Урысыем и Апэрэ телевизионнэ канал ипроектэу «Поем на кухне всей страной» зыфиIорэм творческэ зэхэт купэу «Ошъадэм» ифольклорнэ-этнографическэ ансамблэу «Ащэмэзыр» зэрэхэлажьэрэм мэзитIум къехъугъэу Адыгеим имызакъоу, зэрэкъэралыгъоу лъэплъэ.

Зэнэкъокъум къекIолIэгъэ орэ­дыIуи 100-м щыщэу едзы­гъуи 7-мэ апхырыкIызэ кIэухым нэсыгъэр купи 5 ныIэп. Ахэм «Ащэмэзыр» ахэфагъ. Илъэсэу икIырэм ианахь хъугъэ-шIэгъэ дахэу, хьалэмэтэу дунэе хъытыум ар щыхагъэунэфыкIыгъ, тэри «Ащэмэзым» ихудожест­веннэ пащэу Бастэ Асиетрэ иартистхэмрэ «Адыгэ макъэм» иредакцие къедгъэблэгъагъэх.

«Проектым тыхэлажьэзэ плIэ­гъогогъо Москва тыкIонэу хъугъэ, — къеIуатэ купым ихудожественнэ пащэу, АР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Бастэ Асиет. — «Ошъадэм» иартистэу Сюзанна Шевченкэм проектым икъэбар, ар зэрэзэхащэрэр, хэшыпыкIын едзыгъо зэрэщыIэщтыр интернетым къырихи, макъэ къытигъэ­Iугъ. Тыхэлэжьэнэу тыгу итыу­бытагъ. СэркIэ анахь мэхьанэ зиIагъэр тиадыгэ лъэпкъ орэд проектым къыщытIоныр ары. Репертуарэу ежьхэм тызхагъа­дэщтыгъэхэр урысыбзэкIэ къэпIонэу щытыгъэ орэдых. Ау тэщ фэдэу лъэпкъ шъолъырхэм къа­рыкIыгъэ купхэм (чэчэнхэри, Къэбэртэе-Бэлъкъарым къикIыгъэ купэу «Абреки» ахэтыгъэх) ежьхэм абзэкIэ орэдхэр къаIо зэрашIоигъор, сэ зэрясIорэм фэдэу, къараIощтыгъэн фае. Шъхьадж лъэпкъэу зыщыщым иорэд ыбзэкIэ къэтIонэу къыдэтхышъугъ. «Iэлъын цIыкIур» ары апэрэ едзыгъом къыщыт­Iонэу хъугъэр. АщкIэ проектым ивокалистэу Нино Гогоберидзе, иредакторэу Игорь Кравченкэм тагурыIуагъ, IэпыIэгъу къытфэ­хъугъэх. Лъэшэу мэхьанэшхо иIагъ орэд къызэрэтIощтым имы­закъоу, тилъэпкъ культурэ, тишэн-хабзэхэр къэдгъэлъэ­гъошъунхэм. Апэрэ едзыгъом адыгэ Iанэр зыдэтщагъ, икъэбар къафэтIотагъ, джащ фэдэу едзы­гъо пэпчъ лъэпкъ IэшIагъэхэр гъэшIэгъонэу хэдгъахьэщтыгъэх. Адыгэ паIор зыфэдэм, мэхьанэу адыгэмкIэ иIэм, адыгэ шъуашэм ащыдгъэгъозагъэх, адыгэ шхынхэр афэтщагъэх, ядгъэуплъэ­кIугъэх: хьалыжъор, щэламэр, пэлъ­къаур, къурамбыир, хьатыкъыр, адыгэ къуаер студием щызэтырахыхэу, зэкIэми аIуфэ­мэ ашIоигъоу къэдгъэбырсы­рыгъэх. Ти «Ащэмэз» агу ри­хьыгъ. КIалэхэм орэд къызэра­Iорэм имызакъоу, шэнэу ахэ­лъым, язекIуакIэхэм уасэ къафашIыгъ. Сэнэхьат IэпэIэсэныгъэ ахэлъэу зэнэкъокъум зы­къыщагъэлъагъо зыхъукIэ, осэшI купым хэтхэри, къяплъыхэрэри къызэкIагъэнэнхэ алъэкIыщтыгъ. Ащ диштэу шэпхъэ гъэнэфагъэм имыкIхэу орэд къаIоми, къешIэ­хэми шъуашэу, чъэпхъыгъэу, къяплъыхэрэми уасэ афашIэу, ежьхэми уасэ зыфашIыжьэу зэрэщытхэр къагъэлъэгъо­шъугъ».

