Адыгабзэм изэгъэшIэн иIофыгъохэр
АдыгабзэмкIэ Советэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ дэжь щызэхэщагъэм изэхэсыгъо Правительствэм и Унэ щыкIуагъ.
Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат пшъэрылъ къызэрэфишIыгъэм тетэу Iофтхьабзэр зэрищагъ Адыгеим и Премьер-министрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ КIэрэщэ Анзаур.
ЕджапIэм джыри мыкIорэ кIэлэцIыкIухэм ыкIи еджэпIэ учреждениехэм адыгабзэр зэращарагъэхьырэм иIофыгъохэм, ащ изэгъэшIэн хэбзэгъэуцугъэ лъапсэ иIэным, а лъэныкъомкIэ проектхэр пхырыщыгъэнхэм яIофыгъохэр ары зэIукIэгъум хэлажьэхэрэр зытегущыIагъэхэр.
Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцакIэрэм къэзэрэугъоигъэхэм закъыфигъазэзэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, Адыгеир къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэу зыщыIэр илъэси 100 зэрэхъурэм ихэгъэунэфыкIын тегъэпсыхьагъэу проектыбэ щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэ хъугъэ. Ахэм зыкIэ ащыщых адыгабзэр къэухъумэгъэныр ыкIи хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр, культурэмрэ бзэмрэ япхыгъэ шапхъэхэр лIэужхэм алъыгъэIэсыгъэнхэр.
«ЗэкIэхэми дэгъоу къыдгурэIо тиреспубликэ икультурнэ кIэн бай изы Iахьышхоу адыгабзэр зэрэщытыр. Ащ ишIуагъэкIэ цIыфыгъэ-шэпхъэ дахэхэр, лъэпкъым ихэбзэ шIагъохэр, гушъхьэлэжь байныгъэу иIэр лIэшIэгъу пчъагъэхэм нахь пытэ хъугъэх. Адыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъ къытфигъэуцугъ адыгабзэм икъэухъумэнкIэ ыкIи ихэхъоныгъэкIэ, къыткIэхъухьэхэрэр ащ изэгъэшIэн нахь фэгъэчэфыгъэнхэмкIэ амалэу щыIэр зэкIэ дгъэфедэнэу», — къыIуагъ КIэрэщэ Анзаур.
АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Евгений Лебедевым къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, 2020-рэ илъэсым гъэсэныгъэмкIэ программэхэм яфедеральнэ реестрэ адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ программи 6 хагъэхьагъ. Зэреджэщтхэ тхылъэу «Адыгэ ныдэлъфыбз» зыфиIорэр апэрэу зэреджэщтхэ тхылъхэм яфедеральнэ спискэ хагъэхьагъ. 2021-рэ илъэсым грант IэпыIэгъум диштэу адыгабзэкIэ зэреджэщтхэ-методическэ тхылъхэм якъыдэгъэкIын пае сомэ миллиони 8 республикэм къыIэкIэхьагъ.
А тхылъхэу зэреджэщтхэр нахьыбэ шIыгъэнхэм пае джыри сомэ миллион 15 къаIэкIагъэхьанэу заявкэ атыгъ.
Адыгэ литературэмкIэ (а 1 — 11-рэ классхэм апае) зэреджэщтхэ-методическэ тхылъхэм язэхэгъэуцон мы лъэхъаным макIо. ЗэрэхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, республикэм имуниципалитети 7-мэ адэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ 15-мэ ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэнкIэ пилотнэ проектым тегъэпсыхьагъэу Iоф ашIэ. Гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотырэ учреждениехэу еджапIэм джыри мыкIохэрэр зычIэсхэм адыгабзэр кIэлэцIыкIу мини 7,1-м ехъумэ ащызэрагъашIэ.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым иотдел ипащэу Анцокъо Сурэт къызэриIуагъэмкIэ, АР-м гъэсэныгъэмкIэ и Министерствэрэ АРИГИ-мрэ яспециалистхэм осетиныбзэр Аланскэ гимназием (къ. Владикавказ) зэращызэрагъашIэрэм иопыт зэрагъэшIэнэу мы илъэсым рагъэжьагъ.
АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм гъэсэныгъэмкIэ, наукэмкIэ, ныбжьыкIэхэм яIофхэмкIэ, спортымкIэ, СМИ-мкIэ, общественнэ организациехэм адэлэжьэгъэнымкIэ икомитет итхьаматэу Шэуджэн Тембот къызэриIуагъэмкIэ, къэралыгъуабзэу щыт адыгабзэр федеральнэ ыкIи шъолъыр хэбзэгъэуцугъэу щыIэхэм икъоу адиштэу республикэм щарагъэхьы ыкIи щызэрагъашIэ. Хабзэм ишъолъыр къэралыгъо къулыкъухэм социальнэ нэкIубгъохэр къызэIуахынхэу игъо афалъэгъугъ, 2022-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 1-м къыщыублагъэу хэбзэгъэуцугъэ хэушъхьафыкIыгъэмкIэ ар гъэпытэжьыгъэ хъугъэ. Адыгабзэри мыщ къыхеубытэ.
Гуманитар ушэтынхэм апылъ Адыгэ республикэ институтым ипащэу ЛIыIужъу Адам адыгабзэм икъэухъумэнрэ изэгъэшIэнрэ япхыгъэ екIолIэкIэ тэрэз щыIэным диштэу 2019-рэ илъэсым проект офисэу зэхэщагъэ хъугъэм фэгъэхьыгъэу къыIотагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым иеджэпIэ-зыгъэ-псэфыпIэ базэу «Горная легенда» зыфиIорэм тегъэпсыхьагъэу мы илъэсым ятIонэрэ этноязыковой лагерэу «Адыгленд» зыфиIорэр зэхащэгъагъ. Офисым иIофышIэхэм ансамблэу «Ислъамыем» иорэдыIохэр ягъусэхэу проектэу «Шъэожъые ыкIи пшъэшъэжъые анахь цIыкIухэм апае кушъэ орэдхэр» зыфиIорэм Iофэу дашIэрэр ыкIэм нэсыгъ. Джащ фэдэу зэлъашIэрэ мультфильмэхэр адыгабзэкIэ зэрадзэкIых, Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм и РАН инаучнэ гупчэ гъусэныгъэ дыряIэу бзэмкIэ гуадзэ агъэхьазыры.
«Адыгэ Хасэм» ипащэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан мы лъэныкъомкIэ Iофэу ашIэрэм къытегущыIагъ. Ащ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, общественнэ движениер кIэщакIо фэхъуи нахьыжъхэм, ныбжьыкIэхэм, ны-тыхэм, кIэлэпIухэм ыкIи кIэлэегъаджэхэм зэIукIэгъухэр адыряIагъэх. Темыр Осетием а лъэныкъомкIэ IофшIагъэу иIэхэм защагъэгъозагъ, ныдэлъфыбзэр къэухъумэгъэнымкIэ ЮНЕСКО-м ащ зэзэгъыныгъэ дишIыгъэу щыт. Ащ нэмыкIэу адыгабзэм изэгъэшIэн нахь зегъэушъомбгъугъэным телъытагъэу Адыгэ Хасэм ынаIэ тырегъэты этнодиктантхэм япхыгъэ Iофтхьабзэхэр игъом гъэцэкIагъэ хъунхэм. Дунаим тет адыгэхэм ялIыкIохэри онлайн шIыкIэм тетэу мыщ къыхэлажьэх.
Зэхэсыгъом икIэухым гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотырэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэу адыгабзэр зыщарагъашIэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ ашIынэу, джащ фэдэу адыгабзэм икъэухъумэнкIэ ыкIи зегъэушъомбгъугъэнымкIэ Iофтхьабзэхэр (зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэр) нахьыбэрэ зэхащэнхэу унашъохэр аштагъэх. Мы зэхэсыгъом анахьэу анаIэ зыщатырагъэтыгъэхэм ащыщых проектхэу рагъэжьагъэхэр нахь шIогъэ ин хэлъэу гъэцэкIагъэ хъунхэр. Проект офисэу АРИГИ-м щыублагъэ хъугъэм иIофшIэни зэрахэтэу. Мы лъэныкъом дэлэжьэрэ пстэуми пшъэрылъ афашIыгъ адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ ныбжь зэфэшъхьафхэм ателъытэгъэ курсэу зэхащэхэрэм нахьыбэу цIыфхэр къызэлъаубытынхэу.
Хабзэм иреспубликэ къулыкъухэм ясайтхэм къэралыгъо бзитIумкIэ къарыхьэхэрэр нахьыбэ шIыгъэным, ютуб-каналэу адыгабзэкIэ Iоф зышIэщтыр зэхэщэгъэным, орфографическэ гущыIалъэ, адыгабзэкIэ текстхэр автоматическэу уплъэкIугъэнхэм пае компьютер программэхэр зэхэгъэуцогъэнхэм ыкIи нэмыкIхэм япхыгъэ предложениеу къахьыгъэхэр тэрэзэу гъэпсыгъэнхэу пшъэрылъ къагъэуцугъ.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу