Ныдэлъфыбзэм имэхьанэ сабыим ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу къыгурыIон, унагъоу зыщапIурэм ар щыжъынчын фае. Ау непэ тлъэгъурэр нэмыкI шъыпкъ. Адыгабзэр зышIэрэр нахь макIэ мэхъу зэпыт, къалэми, къуаджэми адэс кIэлэцIыкIухэр урысыбзэм нахь дехьыхых.

Адыгабзэм рылажьэхэрэм янахьыбэм лъэпкъ факультетыр къаухыгъ. Непэ адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ факультетым иIофшIэн зэрэзэхищэрэр, гумэкIыгъоу иIэхэр, гъэхъагъэу ышIыхэрэр зэдгъэшIэнэу ащ ипащэу Хьамырзэкъо Нуриет гущыIэгъу тыфэхъугъ.

— Адыгабзэр зыIулъыр нахь макIэ зэрэхъурэр лъэпкъым иуз, — еIо тигущыIэгъу. — ГухэкI нахь мышIэми, бзэр щыIэны­гъэм щамыгъэфедэ зыхъукIэ ар цIыкIу-цIыкIузэ мэкIодыжьы. Ны­дэлъфыбзэр зыкIыпIулъын фаер бэмэ къагурыIорэп. ОныбжьыкIэфэхэ къырадзэрэп, Iум-пэм ашIы, ау аныбжь зыхэкIуатэкIэ, мылъкум нахьи, бзэм уасэ нахь зэриIэр, зэрэлъапIэр къагурэIо, къызэкIэбэнэжьых. Ныдэлъфыбзэм икъызэтегъэнэжьын политикэ ыкIи къэралыгъо Iофэу щытын фае. ЗэкIэми тызэдемыIэжьмэ, ар къызэтебгъэнэ­жьын плъэкIыщтэп.

Адыгэм ыпсэр, ылъапсэ зыдэщыIэр адыгэ къуаджэр ары. Ащ дэс кIэлэцIыкIухэри урысыбзэм нахь дехьыхых. Арэу щытми, зэрэтфэлъэкIэу, амалэу щыIэмкIэ ныдэлъфыбзэм изэгъэ­шIэн тыдэлажьэ. Тэ зыр арэп мыщ фэдэ чIыпIэ къин итыр. Лъэпкъыбзэхэм яIоф джащ тет.

— Нуриет, непэ адыгэ лъэпкъ факультетым сыд фэдэ сэнэхьата иIэхэр?

— Тифакультет нэмыкIхэм афэдэп, адыгабзэм Iоф дэзы­шIэн амал зиIэ кIэлэегъаджэхэр, специалистхэр къычIэзыгъэкIырэ апшъэрэ еджэпIэ закъоу тыщыт. Мы аужырэ илъэсхэм Адыгэ къэралыгъо университетым зэхъокIыныгъэшхохэр щыкIуагъэх, джы гъэсэныгъэ про­граммэкIэ зэтеутыгъэх.

Сэнэхьатыр къызэIутхы зыхъу­кIэ адыгабзэм икIэлэегъэ­джэ къодый тIомэ макIэ къе­кIолIэщтыр, сыда пIомэ гурыт еджапIэхэм сыхьатэу ачIэлъыр макIэ ыкIи кIэлэегъаджэхэр икъу фэдизэу аIутых. КIэлэегъа­джэм илэжьапкIэ зэрэцIыкIум къыхэ­кIыкIи ныбжьыкIэхэр фаехэп. Щысэ къэсхьын. Экономикэм епхыгъэ сэнэхьат Краснодар щызэзыгъэгъотырэ пшъэшъэ­жъые мыгъэ тадэжь къэкIуагъ, егъашIэм сыфэягъ адыгабзэм сыдэлэжьэнэу ыIуи. Зэрыпсэущт сэнэхьатыр зэ­ри­гъэгъотыгъэу, джы ыгукIэ зыфэщэгъэ лъэныкъом феджэщт. Ащ сыд къыгъэ­лъагъорэр? НыбжьыкIэхэр фэмыекIэ арэп, псэукIэ амалэу яIэщтым ыгъэразэхэрэп. КIалэ­хэр макIэу къызэрэ­чIа­хьэхэрэр гумэкIы­гъоу тиIэмэ ащыщ. Къа­кIорэр макIэ, сыда пIомэ ухъулъ­фыгъэмэ лэжьапкIэу къэпхьырэм унагъор рыпIыгъын фае.

Сэнэхьатхэм япхыгъэ программэхэр дгъэпсыхэ зыхъукIэ къызэлъаубытырэр нахьыбэ тэ­шIы. ГущыIэм пае, фило­логие шIэныгъэ зэзгъэгъоты­хэрэр адыгабзэкIи, урысыбзэкIи кIэлэегъаджэ хъун алъэкIыщт, бзитIумкIи тхэнхэ, гъэзетхэм, журналхэм, культурэм епхыгъэ учреждениехэм Iоф ащашIэн амал яI. «Литературное творчество» зыфиIорэм тхэным, творчествэм нахь фэщагъэхэр ары къекIуалIэхэрэр, зэдзэ­кIа­кIор ятIонэрэ сэнэхьатэу ятэты. Ар къэзыухыхэрэм литературэмкIэ кIэлэегъаджэ, журналист, зэдзэкIакIо хъун амал яI, ахэр тиреспубликэ ищыкIэгъэ Iоф­шIакIох. Ау Адыгеим икIыгъэхэми, урысыбзэмкIэ лэжьэнхэ алъэкIыщт.

Непэрэ мафэр пштэмэ, студенти 143-рэ (очнэу ыкIи заочнэу) тиI. КъэкIорэгъым къыщегъэжьагъэу заочнэ шIыкIэр щыIэжьыщтэп. ГухэкI нахь мы­шIэми, джы къакIохэрэм бзэмкIэ шIэныгъэу аIэкIэлъым уигъэрэзэнэу щытэп. Ащ елъытыгъэу типрограммэ зэхэтэгъэ­уцо. IупкIэхэри, дэгъоу еджэ­хэрэри тиIэх.

Зисэнэхьат фэшъыпкъэу, ныдэлъфыбзэм фэлажьэу тиIэр макIэп, ахэм ягъэхъагъэхэм тащымыгушIукIын тлъэкIырэп. Ахэр Адыгэ республикэ гимназием адыгабзэмкIэ икIэлэегъэ­джэ пэрытых, ащ нэмыкI гурыт еджапIэхэм аIутых, Адыгэ телевидением, радиом, «Адыгэ макъэм» ащэлажьэх, тифакультети бэ къыIунэжьыгъэр. Урыс пшъэшъэжъыем зэдзэкIыныр зэригъэшIагъэу типографием Iоф щешIэ. Тызщыгугъын тиI, ау ахэр нахьыбэ хъунэу тыфай.

— Адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ факультетым игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр рашIылIагъэх, ащ амалыкIэхэр къышъуиты­гъэха?

— ГъэцэкIэжьынхэм ауж гъэ­рекIо тифакультет къызэIутхы­жьыгъ. АщкIэ ректорым тыфэраз. ТиеджапIэ агъэкIэжьыгъэ къодыеп, чIэтыр зэкIэ къытфызэблахъугъ, джы аудиториехэр зэкIэ зэтегъэпсыхьагъэх. Студентхэр зыщеджэщтхэ аудиториехэм анэмыкIэу хьакIэщитIу тиI. IэпэIасэхэми кабинет шъхьаф афыхэхыгъэу дышъэ­идэм, Iэпэщысэхэм яшIын зафа­гъэсэн амал яIэ хъугъэ. Аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ техни­кэмкIи тифакультет зэтегъэпсы­хьагъ, компьютерхэр, интерактивнэ пкъыгъохэр тиIэх. Джырэ дунаим ахэр умыгъэфедэхэу егъэджэнхэр гъэшIэгъонэу зэ­хэпщэн плъэкIыщтэп. Тэ а пстэури тищыкIэгъэ дэдагъ, сыда пIомэ Интернетым адыгабзэкIэ ибгъотэщтыр макIэ. Пандемием илъэхъан, пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу Iоф тшIэ зэхъум, ар дэгъоу къыдгурыIуагъ. АдыгабзэкIэ тхыгъэ къэбарэу щыIэр мэкIэ дэд, тхылъеджапIэм тыкIон амал тиIагъэп. Студенческэ проект бэмышIэу дгъэпсыгъ, тыгъэгъа­зэм и 2-м Дунэе форумышхо зэхэтщэн мурад тиI. НэмыкI гухэлъхэри тиIэх.

— Адыгабзэм фэгъэ­хьыгъэ Iофтхьабзэу зэхашъущэхэрэм ягугъу къэпшIыгъэмэ дэгъугъэ.

— Адыгабзэм имэхьанэ цIыф­хэм къагурыIоным, шIу алъэгъу­ным, сыд пае мыр тищыкIагъа амыIоным афэшI Iофтхьабзэхэр бэу зэхэтэщэх. Илъэс пчъагъэ хъугъэу адыгэ диктантыр ретэ­гъэ­кIокIы. Ащ хэлажьэхэрэм япчъа­гъэ хэхъо зэпыт. Джащ фэдэу адыгэ лагерь зэхэтщагъ, панде­мием ыпкъ къикIыкIэ ар зэпыугъагъ, мыгъэ ятIонэрэу кIэлэ­еджакIохэр хэлэжьагъэх. Ар ныбжьыкIэхэм лъэшэу агу ре­хьы. Апэрэм хэлэжьэгъэгъэ нэбгырибл тифакультет къы­чIэ­хьа­гъэхэу щеджэх. Ахэр мыгъэ лагерым вожатэу кIуагъэх. Iоф­тхьэбзэ гъэшIэгъонэу зэхатщэ­хэрэм ащыщ Жэнэ Къырымызэ ыцIэкIэ щыт дунэе литературнэ зэнэкъокъур. Тилъэпкъэгъоу, ГИТИС-р къэзыухыгъэу, джы театральнэ продюсерэу Iоф зышIэрэ КIуращынэ Лейлэ игукъэкIыкIэ ар зэхэтщагъ. КIэ­лэцIыкIухэм апае тхыгъэу щыIэр зэрэмакIэр къыдалъытэзэ, илъэ­си 3-м къыщегъэжьагъэу 5-м нэс зыныбжь сабыйхэм атегъэ­псыхьэгъэ IофшIэгъэ 600-м ехъу ащ къырахьылIагъ. УцугъуищыкIэ зэтеутыгъэу текIоныгъэр къыдэзыхыгъэхэр дгъэнэфагъэх. Анахь IофшIэгъэ дэгъухэр зыдэтыщт тхылъхэр, аудио тхылъхэр, мультфильмэхэр зэхагъэуцон агу хэлъ.

Джащ фэдэу ыпэкIэ зигугъу къэсшIыгъэ дунэе форумым къыдыхэлъытагъэу ятIонэрэ ма­фэм лъэпкъ культурэм фэгъэ­хьыгъэ семинар зэхэтщэщт, илъэс ренэм Iоф зышIэщт кIэлэеджакIохэм язаочнэ еджапIэ дгъэпсыщт. Мазэм зэ къатщэхэзэ адыгэ шэн-хабзэхэм язэгъэ­шIэн фытегъэпсыхьэгъэ Iоф­тхьэбзэ гъэшIэгъонхэр афызэхэтщэщтых. Джащ фэдэу онлайн викторинэу «Лэущыр» («Черкесский олененок») ныбжьыкIэхэм ашIогъэшIэгъоныщт.

— Нуриет, тхьауегъэ­псэу гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэмкIэ, шъуигухэлъхэр Тхьэм дахэкIэ къыжъудегъэхъух!

ДЕЛЭКЪО Анет.