ ыкIи хьапс тыралъхьагъ.

Ащ дэжьым Казбек илъэси 5, ышыпхъуитIу — зым 7, адрэм 3 аныбжьыгъ. Сабыищым афи­шIэщтыр ымышIэу янэ къахэ­нагъ, пхъэнкIакIоу Iухьан фае хъугъэ. Iэтахъо зэхъум, Казбек зэрилъэкIэу янэ дэIэпыIэу ригъэжьагъ, ау къоджэ колхозым къыщыбгъэхъэн щыIагъэп. Бжы­хьэ мафэхэм кIэлэ псынкIэ ча­­ным илэгъухэр игъусэу шхъом­чыр къышыпыщтыгъ ыкIи мыехэр, къужъхэр ыгъэгъу­щтыгъэх.

Сыдигъуа Казбек ыгу орэдым зызэлъиубытыгъэр пIомэ, исабыигъо-кIэлэгъум ар ащ шIомыIофыгъэныр нахь пшIошъ мэхъу, сыда пIомэ къиныгъо мыухыжьым хэтыгъэх, къуаджэм кино зыфэпIощтыр щашIэу е артистхэр къакIощтыгъэхэу пфэ­Iощтэп… Ауми, хэти, зэраIоу, ынэтIэгу итхагъэм IокIэ.

Гурыт еджапIэр къызеухым, Мыекъопэ кIэлэегъэджэ институтым чIэхьагъ ыкIи мы уахътэм кIалэм мэкъэ гохь лъэш зэриIэр, IокIэ-шIыкIэ дэгъу зэрэхэлъыр, орэдкъэIоными, лъэпкъ къа­шъо­ми зэрякIурэр къэнэфагъ, еджэ­пIэшхом ихудожественнэ самодеятельность чанэу хэла­жьэ. Институтыр къызеухым, кIэ­лэ­егъаджэу станицэу Саратовскэм кIонэу щытыгъ, ау ина­сыпкIэ, нэмыкI хъугъэ-шIэгъэ гуапэм ищыIэныгъэ къызэблихъугъ.

1959-рэ илъэсым адыгэ пшъа­шъэхэу, кIалэхэу Ленинград къэ­ралыгъо консерваторием щырагъэджэнхэу къыхахыгъэ­хэм, музыкальнэ гъэсэныгъэр сэнэхьаткIэ зэрагъэгъотыщтхэм Казбек ахэфагъ. Ленинград къикIыгъэ купэу профессорэу В. А. Чарушниковыр, нэмыкI­хэри зыхэтыгъэхэм апашъхьэ Хэшх Казбек орэдэу «Летят перелетные птицы» зыфиIорэр къыщиIуагъ ыкIи адыгэ къашъо­хэр къаригъэлъэгъугъ, студием аштэщтхэм джаущтэу ахэфагъ. ЕтIани Хэшхым инасып къы­хьы­гъэр орэдкъэIоным зыфигъэ­сэнымкIэ анахь педагог дэ­гъоу Н. Г. Тихоновым икласс зэрифагъэр ары. ШъорышIыгъи нэшIошIыгъи хэмылъэу, ар «анахь кIэлэегъэджэ дэгъу» зыфаIо­хэрэм ащыщыгъ. Нэбгыри 5 — 6-м ачIыпIэ, ащ нэбгырэ 15 — 16 сыдигъуи ригъэджагъ, IэпэIэсэныгъэ инэу орэдымкIэ иIэр зэфэдэу ахэм ахигощагъ. Мыщ дэжьым къыщыхэзгъэщмэ сшIоигъу Хэшх Казбек консерваторием Сэмэгу Гощнагъо, Пэнэшъу Раисэ, Шъэожъ Розэ, Ахэджэго Щэбан къызэрэщыдеджагъэхэр ыкIи къызэрэзэ­даухыгъэр.

Уеджэным фэдэ къабзэу, пшхыщтыр ыкIи пщыгъыщтыр уиIэн фэягъ, илъэсхэр гъуй-сыи­гъэх. Казбек гу лъитагъ стипен­диер ренэу къымыхьымэ зэрэмыхъущтыр. Еджэныр къыдэ­хъущтыгъ, охътэ тIэкIоу къы­фыдафэрэми, анахьэу чэщырэ, Ки­ровскэ (Путиловскэщтыгъэр ары) заводым вагонхэр ыушъэн­хэу кIощтыгъ.