КIуращынэ Адам — IT-технологиехэм япхыгъэ сэнэхьатым феджагъ, АКъУ-м инджылызыбзэмкIэ ыкIи нэмыцыбзэмкIэ имагистратурэ къеухы, орэд къэ­IонымкIэ илъэс хъурэ курс­хэр искусст­вэхэмкIэ институтэу АКъУ-м хэтым къыщиухыгъэх, «Ащэ­мэзым» илъэс хъугъэу Iоф щешIэ:

«ЗэкIэмэ анахь сыгу рихьыгъэр проектым изэхэщакIохэм, щылэжьэрэ IофышIэ зэфэшъхьафхэм, шъхьадж зыфэгъэзэгъэ лъэныкъом елъытыгъэу, пстэури чанэу, хъупхъэу зэрэзэшIуахыщтыгъэр ары. Редакторхэр, ма­къэр тезытхэхэрэр, гример­хэр — хэт къытфэгъэзагъэ хъу­гъэми, шэпхъэ лъагэмэ ади­штэу яIофшIэн зэрэзэшIуахырэр нэрылъэгъу къытфэхъугъ. Ахэм уалъыплъэнкIэ гъэшIэгъоныгъ. ОсэшI купым хэтхэм тикъэгъэлъэгъон пэпчъ къыраIуалIэщтыгъэхэм мэхьанэ яIагъ. ЦIыф бэдэдэу проектым хэлажьэхэрэм зэкIэми лъытэныгъэ афашIэу Iоф адашIагъ. Анахь ушэтыпIэ тфэхъугъэр мэфитIум проектым иедзыгъуитф тетхэгъумэ тызэрахэлэжьагъэр ары. Тиамалхэр зыфэдэхэр а чIыпIэм къыщы­лъэгъуагъ. Ащ тызэрэхэлэжьагъэм ишIогъэшхо зэхэтшIагъэ».

Беданэкъо Алан — ­АКъУ-м адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет къыухыгъ, орэд къэIонымкIэ ыкIи къэшъонымкIэ илъэс курсхэр искусствэхэмкIэ институтым къыщиухыгъэх, «Ащэ­мэзым» зыхэтыр илъэси 10 хъугъэ:

«Сэ пшъэрылъ гъэнэфагъэ сиIагъ — Адыгеим, тишэн-ха­бзэхэм, тикультурэ афэгъэхьыгъэ къэбар кIэкIхэр къэсIуатэщтыгъэх. Апэдэдэ ар тикуп хэт кIалэхэм къысфагъэшъошагъ, нэужым проектым ирежиссер ахэр тикъэгъэлъэгъонхэм апэкIэ къэсIуатэзэ сшIынэу сакъыхи­хыгъ. ТиIэшъхьэтетэу Бастэ Аси­ет къэсIотэщтымкIэ IэпыIэгъу къысфэхъущтыгъ. Сыд фэдэ пшъэрылъ къытфашIыгъэми дгъэ­цэкIагъэ, зэхэщакIохэм къыхахыгъэ орэдхэри урысы­бзэкIэ къэтIуагъэх. Проектым тыхэтэу тылъыкIуатэ къэс ар нахь тшIогъэшIэгъоныгъ».

