ГукъэкIыжьхэр

Сянэ иджэмакъэ зэхэсхэу къысщэхъу, къысиIощтыгъэхэр джыри стхьакIумэ ит. Сянэ осэпсым фэдэу къэбзагъэ, ар сэ сынэгу кIэт зэпыт.

«Нышъор шъоум фэд, сикIал», — ыIощтыгъ сянэ. Ежь яни, яти зеухым, илъэсих ныIэп ыныбжьыгъэр. Илъэсихым янэ игукIэгъу ыпсэ хэлъэу щытыгъ. Ар щымыгъупшэу, ынэпсхэр къышIуакIохэзэ, гъашIэр къыхьыгъ. Ащ ным иIэшIугъэ щыгъупшэщтыгъэп, ар лъэшэу тэри къыдгуригъаIощтыгъ. Ныр шIу зэрэплъэ­гъун фаер тигъашIэщтыгъ. Тянэ тигъэлъэгъугъэр, зэхытигъэхыгъэр шэнэу тэ къытфэнагъ, илъэуж тырыкIуагъ.

Ныр тыдэ ущыIэми къыожэ, къыппэплъэ, мычъыежьэу къыппэс. Сянэ Тхьэ къытфелъэIущтыгъ: «Ер тпэчыжьэнэу, шIур къыддэхъунэу, псауныгъэ Тхьэм къытитынэу, къиным тытекIонэу, кIалэхэр псаоу къыфэкIожьынхэу, мыхъун агу къимыхьанэу». ШIулъэгъу псалъэкIэ сянэ къыткIэлъыплъэщтыгъ. Сянэ игущыIэхэм кIуачIэ ахэлъэу, гуфэбэныгъэр, шIулъэгъур къябэкIэу щытыгъ. Ар псыми, чъы­Iэми ахэтын ылъэкIынэу щытыгъ, ыбгъа­шъо шъоум фэдэу IэшIоу, хъурышъом фэдэу фабэу, пытэу тыIэкIэубытагъэу типIугъ. Ащ ишIулъэгъу гъунэ иIагъэп, унэм къихьажьын фаехэр къэмыкIожьхэу чъыежьыщтыгъэп, ежь икIалэхэм анэмыкI гупшысэ имыIэу тянэ щыIагъ, ахэм ыпсэ ахэлъыгъ.

Пчэдыжь нэмазым бэрэ сянэ щы­лъаIощтыгъ: «СикIалэхэр псаунхэу, акъыл дахэ яIэу, янасып кIыхьэ хъунэу, еджагъэхэу, гъэсагъэхэу, шIу агу илъынэу, анэгухэр ихыгъэ зэпытынэу, ямыем емынэцIынхэу, ашъхьэ алъы­тэжьынэу».

«ШъузикIасэр къышъуфэгушIоу, къы­шъуфэгуитIум Iус шъуимышIэу, дахэу шъущыIэнэу ары сызыфаер», — ыIощтыгъ сянэ.

«Тян, ахэр зэкIэ пшIэшъуна?», сIуи сызеупчIым, мырэущтэу къысиIогъагъ:

— А сипшъашъ, шIу пшIэмэ, шIум уIокIэжьы, уишIушIагъи мэбагъо, ау е пшIэмэ, Тхьэм къыпфигъэгъущтэп, уапэ мыжъосын къыгъэуцун, лъыбгъэкIотэн умылъэкIынэу хъущт. Ащ сянэ къыригъэкIыщтыгъэр: мы­хъун, бзэджагъэ пшIэмэ, ппсэ ухэIэжьы, уапэ къекIыжьы. Тянэ ушъый бэрэ къытфишIыщтыгъ: зыми тиягъэ етымыгъэкIынэу. «Шъушъхьэ жъугъэгупшысэ, шъунэхэри жъугъаплъэ, етIанэ зэкIэми яджэуап жъугъотыжьыщт», — ыIощтыгъ.

«Былымыр зынапэм еIэф, акъылыр зынапэм олIэф, акъыл шъуиIэмэ, егъа­шIэм шъуалъытэн». Ащ тянэ къыригъэ­кIыщтыгъэр уимыIофыр зэмыгъэфэнэу, къыомыупчIыгъэхэу укъэмыгущыIэныр ары.

«АкъылышIор цIыфмэ къалъэгъу. Делэм ынапэ ыбзэгу телъ, ащ изакъоу щыI, ау акъыл зиIэм чылэ псаур игъус», — аIо. ЦIыфым лъытэныгъэшхо зэрэфашIырэр ащ къекIы.

