Пщынэм къизыгъэпшIыкIутIукIыщтыгъэ Мызэгъ Юсыф Хьаджбирам ыкъом фэгъэхьыгъэгъэ шIэжь пчыхьэзэхахьэр искусствэхэмкIэ Тэхъутэмыкъое еджапIэм гъэшIэгъонэу щыкIуагъ. Егъэджэн IофымкIэ ветеранэу, Тэхъутэмыкъое музыкальнэ еджапIэм ипэщагъэу Пщыпый Аскэр Рэмэзан ыкъом игукъэкIыкIэ ар зэхащагъ.

Пщынэо Iазэмрэ ащ иуна­гъорэ афэгъэхьыгъэ очеркэу район гъэзетэу «Согласием» къихьагъэм зеджэр ары ащ фэдэ мурад хъулъфыгъэм зишIыгъэр.

Тэхъутэмыкъое къоджэ администрацием инахьыжъхэм я Совет хэтхэр, районым культурэмкIэ иIофышIэхэр, Мызэгъ лIакъом щыщхэр пчыхьэзэхахьэм къырагъэблэгъагъэх.

Iофтхьабзэр зезыщагъэхэм пщынэо Iазэм щыIэныгъэ гъогоу къыкIугъэр къэзэрэугъоигъэхэм кIэкIэу къафаIотагъ. Юсыф 1914-рэ илъэсым мэкъумэщышIэ унэгъо къызэрыкIом къихъу­хьагъ. Я 3-рэ классыр къызеухым, унэгъо хъызмэтым изе­хьанкIэ янэрэ ятэрэ IэпыIэгъу афэхъоу ыублагъ, кIэлэ Iэта­хъоу колхозым щылажьэу ригъэ­жьагъ. Юсыф ышыпхъоу Чабэ пщы­нэуагъ. Адыгэ мэкъамэу ащ къыхыригъадзэхэрэм кIалэр аумэхъыщтыгъ. НахьыбэрэмкIэ Юсыф джэгум зыкIакIощтыгъэр адыгэ пщынэм къырагъаIохэрэм ядэIунэу ары. РадиомкIэ къатырэ адыгэ мэкъамэхэми ар игуапэу ядэIущтыгъ. ПщынэеуакIэ зэригъэшIэнэу кIалэм зытыреубытэм, ышыпхъу ипщынэ мэкъамэ горэхэр къыхыригъа­дзэу зигъэсагъ. Пасэу унагъо ышIагъ, къоу къыфэхъугъэм Къамболэт фаусыгъ.

Хэгъэгу зэошхор къызежьэм, къуаджэм щыщхэу къэралыгъор къэзыухъумэнэу апэу дащы­гъэ­хэм ар ахэфагъ. Фронт зэфэшъхьафхэм псэемыблэжьэу ащы­зэогъэ, къэралыгъо тыныбэ къызыфагъэшъошэгъэ Юсыф уIагъэхэр телъэу, ылъакъо фыкъуагъэу ядэжь къыгъэзэжьыгъ.

Джыри ар заозэ, 1942-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ фашистхэр Тэхъутэмыкъуае къыдэхьэгъагъэх. Къоджэдэс на­хьыжъхэм агу къызэрэкIыжьырэмкIэ, зэхъокIыныгъэу чэщым къэхъугъэхэм гу алъызымытэыгъэ Мызэгъ Хьаджбирам иунэ къикIи, нэмыцхэм аубытыгъэ лъэныкъомкIэ кIоу ежьагъ. Къы­зэтеуцонэу нэмыцхэр хъулъфыгъэм къекууагъэх. Ау къыраIуа­гъэм къикIырэр къызыгурымыIогъэ адыгэ хъулъфыгъэр къызэтеуцуагъэп. Нэмыцхэр шхончыкIэ еохи, ар хагъэфагъ.

Юсыф ядэжь къызегъэзэжь нэуж ишъхьэгъусэрэ ежьыррэ зэбгъодэ­кIыжьынхэу хъугъэ. Фыкъогъэ лъакъом лъэшэу къызэрэфыригъашIэщтыгъэм къыхэкIэу колхозым щылэжьэжьын зымы­лъэкIыщтыгъэ хъулъфыгъэм зи ымышIэу унэм исынэу къыригъэкIугъэп. ИныбжьыкIэгъум ыгу ри­хьыщтыгъэ пщынэ­еоным икIэрыкIэу зыIэпищэжьыгъ, иIэпэIэсэныгъэ нахь хи­гъахъоу ыублагъ. Юсыф ятIонэрэу унагъо ышIэжьыгъ, икъуаджэ дэс Шэрамыкъомэ япхъу шъхьэгъу­сэу къыхихыгъ.