Шъэукъуй Айдэмыр — программист, АКъУ-м искусствэхэмкIэ иинститут къыу­хыгъ. «Ащэмэзыр» загъэпсы­гъэм щегъэжьагъэу, илъэс 17 хъугъэу, хэт, илъэси 8 ыныбжьэу къыхэхьэгъагъ:

«Шъыпкъэр пIощтмэ, зэхэшIэ инхэр къытшъхьарыуцощтыгъэх. МэфитIум едзыгъуитф зытетэтхэм, къиныгъэ. Зыщытырахырэм тычIэкIы хъущтыгъэп, псыхэр къытахьылIэщтыгъ. ЗэхэщакIо­хэм анаIэ къыттетыгъ, сыда пIомэ съемкэхэр пчэдыжьым сыхьатыр 8-м едгъажьэхэти, чэщым 2-м тыухыщтыгъэх. Ар псынкIагъэп, зэкIэмэ анахь ушэтыпIэ къиныгъ. Эфирхэм ауж хъытыум ит тинэкIубгъохэм цIыфхэм къакIатхэщтыгъэ гущыIэхэр тэркIэ лъапIэх. Орэд къэIоныр тыгу рихьырэ Iоф къызэрыкIокIэ тлъытэщтыгъэ. Тесэжьыгъэ фэдэу, а зы шап­хъэмэ тарытэу тищыIэныгъэ кIощтыгъэ. Проектэу тызхэлэ­жьагъэм Iофэу тшIэрэм мэхьа­нэшхо зэриIэр къыдгуригъэ­Iуагъ, нэмыкIынэкIэ тызэригъэплъы­жьыгъ! Адыгеим имызакъоу, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Владикавказ, Урысыем къыхэхьажьыгъэ шъо­лъырыкIэхэм, Москва ащыпсэу­хэрэм амакъэхэр тфатыщты­гъэх, къытфатхэщтыгъэх. Зэрэкъэралыгъоу ынаIэ къызэрэттетыр зэхэтшIагъ».

Беданэкъо Жьыут — ­МКъТУ-м иинженернэ-экономическэ факультет къыухыгъ, «Ащэмэзым» илъэси 9 ыныбжьэу къыхэхьэгъагъ, апэрэ со­листхэм ащыщ, илъэс 17 хъугъэу хэт:

«Мушкетерхэм яорэд къатIо зэхъум яшъуашэхэри зыщытагъэлъэгъагъэх. Ар тэ тызэсэгъэ шапхъэмэ адиштэщтыгъэп, ау тызэрехъулIэщтыр тэркIэ гъэшIэгъоныгъэ. Охътаби тиIагъэп, репетициехэр тшIыхэти едзы­гъохэм тахэлажьэщтыгъ. Уасэу къытфашIырэр зэрэлъэгагъэм тигъэгушхощтыгъ. Проектыр зе­зыщэу Валдис Пельш сэмэр­къэухэр дэтшIыхэу къыхэкIыщтыгъ, ау ахэр эфирым кIогъэ программэхэм ахэхьагъэхэп. Ащ фэдэ проектым тызэрэхэлэжьагъэр зэрэушэтыпIэм имызакъоу, шъуашэ. Тиреспубликэ ыцIэ дахэкIэ зэрэщыIугъэр зэ­кIэмэ анахь шъхьаI».

Сапый Аскэр — программист, МКъТУ-р къыухыгъ, «Ащэмэзым» илъэси 4-м ехъу­гъэу хэт:

«ХэзгъэунэфыкIмэ сшIоигъу, ижъырэ адыгэ орэд къэоIошъу­мэ, нэмыкI орэдхэр зэкIэ къэпIошъущтых, — зэкIэ кIалэхэр мыщ дэжьым зэдырагъаштэу къэщхыгъэх. — Проектым тыхэтэу пшъэрылъэу къытфашIыщтыгъэхэр ифэшъуашэу зэрэтфэу­кIочIыгъэхэм ар къагъэшъып­къэжьыгъ. КуцI тэзыгъэшIыгъэр лъэпкъ орэдыр ары, ащ тыкъы­хэхъухьагъ, тыкъыдэхъугъ. Ти­шэни, тизекIуакIи ары къызхэтхыгъэр. ЗэкIэ къыддэлэжьа­гъэхэм — ярежиссери, яредактори — уасэ, лъытэныгъэ къызэрэтфашIырэр къахэщыгъ, ар тигуапэ хъугъэ. Москва адыгэ орэдыр щыдгъэIугъ, шъуашэу ти Адыгей ыцIэ рядгъэIуагъ къызэрэсшIошIырэмкIэ, пшъэрылъ шъхьаIэр дгъэцэкIагъэ!»