«ГущыIэ пшIымэ гъэшъыпкъэжь, чъыг бгъэтIысхьэмэ егугъу, къэгъэкI, кIалэ уиIэмэ гъашIо, жъы ухъумэ уигъэшIо­жьын», — ыIощтыгъ сянэ. Сянэ чыжьэу гукIи нэкIи плъэщтыгъ. Ар емыджагъэми тхылъыр шIу ылъэгъоу, тызаджэхэрэм къядэIоу щысыщтыгъ, еджагъэхэм яхъуа­псэщтыгъ, ары тэри теджэмэ лъэшэу зыкIышIоигъуагъэр. «ЦIыфыр щымыIэжьми, ащ ытхыгъэхэр дунаим къытенэхэрэм къашъхьэпэнба», — ыIощтыгъ. Тянэ иакъыл зынэсыщтыгъэр бэдэд.

Ащ ижъуагъо бэрэ къытфепсынэу тэри тыфэягъ.

«Бзылъфыгъэм иунэ кIалэхэр къихъо­мэ, имашIо зэкIанэ», — аIо. КIалэхэр оцIыкIуфэ а машIор зэкIэгъэнагъэу сянэ щысыгъ. Ар шъхьахыщтыгъэп. Джащ фэдэу фабэу, ыгу ихыгъэу сянэ бэрэчэтыгъ.

ЕмтIылъ Разиет. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидат, АРИГИ-м ишIэныгъэлэжь шъхьаI.

Ныхэм афэсэтхы

(ЕмтIылъ Разиет янэ фэгъэхьыгъэу къетхы)

Ныр щымыIэжьэу игугъу пшIыныр псынкIэп, угу егъэузы, ау ащ ишIуагъэ угу имыкIэу, щыIэныгъэр къыуитыгъэу, дунаим укъызэрэтыригъэхъуагъэр къыдэплъытэмэ, псынкIэ къыпщэхъу. Ным ыгу чыжьэу маплъэ, ыIэхэр шъабэх, ынэхэм гушIуагъо акIэлъ, ар зэкIэ икIалэмэ афегъазэ, уцуи тIыси иIэп. ЗэрэслъэкIэу мы гущыIэ дахэхэр ныхэм ыкIи сянэ афэсэгъэхьы.

Сянэ ишIушIагъ

«Сян!» Мы гущыIэм нахь дахэ Тыдэ къипхын, Уянэу укъэзылъфыгъэм фэдэ щымыI. Дунэе нэфыр о къытэптыгъ, Тыгъэм фэдэу тыбгъэфэбагъ, Мазэм фэдэу укъытфепсыгъ. ЧIыгум фэдэу утфэлэжьагъ, ЦIыфы тэхъуфэ утфэгуIагъ. «А сикIал», пIозэ укъытэубзагъ, «А сипшъашъ», пIозэ Iэ къытщып­фагъ. ШIулъэгъу-гукIэгъур къытфэбгощыгъ, Уижэбзэ дахи къытпэбгъохыгъ. Уинурэ дахи тэ къыттепсагъ, Псалъэу тфэпшIыгъэм тыгу къыIэ­тыгъ. Тыгу хэбгъэкIынэу уфэмыягъ, ШIу къыддэхъунэу утфэлъэIуагъ. ТищыIэныгъэ къэуухъумагъ. УикIалэмэ бгъэкIэ уапэIутыгъ. Тыдэ тыщыIэми гукIэ уплъагъ. Пчъэр къыIутхыфэ умычъыягъ, Къэлэпчъэ кIыбым о уIутыгъ. Тэ тыщэIэфэ тыгу о уилъыщт.

***

ЛIакъоу узыхэсым урикIэсагъ, Лъэшэуи цIыфхэр о уикIэсагъ, Аминат дахэр о ябгъэIуагъ, Синанэу, синэнэ дах! ТэрыкIэ зэкIэмэ уанахьы дах! Угу икъэбзагъэ унэгу кIэтыгъ, Уинурэ дахи ташъхьагъ итыгъ. УигущыIэ нафэу уиIоф шъыпкъагъ. УщымыIэжьыми, упсау къашIошIы. Синанэу, синэнэ дах! Гуфэбэныгъэу тэ къытфэпшIыгъэр, Тэ къэдгъэшIэщтым тыгу илъыщт. Чылапхъэу о еуутыгъэр, Уилъфыгъэмэ агъэбэгъощт. Синэнэ IэшIур шъоум фэдагъ, Синэнэ дахэ гукIэгъу зэкIагъ. Ащ игукIэгъу тыкъиухъумагъ, ТищыIэныгъи урижъогъуагъ. УищыIэныгъэ къызэтеуцуагъ, Гузэжъогъу мафи тэ къытфэкIугъ. А мэфэ дыджым тыфэмыягъ, Ay тэ тыфитэп а мэфэ дыджым.

