2022-рэ илъэсым Тыркуем къыращыжьыгъ, Адыгеим щыпсэухэрэм джы алъэгъущт къодый — адыгэ саеу музеим ихъарзынэщ чIыпIэ щызыубытыгъэр журналистэу, философэу, мамырныгъэм фэбанэщтыгъэу Пщэу Атие янэу Несимэ ыдыгъагъ.

Кескин КубанлыкIэ яджэщтыгъэх «Кубань щыщ» къырагъэкIэу, ащ фэдэ лъэкъуацIэ ТыркуемкIэ афаусыгъагъ. Ежь Пщэу лIакъор 1856-рэ илъэсым егъэзыгъэкIэ Тыркуем къэкощыжьын фаеу хъугъагъэ. Тыркуем икъалэу Сиврихисар къыщыуцугъэх. 1941-рэ илъэсым Атие ащ къыщыхъугъ. Ятэу Мурат хэбзэ IофышIэу къалэу Бурса агъэкIуагъ. УблэпIэ еджапIэр Атие ащ къыщиухыгъ. Истамбыл университетым литературэмкIэ ифакультет философиемкIэ икафедрэ щеджагъ. 1962-рэ илъэсым Пщэу Атие тхэныр ыублагъ. ЗэкIэмкIи философиемкIэ тхылъ 11 къыдигъэкIыгъ. Усэ шъуашэм илъэуи тхэщтыгъэ. Бзылъфыгъэ нэутхэу, губзыгъэу щытыгъ, французыбзэр, инджылызыбзэр ышIэщтыгъэх. Къэралыгъо зэфэшъхьафхэр къыкIухьэщтыгъэх, цIыф лъэпкъхэм мамыр зэпхыныгъэ яIэным фэгуIэщтыгъ. Пщэу Атие ищыIэныгъэ игъонэмысэу 1980-рэ илъэсым ыухыгъ нахь мышIэми, адыгэ чIыналъэр ыгу илъэу, лъэпкъ кIэныр ыухъумэу щытыгъ. Янэжъэу Несимэ исае ащ ыгъэлъапIэщтыгъ. «Кавказ джанэкIэ» еджэщтыгъэх, мэфэкI мафэхэм Несимэ ар зыщилъэщтыгъ.

Атие ыпхъоу Эмирхъан янэжъ исае Адыгеим къаригъэщэжьыгъ. Ар джыдэдэм къалэу Фетхие щэпсэу. Мыекъуапэ къы­зэкIом, Лъэпкъ музеим иIофышIэу МэфэшIукъо Щангюл IукIагъ. Саер къаригъэщэжьы зэрэшIоигъом икъэбар ащ апэрэу къыфиIотэгъэгъ.

ИлъэситIум саер зыгорэм рагъэлъэгъунэу хъугъэп, ащ ушъхьагъу гъэнэфа­гъэхэр иIагъэхэу АР-м и Лъэпкъ музей иIофышIэу МэфэшIукъо Щангюл къы­Iуагъ: «Пщынэм еон зыхъукIэ Несимэ а джанэр зэрэзыщилъэщтыгъэр, зэригъашIощтыгъэр Эмирхъан къытфиIотагъ. Янэжъ пщынэм къыригъаIо зыхъукIэ, Эмирхъан янэу Атие ащ къыдашъо­щтыгъ. Джанэр ащи зыщилъэу, пщынэ еоу хъу­щтыгъэ. Сыдми, лъэшэу агъэлъапIэщтыгъэ. Тигуа­пэу джанэр музеим ихъарзы­нэщ хэдгъэ­хьагъ. Зыми къыщыд­гъэлъэ­гъонэу хъугъэп, сыда пIомэ пан­демием илъэхъан тефагъ, ащ ыуж ти­му­зей игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр щыкIуагъэх. Джыри щыIэх IэкIыбым пкъыгъуа­бэ хэкужъым къэщэжьыгъэнхэ фаеу. Ащ амал тызэрэфэхъоу тыдэлэжьэщт».

Ежь саер хэдыкIыгъэхэр зиIэ шэкI зэикIым зэрэхэшIыкIыгъэр къэолъэгъу, ахэр къэгъагъ къэтIэмыгъэхэм ясурэт. Ышъо шэплъ нэгъыф. Iэшъхьэбэлагъэхэр Iэлджанэмэ къяхых. ЫчIэгъ чIэлъ кIакомрэ кIэпхынымрэ нахь шэплъ кIуачIэх. КIаком бгъэтелъхьэхэр тедагъэх, чыIу хъурэе цIыкIухэр ахэм агузэгукIэ къехых. КIэпхыным ыкIэ кIыцэхэр пыдагъэх. Зэрэщытэу шэкI пIокIэ лъэпкъ зыхэшIыкIыгъэр.

Джащ фэдэу АР-м и Лъэпкъ музей IэкIыбым къырахыжьырэ е тилъэпкъэгъоу ащ щыпсэухэрэм къаратыжьырэ пкъыгъохэр къыщызэIокIэх. Пщэу Атие янэ пщынэо Iазэу щытыгъ. Янэжъ ипщынэ саем игъусэу АР-м и Лъэпкъ музей чIэлъынэу Атие ыпхъоу Эмир­хъан кIэхъопсы.

IэкIыбым щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм лъэпкъ пкъыгъоу хэкужъым къарагъэщэжьхэрэр зыхэтыщт къэгъэлъэгъонхэм ягъэхьазырын МэфэшIукъо Щангюл Iоф дишIэ зыхъукIэ, ежь къызэрэтиIуагъэмкIэ, кIэу къаIэкIэхьэрэ пкъыгъохэри хигъэуцощтых:

«Эмирхъан янэжъ исае къызэраригъэщэжьыгъэм фэдэу пщынэри ежь ышъхьэкIэ къыщэжьы шIоигъу. Ащ тыпаплъэ. Пкъыгъо хьалэмэтэу лъэпкъым ылъапсэ зэпхыгъэхэу тихъарзынэщ хэлъ­хэм япчъагъэ къыхэхъощт».

Тэу Замир.