ЩыIэныгъэм хъупхъэу хэт кIалэм мэкIэ-макIэу сэнэхьатымкIэ зыкъигъотыщтыгъ: ма­къэри уцугъэ, псыхьагъэ, къэIо­кIэ амал-шIыкIэри къыIэкIэ­хьагъ. Илъэсхэр кIуагъэх, я 5-рэ курсым нэсыгъэх, къэралыгъо ушэтынхэм яшъыпкъэу зафагъэ­хьазырыщтыгъ, СССР-м инароднэ артисткэу Софья Преображенскаяр къэралыгъо комиссием итхьамэтагъ. Апэрэ ушэтынитIумкIэ Казбек «5» къыхьыгъ. Аужырэм, зэкIэ илъэсихэу зэ­реджагъэхэм ашIагъэр къыу­шыхьатэу щытыгъ. Хэшх Казбек­рэ Сэмэгу Гощнагъорэ П. И. Чайковскэм иоперэу «Евгений Онегин» икIэух партие агъэхьазырыгъ. Татьянэ ипартие ыкIи Евгений Онегиным иер къызэдашIыгъ, тIуми яIофшIагъэ анахь осэ инкIэ ыкIи Софья Петровнам ишIуфаIокIэ хагъэу­нэфыкIыгъ.

НыбжьыкIэ купым хэтхэу Ленинград щырагъэджагъэхэр дипломхэр аIыгъэу Адыгеим къэкIожьыгъэх. Еджэным фэдэ къабзэу, IофшIэнми, сценэми, орэдми угуи упси ахэплъхьан зэрэфаер ахэм ашIэщтыгъ. Хэшх Казбек къалэу Мыекъуапэ иконцертнэ-эстраднэ бюро, Краснодар дэт музыкальнэ комедием итеатрэ, край филармонием Iоф ащишIагъ. А уахътэм Казбек зэкIэ Советскэ Союзыр къы-кIу­хьагъ, Темыр Кавказым щы­псэу­рэ цIыф лъэпкъхэм ямузыкэ ис­кусстви дэ­гъоу зэригъэшIагъ.

Артист сэнэхьатым готэу Хэшх Казбек усэ-ными зы­ритыгъ. Ащ иорэдхэу «Шоферым иорэд», «О унэкIэ зэ­кIэ къысэ­плъы­щты­гъэемэ», «Си Адыгей», «Си Шапсыгъэр», «Ма­рэт» зыфи­Iохэрэр, дра­матическэ спектак­лэхэм апаекIэ музыкэр бэу ытхыгъэх, ахэр зэкIэ бэрэ сценэшхо зэфэшъхьафхэм ащы­Iугъэх, лъэпкъ искусст­вэм ихъарзынэщ хэ­хьагъэх. Адыгэ композиторхэм ясборник­хэу Мыекъуапэ къыщы­дэ­кIыгъэхэм ахэр адэтых. Орэдым зэ­лъиу­бытыгъэу Iоф ышIэ­зэ, Казбек «Шъачэ филармонием Iоф щыпшIэнэу уетэгъэблагъэ» итхагъэу телеграммэ къыIукIагъ, унитIу хъурэ фэтэрыр къызэрэратыщтыри итыгъ. Ар имэфэ гушIогъуагъ, хыIушъо къэлэ цIыфкIуапIэм, музыкэм илIыкIо гъэшIэгъоныбэр зыщыхъоеу, артистхэр зыщызэблэкIырэм ущы­­псэуным хэта фэмыещтыр?! Шъачэ филармонием ихудожественнэ пащэу ыкIи иконцертмейстерэу С. Бабовым ихьатыр­кIэ Хэшх Казбек имузыкальнэ творчествэ зиштагъ, хэ­хъуагъ, зиIэтыгъ.

Шъачэ илъэсыбэу Iоф зыщи­шIагъэм Казбек Адыгеир, Мые­къуапэ зыкIи щыгъупшагъэхэп, мэфэкI концертышхохэм ахэла­жьэщтыгъ, ежь иунэе концертхэми илъэпкъэгъухэр аригъэплъыщтыгъ. Нэужым ПсышIопэ районымкIэ адыгэ культурэм и Гупчэ ихудожественнэ пащэу щытыгъ. ЫшIэрэ Iофым гуетыныгъэу фыриIэр ынэгу къычIэщыщтыгъ. ЗэлъашIэрэ артист­-орэдыIоу, композиторэу Хэшх Казбек IофшIэгъэшхоу культу­рэм щыриIэм пае медалэу «За самоотверженный труд и безупречную воинскую службу в тылу в годы ВОВ» зыфиIорэр, щытхъуцIэу «Адыгэ Республикэм изаслуженнэ артист» къыфагъэшъошагъэх. 2002-рэ илъэ­сым Хэшх Казбек Къырымчэрые ыкъор дунаим ехыжьыгъ, илъэс 69-рэ къыгъэшIагъэр.

ИнэфынагъэкIэ, ымэкъэ го­хьэу узыумэхъыщтыгъэмкIэ, сце­нэм шъыпкъагъэу фыриIа­гъэмкIэ, артист инэу зэрэщыты­гъэмкIэ зыщыщыгъэ адыгэ лъэп­къым ишIэжь ар ныбжьырэу къыхэнагъ. ЩыIагъэмэ, щылэ мазэм и 28-м илъэс 90-рэ хъу­щтыгъэ, шIукIэ игугъу ашIы, ащы­гъупшэрэп, арышъ, ишIушIагъэкIэ псаумэ анахь псаужь.

Мамырыкъо Нуриет.