Пщынаом иапэрэ гъэхъагъэ­хэм гу алъызытагъэр икъоджэгъухэр ары. ЕтIанэ нэмыкI къуаджэхэми ар рагъэблагъэ, джэгухэм, зэнэкъокъухэм ахэлажьэ хъугъэ. А лъэхъаным адыгэ пщынаохэм язэнэкъо­къухэу тихэку щызэхащэщты­гъэхэм Мызэгъ Юсыф бэрэ ща­текIоу къыхэкIыгъ. Пщынэм ащ къыхыригъэдзэрэ мэкъамэхэм хэку радиомкIэ цIыфхэр арагъэдэIущтыгъэх. Зищытхъу чыжьэу Iугъэ, пщынэр къэзыгъэ­гущыIэщтыгъэ Юсыф уиджэгу пфызэрищэныр насыпыгъэкIэ зыфалъэгъужьыщтыгъ. Лъытэныгъэшхо зыфашIыхэрэр къызэдашъохэ зыхъукIэ ар пчэгум къихьэти, зэрэфэлъэкIэу пщынэр зэкIищыщтыгъ, къыригъэIорэ мэкъамэм дежъыужьыщтыгъ.

СССР-м изаслуженнэ летчик-ушэтакIоу Мызэгъ Владимир КIэмгуе ыкъом 1995-рэ илъэсым Урысыем и ЛIыхъужъыцIэ къыфагъэшъуашэ зэхъум летчикым иIахьылищ, Юсыфи ахэм зэрахэтэу, Москва кIогъагъэ. Ахэм джэгоу Владимир фашIыгъэр бэмэ агу къинэжьыгъ, Москва дэсхэри пчэгум къихьэхэзэ джащыгъум къэшъогъагъэх.

Юсыфрэ Захьирэтрэ сабый 11 зэдапIугъ. Апэрэ шъузым дигъотыгъэ Къамболэт чырбыщ­зэтелъхьэ Iазэу щытыгъ, игъашIэ кIако зэрэхъугъэр гукъау. Сулейман Ермэлхьаблэ дэтыгъэ автодорожнэ техникумыр къыухыгъ, почтэм фельдъегерэу щылэжьагъ. Хьазрэт водителэу Краснодар Iоф щишIагъ. Щамсудин Тэхъутэмыкъое мэз хъыз­мэтшIапIэм токарэу щылэжьагъ. Краснодар инефтегазовэ проф­техучилищэ щеджагъ, джы ­къызнэсыгъэм Тэхъутэмыкъое газ участкэм слесарэу Iут. Байзэт сатыриплI хъурэ усэхэр зэхилъхьанэу, нарэхэр къы­Iотэнэу икIэсагъ. Теуцожь мэз хъызмэтшIапIэм и Тэхъутэмыкъое къутамэ бэшIагъэу мэз­пэсэу ар щэлажьэ.

Пхъу нахьыжъэу Бирамхъан почтальонэу Iоф ешIэ. Гурыт еджапIэм джыри чIэсызэ, гитарэм еоу ащ зигъэсэгъагъ. КультурэмкIэ Унэу Тэхъутэмыкъуае дэтым иорэдыIо ансамблэ хэтыгъ. Ащ илъфыгъэхэри ипхъо­рэлъфхэри гитарэм еох, орэд къаIо. Къадыр чэщым къызэ­рэхъугъэм пае ятIонэрэ пхъум Къадырхъан фаусыгъ. Культу­рэмрэ искусствэхэмрэкIэ университетэу Краснодар дэтыр ащ къыухыгъ. Джыдэдэм культурэмкIэ Унэу Козэт дэтым ипащ, Тэхъутэмыкъое районым ис бзылъфыгъэхэм я Совет итхьамат.

Аслъан Тэхъутэмыкъуае дэтыгъэ универмагым ищакIоу щытыгъ. Джыдэдэм ышэу Щамсудин игъусэу газ участкэм слесарэу щэлажьэ. Къадырхъан ыуж къэхъугъэ пшъашъэм Сэфэрхъан фаусыгъ. Северскэ культпросветучилищыр ащ къыу­хи, культурэмкIэ Унэу Бжы­хьэ­къоякIэм дэтым илъэсыбэрэ ипэщагъ, Iофтхьэбзэ гъэшIэгъо­ныбэ зэхищагъ. Мызэгъхэм япхъу нахьыкIэу Дари­хъан зэрыгыкIэхэрэ машинэхэр къыдэзгъэ­кIырэ предприятием технологэу щэлажьэ.

КIэлэ нахьыкIэу Юрэ искусствэхэмкIэ училищэу Мыекъуапэ дэтыр къыухыгъ, Адыгеим ­лъэпкъ къашъомкIэ и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсым» хэтыгъ. ЗиIэпэIэсэныгъэ хэзыгъахъо зышIоигъогъэ кIалэм КГИК-м хореографиемкIэ иотделении къыу­хыгъ. Зэнэкъокъоу «Премьера» зыфиIорэм рагъэблагъи, тихэгъэгу ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм, Италием, Испанием, Португалием, Францием, Марокко, Швейцарием, Югославием, Германием, Англием ащыкIогъэ концертхэм ахэлэжьагъ, икъэшъуакIэ агу зэрэрихьырэм ишыхьатэу цIыфхэр бэрэ ащ Iэгу къыфытеощтыгъэх.

Зэзэгъыныгъэ зэрадишIыгъэм тетэу Юрэ Тыркуем икъалэу Стамбул хореографэу щылэ­жьагъ. Ащ кIэлэцIыкIухэр латиноамериканскэ, кавказ къа­шъохэм афигъасэщтыгъэх. Тыр­куем иуниверситет зэфэ­шъхьафхэм, А. Санат иунэе еджапIэ, къэшъокIо куп пэрытэу «Анадолу Атэш» Iоф адишIагъ. Джыдэдэм Юрэ Стамбул дэт техническэ университетым иконсерваторие щэлажьэ. Охътэ тIэкIу къызэрэфыдафэу Тэхъутэмыкъуае къэкIо. Тырку гущыIэ зырызхэр ижабзэ къызэрэшIухафэрэр шIомытэрэзэу щхызэ адыгабзэм зыретыжьы.

Мызэгъ Юсыфрэ Захьирэтрэ ядунай захъожьыгъэр бэшIагъэ. Ау лъэпсэ дахэу адзыгъэр ялъфыгъэхэми, ахэм къатекIыжьыгъэхэми лъагъэкIотагъ. Юсыф пщынэм къыхыригъэдзэрэ мэкъамэхэу Адыгэ радиом тыри­тхагъэхэм пчыхьэзэхахьэм хэлэжьагъэхэр ягуапэу ядэIу­гъэх. Мызэгъхэм япхъорэлъфэу Хьатит Ерстэм ипщынэеуакIи ахэм агу рихьыгъ. Ятэ фэгъэ­хьыгъэ усэм Къадырхъан урысыбзэкIэ къеджагъ. ИскусствэхэмкIэ еджапIэм имузыкальнэ купэу «Адыгэхэр» зыфиIорэм икъэгъэлъэгъонхэм пчыхьэзэхахьэр къагъэбаигъ.

Къоджэ ефэндэу ХъокIо Анзауррэ Тэхъутэмыкъое районым иадминистрацие ипащэ ыцIэкIэ мы администрацием иIофхэр зезыгъэкIорэ Хьатит Симэрэ Iофтхьабзэм къыщыгущыIагъэх. Къоджэдэсхэм Мызэгъхэм лъы­тэныгъэ зэрафашIырэр ахэм къаIуагъ, шIоу щыIэр къадэхъу­нэу афэлъэIуагъэх.

Мызэгъ Юрэ Тыркуем зэрэщыIэу Iофтхьа­бзэм хэлажьэхэрэм къа­дэ­­­гущыIагъ. Ятэ зэращымыгъупшэрэр къэ­чыхьэзэхахьэм хэлэжьэгъэ пстэуми «тхьашъуегъэпсэу» къариIуагъ, псауныгъэ пытэрэ щы­Iэ­кIэ-псэукIэ дэгъурэ яIэ­нэу къафэлъэIуагъ. Мызэгъ лIакъом щыщ­хэм адыгэ хъулъфыгъэу къашъорэм истатуэткэ шIухьафтынэу музыкальнэ еджапIэм ратыгъ. Къоджэдэсхэм пчы­хьэзэхахьэр лъэшэу агу зэрэрихьыгъэр, сурэтэу атырахыгъэм шIукIэ бэрэ ар агу къызэригъэкIы­жьыщтыр нэрылъэ­гъугъ.

АкIэгъу Разиет.

Тэхъутэмыкъуай.