ЦIыфым ищыIэныгъэ зэрипхыщт сэнэхьатым ицIыкIугъом къыщегъэжьа­гъэу фэщагъэу бэрэ мэхъу. УпчIэжьэгъу ГощлъапIэ тхылъхэр сыдигъуи икIэсагъэх, шIэныгъэм иIункIыбзэу ахэр зэрэщытхэр дэгъоу къыгурыIощтыгъ. Илъэс 47-рэ хъугъэ Адыгэ къэралыгъо университетым итхылъеджапIэ ищытхъу аригъаIозэ Iоф зыщишIэрэр.

Бзылъфыгъэр зэрэслъэгъу­гъэм тетэу иIофшIэн хэшIыкI ин зэрэфыриIэр, пшъэрылъэу иIэр зэрифэшъуашэу зэригъэцакIэ­рэр, зэрэшъырытыр, ышIагъэм рыкъэеу зэрэщымытыр къызгурыIуагъ. ГощлъапIэ къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъ. Гурыт еджапIэр къызеухым Адыгэ къэралыгъо университетым фи­лологиемкIэ ифакультет иадыгэ отделение чIэхьагъ, студент пэрытхэм ясатырэ хэтэу тхылъеджапIэм ренэу кIощтыгъ, журналхэр къыритхыкIыщтыгъэх. 1972-рэ илъэсым еджэныр къы­зеухым, Мыекъуапэ дэтыгъэ интернатым IофшIэныр щыригъэ­жьэгъагъ, IофышIэхэм япчъа­гъэ нахь макIэ ашIын фаеу зэхъум IуамыгъэкIэу санаторнэ интернатэу къызэIуахыгъагъэм агъэ­кIожьыгъагъ. Ащ дэжьым ипэщэгъэ ЖэнэлI Гъу­мэр ыцIэ дахэкIэ ыгу къэкIы­жьы. КIэлэцыкIухэм апае тхылъеджапIэ ыгъэпсынэу пшъэрылъ къыфишIи, ар зэригъэцэкIэгъагъэр, джэхашъом телъыгъэ тхылъхэр зэ­рэзэригъэкIужьыгъа­гъэхэр къе­Iотэжьы. Еджэныр къыухыгъагъ нахь мышIэми, зэсэгъэ тхылъеджапIэм кIо­щтыгъ, тхылъхэр къаIихыщты­гъэх. Ащ щылажьэщтыгъэхэм пшъэшъэжъыем гу лъатагъ ыкIи чIыпIэ нэкI яIэ зэхъум къыра­Iуагъ. Зы мафи емыгупшысэу кIуагъэ, 1975-рэ илъэсым Iоныгъом и 1-м IофшIэныр ригъэ­жьагъ.

КраеведениемкIэ отделыр илъэс пчъагъэ хъугъэу Гощлъа­пIэ ыIыгъ. Тхылъэу чIэлъыр зэкIэ дэгъоу ешIэ, ащ нэмыкIэу Адыгеим ицIыф гъэшIуагъэхэм, Хэгъэгу зэошхом, республикэм ит псэупIэхэм афэгъэхьыгъэу гъэзетхэм ыкIи журналхэм къа­рыхьэхэрэр еугъоих.

— ТикIэлэегъаджэхэм, тистудентхэм, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм тарихъыр ашIэным, сыд фэдэ лъэныкъокIи гъэхъагъэ зиIэ цIыфхэу тиIэхэм яшIэжь мыкIодыныр сипшъэрылъхэм ахахьэу къысшIошIы, зэкIэ сэу­гъои. Хэт къысэолIагъэми, зыдэщылъыр сэшIэ. Краеведениер факультетхэм зэрагъашIэ, студентхэр бэу къэкIох, рефератхэр агъэхьазырых. «Интернетыр щыIэмэ, хэта тхылъхэр, гъэзетхэр зищыкIэ­гъэжьхэр?!» зыIохэрэр лъэ­шэу хэукъох. Бэ ти­тхылъеджапIэ къекIуа­лIэрэр, тхьапэм тетым нахь лъапIэ щымыIэу сэ сэлъытэ. Сыд фэдиз уахътэ тешIагъэми, хъарзынэщым зэкIэ къыхэнэщт, зыми хъущтэп, — еIо тигущыIэгъу.

ГощлъапIэ ыугъоигъэ материалхэр ау сыдми ымыгъэтIылъхэу, ахэр зыфэдэхэр апилъхьэзэ, папкэ шъхьафхэм аделъхьэх. Непэрэ мафэм ащ зэкIэмкIи папкэ 70-рэ фэдиз иI. СССР-м къыщегъэжьагъэу заводэу тиIагъэхэр, пащэу тетыгъэхэр, кол­хозэу щыIагъэхэр, пэрытныгъэ зыIыгъыгъэхэр шъхьафэу адэлъых. Ахэр алфавит зэкIэлъыкIуакIэм тетэу зэтеутыгъэхэу, зэгъэфагъэхэу щылъых.

ГъэхъэгъэшIухэр зышIыгъэ цIыфхэр къызыхъугъэ мафэм ехъулIэу хабзэ фэхъугъэу къэгъэлъэгъонхэр ешIых. Блэгъожъ Зулкъаринэ псаоу къытхэтыгъэ­мэ, тыгъэгъазэм и 11-м ыныбжь илъэс 90-рэ хъущтыгъэ. Ащ фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон ГощлъапIэ ыгъэхьазырыгъ. Ищы­Iэныгъэ гъогу, игъэхъагъэхэр, Зулкъаринэ ытхыгъэ материалхэр ыгъэхьазырыгъэх. Ежь ар икIэлэегъэджагъ, щысэтехыпIэ фэхъугъэхэм ащыщыгъ, гущыIэ фабэу, гукъэкIыжьэу бэ тигущыIэгъу къыIуагъэр. ШIэныгъэ куу зыIэкIэлъыгъэ, ыпэкIэ лъыкIотэнхэ амал зиIэгъэ якIэ­лэегъаджэхэр къызщы­хъу­гъэхэ шъолъырым идахэ арагъэIоным зэрэпылъыгъэхэр къеIо. Ахэм къыхалъхьэгъэ шIэ­ныгъэр, пIуныгъэ-гъэсэныгъэр ищыIэныгъэ гъогукIэ къыфэфедэжьыгъ. Пшъэ­рылъэу иIэр зэрифэшъуа­шэу ыгъэцэкIэн зэ­рэфаер ыгу риубытагъэу иIоф­шIэнкIэ егъэфедэ. Арын фае иIофшIэнкIи, изекIуакIэхэмкIи дахэкIэ, дэгъу­кIэ къызыкIахэщырэр, щытхъу хэлъэу иIофшIэн зыкIигъэца­кIэрэр. БзэшIэныгъэм пылъыгъэхэ Бэрсэй Умарэ къыщегъэжьа­гъэу КIэрэщэ Зайнаб, Шъаукъо Жорэ ыкIи нэмыкIхэм яшIэжь егъэлъапIэ. Анахь дгъэшIэгъуагъэмэ ащыщ нэбгырэ пэпчъ къызыхъу­гъэр, идунай зихъожьыгъэр къызэриIорэр.

— ГощлъапIэ титхылъ­еджапIэ ыпс, цIыфышIу. Ар тимыIагъэмэ, мыщ фэдиз зыугъоищтыгъэр сшIэрэп. ЫгъэцэкIэгъэ Iоф­шIэным мэхьанэшхо иI, дышъэ коным фэд. Ар ежь игукъэкIыкIэ, зыми римыIоу ышIыгъ. Гъэмафэм зэкIэми загъэпсэфы зэхъум, ежьыр мыщ къакIозэ ыгъэхьазырыгъэх. Ыугъоигъэхэр ау сыдми зы чIыпIэ ымышIыхэу, библиографическэ указательхэр ягъу­сэу, шъхьадж зыдэщылъыр къышIэжьынэу егъэтIы­лъых. ТиныбжьыкIэхэмкIэ ар материальнэ базэ дэгъу. Джы ахэр электроннэ шIыкIэм зитлъхьажьы­шъухэкIэ, зыгъэфедэхэрэм япчъагъэ зэхапшIэу хэ­хъощт. Интернетым иты зыхъукIэ, IэкIыбым дэсхэми агъэфедэщт. Iоф макIэп къыпыкIыщтыр, ащ фэдэ амал джырэкIэ тиIэп, ау дгъэцэкIэнэу тэгугъэ, — еIо тхылъеджапIэм ипащэу

Лъэустэн Фатимэ.