***

КIалэхэр чэфэу ным къетIысэкIых, ЫкокIы шъабэ ахэр етIысхьэх. Орэд дахэхэр тянэ къафеIо, Инаныу цIыкIухэр ащ къыдежъыух.

***

Сянэ шIыкIашIоу чылэм щаIуатэ. ГушIор синанэм ынэгу къыкIэщы. Бэрэчэт закIэу сянэ мэзекIо. Iанэ ушъагъэр хьакIэм пегъохы.

*** Синанэу, синэнэ дах, Синанэу, синэнэ гупс. ЕгъашIэм о утигъус. Ныр угу игъэлъ Ныр жъы хъугъэми, Ыгу къыплъыхъущт, Тыдэ укIуагъэми, Ныр къыожэщт. Ным ишIуагъэ чIыфэу птелъыщт, О угу илъыр шIэхэу къышIэщт. Тыдэ ущыIэми ныр уигъусэщт. О угу илъыр ным къылъэгъущт. Ныгур къыбготэу уигъэчъыещт, Ныгур къыбготэу IофшIапIэм укIощт. Ныгур къыбготэу гъашIэм къэпхьыщт. Ным ишIушIагъэ лъэуж пфэхъущт.

***

Синанэу синэнэ дах! Тыгъэпсым фэдэу о укъытщэхъу, О убгъэ фаби тэ зетэгъэпкIы. ГъашIэм тянэ тегъэфабэ, Ар къытфэсакъэу тэ къыттеIабэ. «А сипшъашъ» еIошъ, Iэ къытщефэ, «А сикIал» еIошъ, ыбгъэ кIеубытэ. Ащ фэдэ нанэ тыдэ къипхын! Щэлэмэ IашIоу тэ тфигъэжъагъэр, Джэнэ дэхабэу ащ тэ тфидыгъэр, — СкIышъо къынэсэу ар сэ къысщэхъу. Тянэ инурэ ташъхьагъы итэу Джы къызнэсыгъэм тыкъегъэфабэ. ЫкокIы тисэу ащ тэ къытщэхъу. Синанэу синэнэ дах, Ощ нахь дахи дунаим темыт! Жъуагъомэ огур зэлъагъэнурэ, Тиунэ лъапси о огъэнурэ. Синэнэ дахэу, синэнэ кlac! Синанэ чэфыр унэм къырелъхьэ. ГукIэгъоу хэлъым зырегъэушъомбгъу. Синанэу синэнэ дах, Чыжьэу ущыIэу о сэ сыпфэтхэ. УщымыIэжьми, уинурэ къыттепсэ. О уидэхагъи сэ ясэIуатэ. Угупсэфынэу тэлъаIо! Сигуапэу бэрэ сыпфэтхэ. Сэпашъхьэ уисэу къысщэхъу, Ным иIэшIугъэ ясэIо!

***

Ным ынэхэр дахэх Ным ыIэ жьы фабэр къыпэкIы, Ным ынэхэм нэфыр къакIэпсы, Ным ынэхэм гушIор къакIэщы, Ным ыжэ шъоур къыщэткIу. Ным ыгу хыорым фэдэу мэуалъэ. Ащ фэдэу гумэкIэу дунаим темыт. Ным ыкIуачIэ гъунэ имыI. Ным ыгу хэзгъэкIрэр нэпэнчъ.

***

Ныр ары Iофыр Ныр сыдигъуи къытэджэ, Ар сыдигъуи къытпэгъокIы. Ным ынэгу гушIор кIэтэу, Шъэбэ-шъабэу къытэпсалъэ. ЫIэ фабэу къыттеIабэ, Ыгу бэрчэти къытэнэсы. Ныр сыдигъуи мэгумэкIы, Ыгу илъыр къытфеIуатэ. НэшIо-гушIоу ар къытэплъы, IэшIу-IушIухэр къытпегъохы. УпчIэжьэгъоу ныр къытфэхъу.