Бастэ Асиет: Проектым ­икре­ативнэ продюсерэу Юрий ­Бродскэр къызэрэддэлэжьагъэр хэзгъэунэфыкIмэ сшIоигъу. Апэ­­рэ хэшыпыкIын едзыгъор зэкIом ар гримеркэм къычIахьи, кIа­лэхэм къариIуагъ: «Шъуартист бэлахь! ЫпэкIэ шъулъыкIотэнэу, типроект ишапхъэхэр жъугъэцэкIэнхэу шъухьазыра?» КIалэ­хэм джэуап къатыжьыгъ: «Ащ пае тыкъэкIуагъ!» Юрий Бродскэр проект хьалэмэтым изэхэщакIоу зэрэщытым емылъытыгъэу, зимыгъэинэу ащ хэлэжьэ­рэ пстэуми адэгущыIэщтыгъ, уасэ тикIалэхэм къызэрафи­шIыгъэр къыхэщыгъ. Ахэр лъэгъупхъэнхэм, шъуашэу къэлъэгъонхэм ынаIэ тетыгъ. ЗэкIэмкIи проектым адыгабзэкIэ къыщытIуагъэр орэдитIу — «Iэлъын цIыкIур» ыкIи «ХьапакIэм иорэд», зэхэщакIохэм къыхахыгъэ репертуарым щыщэу къытагъэIуагъэхэр «Черные глаза», «Песня мушкетеров», «Восточная песня», «Когда б имел златые горы». Апэрэ каналым къыщагъэлъэгъощт «ИлъэсыкIэ огонекым» итехын тыхэлэжьэнэу тырагъэблэгъагъ.

ХэзгъэунэфыкIынэу сызы­фаер, проектым тыхэлэжьэнэу къыддэхъущтыгъэп гупыкI зи­Iэхэр IэпыIэгъу къытфэмыхъугъэхэемэ. Лъэшэу сафэразэу ахэм «тхьашъуегъэпсэу!» ясэIо. Общественнэ движениеу ­«Адыгэ Хасэр» тиIэпыIэгъугъ. Сенатор­хэу Хъопсэрыкъо Мурат, Александр Наролиныр къыткIэупчIагъэх, лъэшэу анаIэ къыттетыгъ. Хъопсэрыкъо Мурат мызэу, мытIоу ежь ышъхьэкIэ къыддеIэу хъугъэ. АР-м и ЛIыкIо гъэIоры­шIапIэу Москва дэтым ипащэу Фатима Романовам Москва пчыхьэзэхахьэ щытфишIыгъагъ. Москва щызэхэщэгъэ Адыгэ Хасэм инахьыжъхэм я Совет итхьаматэу Агырбэ Юрэ джащ фэдэу къыткIэупчIагъ, телефон­кIэ тыдэгущыIагъ.

Щэч хэлъэп, проектэу тызхэ­лэжьагъэр опыт ин. Джыри зы лъэгапIэ тигъэштагъ. ТапэкIэ тыплъэмэ, тызфэлэжьэрэ адыгэ культурэр, лъэпкъ фольклорыр лъапсэу къэнэжьых. Ары тикуп лъачIэ фэхъугъэр. «Ащэмэзыр» зызэхэтщагъэр илъэс 17 мыгъэ хъугъэ. А уахътэм щыщэу аужырэ илъэси 10-м творческэ зэхэт купэу «Ошъадэм» тыхэхьэ. Зы бын-унагъом тыфэд, тызэдештэ, тызэдеIэжьы. Адыгэ къашъор, орэдыр, ижъырэ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр тызэхэтэу къэтэухъумэх, лъытэгъэкIуатэх. Илъэ­си 8 — 10 зыныбжь кIэлэ­цIыкIуипшI тштагъэу, «Ащэмэзым» сабый куп щызэхэтща­гъэу ахэми Iоф адэтэшIэ. Непэ лъэ­бэкъоу тшIыгъэм тырэгушхо.

Едыдж Виктория — творческэ зэхэт купэу «Ошъадэм» ипащ:

«Проектым тынаIэ тетыгъ, тылъыплъагъ. Ащ фэдэу едзыгъо пчъагъэхэм апхырыкIызэ гупчэ каналым изэнэкъокъу Адыгеим икIыгъэ творческэ куп хэлэ­жьэнэу, «Ащэмэзым» нэмыкI, джынэс зыми къыдэхъугъэп. Проектым икъэтынхэу тхьаумафэ пэпчъ къагъэлъагъощтыгъэхэм «Ащэмэзыр» зэрахэла­жьэрэм сеплъы зыхъукIэ, ти­кIалэхэм лъэшэу сызэрарыгу­шхорэр зэхасшIэщтыгъ. Мы илъэсым концерт 79-мэ тахэлэжьагъ, ащ щыщэу 16-р «Ошъа­дэм» ежь-ежьырэу къытыгъэх. Проектэу зыхэлэжьагъэхэр ти­артистмэ къагъэдэхагъ. КIэухым Рождество мэфэкIым иконцерт зэрэхагъэхьагъэм, хашыпыкIыгъэ купхэм зэрахэфагъэхэм осэшхо иI. Сыгу къыздеIэу си­IофшIэгъухэм сафэгушIо, сарэпагэ, тапэкIи гъэхъэгъэ инхэр ашIынхэу афэсэIо!»

Агырбэ Юр — адыгэу Москва щыпсэухэрэм яна­хьыжъхэм я Совет итхьамат:

«Сыдэу тхъагъоу, сыдэу да­хэу, гум нэсэу, пщыгъупшэнхэ умылъэкIынэу «Ащэмэзым» хэт кIалэхэм зыкъагъэлъэгъуагъ! Ахэм «Iэлъын цIыкIур» къызэраIуагъэр — псынэкIэчъ къа­бзэм сешъуагъэм фэдагъ! Ти­адыгэ кIалэхэм, Бастэ Асиет, тикультурэ ащ фэдэу лъагэу зезыхьэхэрэм лъэшэу сафэраз. Тилъэкъ шэн-хабзэхэм къатегущыIэщтыгъэ Беданэкъо Алан зэгъэфагъэу, жэбзэ дахэкIэ, сыд фэдизрэ уедэIугъэми уемызэщынэу, титарихъ къыIотагъ. Тэ тиреспубликэхэм тапэчыжьэу Москва тыщэпсэу. Гупчэ канал­хэм яIэпэIэсэныгъэ къанэсэу тикъэшъокIо-орэдыIо купхэр къагъэлъагъохэ зыхъукIэ, гур бгъэгум дэмызэгъэжьэу тащэгу­шIукIы. КъэшъокIо купэу «Налмэсым» сызэрэщыгушIукIырэм фэдэу «Ащэмэзми» сигъэгу­шхуагъ. Аферым, джащ фэдэу тапэкIи лъагъэкIотэнхэу сафэлъаIо!»

Зарема Тепсаевам — Мые­къопэ къэралыгъо гумани­тарнэ-техническэ колле­джым ипащэ пIуныгъэмкIэ иупчIэжьэгъу Бастэ Асиет къыфитхыгъ:

«Бгъасэрэ кIалэхэм зыкъызэ­рагъэлъэгъуагъэм лъэшэу ти­гъэгушхуагъ. Урысыем ишъо­лъыр гъунапкъэхэр кIалэхэм псынкIэу зэпачыгъэх. Оренбург, Ульяновск, Казань, Краснодар игугъу сшIыжьырэп, ахэм ащы­псэурэ сиIофшIэгъухэу проектым еплъыхэрэр къысфытеох. Зэнэ­къокъум къыкIэлъыкIорэ иедзыгъохэм кIалэхэм джыри нахь закъыщызэIуахынэу, ори, ахэми шъуисэнаущыгъэ илъэгапIэхэр икъоу къэжъугъэлъэгъон шъу­лъэкIынэу шъуфэсэIо. ТыгукIи, тпсэкIи тышъуфэгумэкIы, ты­шъуигъус!»

Апэрэ каналым ипроект едзы­гъуи 7-мэ апхырыкIи, «Ащэмэзыр» Рождество мэфэкIым ите­хын хэлэжьагъ. 2023-рэ илъэсым ащкIэ тыхэхьащт! Илъэ­сыкIэ хъяр Тхьэм тытырегъахь!

Тэу Замир.