Ыугъоигъэ материалхэм ахэтых университетым Iутыгъэ ыкIи джырэкIэ щылэжьэрэ кIэлэегъэ­джэ пэрытхэм, ежьхэм яIофшIа­гъэхэр ахэм ягъусэхэу, ректорэу АКъУ-м иIагъэхэм, шIэныгъэлэжьхэм, тхакIохэм афэгъэхьыгъэ хэутыгъэхэр. Джащ фэдэу адыгагъэм фэгъэхьыгъэ къэбар­хэми мэхьэнэ ин ареты, нысэщэ орэдхэр, пшъашъэм иунэ зыфэдагъэр ыкIи нэмыкI ижъы­рэ шэн-хабзэхэр къизыIотыкIыхэрэр ыугъоинхэр икIас. IэкIыб къэралхэм — Тыркуем, Америкэм, Иорданием, Косово, Сирием ыкIи нэмыкIхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм афэгъэхьыгъэуи макIэп ыIыгъыр.

— Мыщ фэдиз IофшIэн уизакъоу, гукъыдэчъ уимы­Iэу, IэпыIэгъу къыпфэмыхъухэу бгъэцэкIэн плъэ­кIыщтэп. Типащэу Лъэустэн Фатимэ, сиIофшIэгъухэм сафэраз, сыгу хамыгъэкIэу сызэрялъэIурэр къыс­фашIэ. СиIофшIэгъоу Къуекъо Жаннэ къэгъэлъэгъон пэпчъ пстэуми апылъыщт тхьапэхэр дахэу къыхеутых. Джащ фэд, IофшIэныр зесэгъэ­жьакIэм коллективэу сыкъызхэфагъэмкIэ синасып къыхьыгъагъ. Сянэ илэгъугъэх, сыряпшъашъэм фэдэу сызэраубытылIи, сагъэ­сагъ. УныбжьыкIэ зыхъу­кIэ ащ мэхьэнэ ин иI, ори угукIэ IофшIэным уфэщагъэмэ, зэкIэри къыбдэхъу, — еIо тигущыIэгъу.

ЫпэкIэ къызэрэщытIуагъэу, тхылъхэм анэмыкIэу гъэзетхэм, журналхэм къарыхьэрэ материалхэр ымыгъэкIодхэу еугъоих. Адыгэ къэралыгъо университетым ифакультетхэм афэгъэхьыгъэ материалхэр къекIокIызэ ыугъоигъ, фотографиехэр акIигъэгъужьыгъэх. Почтэр къыза­хьыкIэ, зэкIэ зэрегъашIэ, яджэ, ныбжьыкIэхэм къашъхьэпэжьын, агъэфедэжьын алъэкIыщтыр егъэтIылъы, шъхьадж зыфэ­гъэхьы­гъэ темэм елъытыгъэу ипапкэ делъхьэ.

Уахътэр макIо, ау тарихъыр къэнэжьы. «ЦIыфым ишIэжь агъэлъэпIэфэ мэпсэу» аIуагъ. УпчIэжьэгъу ГощлъапIэ IофшIэ­нэу ыгъэцакIэрэм мэхьэнэ ин иI, сыд фэдиз уахътэ тешIагъэ­ми, лIэужыкIэхэм къашъхьэпэжьыщт.

Адыгэ къэралыгъо университетым итхылъеджапIэ 1940-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Iоф ешIэ. Илъэси 10 хъугъэу унакIэм чIэхьажьыгъэх, ащ дакIоу ама­лэу яIэхэм ахэхъуагъ. Непэрэ мафэм тхылъеджапIэр цIыф кIуапIэу щыт, студентхэм, кIэлэегъаджэхэм, кIэлэеджакIохэм анэмыкIэу къэлэдэсхэри къекIуа­лIэх, компьютер Iэмэ-псым­акIэу чIэтхэм яшIуагъэкIэ зэнэкъо­къухэр, Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр щызэхащэх. Мы аужырэ илъэсхэм яIофшIэн зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх, стратегическэ хэхъоныгъэм епхыгъэ программэм тетэу Iоф ашIэ. Джырэ лъэхъаным диштэу тхылъеджапIэр агъэпсыным, цIыфхэр зэрэщеджэщтхэм фэшъхьафэу зыщагъэпсэфын амал яIэным тегъэпсыхьэгъэ проект агъэхьазырыгъ, ащ къыдырагъа­штэмэ, университетымкIи, къа­лэмкIи, шъолъырымкIи осэ ин иIэщт.

ДЕЛЭКЪО Анет.