ШIэныгъэлэжь цIэрыIоу, тхакIоу, Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэу Хьэ­дэгъэлIэ Аскэр къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъ.

Адыгэ Республикэм культу­рэмкIэ и Министерствэ исурэт къэгъэлъэгъуапIэ щыкIогъэ зэ­ха­хьэм пэублэ гущыIэ къыщи­шIыгъ АР-м исурэтышIхэм я Союз ипащэу Елена Абаку­мовам. Зэхахьэм хэлэжьагъэх сурэт къэгъэлъэгъуапIэм ипащэу, зэлъашIэрэ сурэтышIэу, архитекторэу Бырсыр Абдулахь, сурэтышI-модельер цIэрыIоу СтIашъу Юрэ, Дунэе Адыгэ Хасэм ипрезидент иупчIэжьэгъоу Мэщ­фэшIу Нэдждэт, республикэ об­щественнэ движениеу ­«Адыгэ Хасэм» и Хэсашъхьэ хэтэу, Iоф­шIапIэу «Нанэм» ипащэу Нэгъуцу Аслъан.

— Нартхэм яхьылIэгъэ къэбархэр сятэжъ къысфиIотэжьыщтыгъэх. Лъэпкъым итарихъ зэзгъэшIэнымкIэ ащ ишIогъэшхо къысэкIыгъ, — къыIуагъ Нэгъуцу Аслъан. Нартхэм яхъишъэ пIуныгъэ мэхьанэу иIэм щыIэныгъэм зы­щеушъомбгъу. Нарт къэбархэм, орэдхэм яеплъыкIэхэр къыра­IолIагъэх Бырсыр Абдулахь, СтIашъу Юрэ, МэщфэшIу Нэдждэт.

Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Ацумыжъ Казбек изэфэ­хьысыжьхэм уагъэгъуазэ. Ащ зэрилъытэрэмкIэ, А. Хьэдэгъа­лIэм къыдигъэкIыгъэ тхылъиблымэ тарихъыр къыраIотыкIы. Нарт эпосыр Кавказ ий, игупчэ адыгэмэ къащежьэ.

ЕплъыкIэхэр

— ХьэдэгъэлIэ Аскэр щыIэныгъэм хэмыкIокIэщт IофшIэ­гъэшхо ыгъэцэкIагъ, — къеIуатэ Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей шIэныгъэмкIэ иIофышIэ шъхьаIэу, Адыге­им культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу, ар­хео­логэу Тэу Аслъан. — ШIошъ­хъуныгъэ зыхэлъ тхыгъэхэм, ар­хеологие пкъыгъохэм къау­шыхьаты нартхэмрэ адыгэхэмрэ язэпхыныгъэхэр.

Нарт Iашэхэр, шыIапIэхэм апылъыгъэ пкъыгъохэр, джэрзым хэшIыкIыгъэхэр тарихъым щыщхэу А. Тэум елъытэ. Нартхэм тын лъапIэу Хасэм щашIыщтыгъэ мыжъоупцIэр хъишъэм щашIэ. ЛIыгъэ къызхэфагъэхэм, шэн-хабзэхэр анахь дэгъоу зезыхьагъэхэм мыжъоупцIэр афагъэшъуашэщтыгъ. Щэбзэщэ мыохъухэр, щэбзэщэ шъхьэтIаркъохэр археологхэм къагъотыжьыгъэх. Ахэри, нэ­мыкI пкъыгъохэри адыгэхэм яех.

Орэд къафаIо

Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм зыщызыгъасэхэрэм, ансамблэу «Тыжьыным» хэтхэм якIэлэегъаджэр Чэсэбый Тэмар.

Къэгъэлъэгъоным икъызэIу­хын фэгъэхьыгъэ зэхахьэм «Ты­жьыным» нарт лIыхъужъхэм яхьылIэгъэ орэдхэр къыща­Iуа­гъэх. Нартхэу Шэбатныкъо, Сау­сэрыкъо, Бэдынэкъо, фэ­шъхьафхэм афаусыгъэ ижъырэ лъэпкъ мэ­къамэхэр зэхахьэм щагъэжъын­чыгъэх. «Дахэ сидунай», «Синан», нэмыкI орэдхэри щыIу­гъэх.

Искусствэм щызэлъашIэрэ кIэлэегъаджэу, сурэтышIэу Гъу­кIэ Замудин ягъусэу шыкIэпщынаохэу Лъэцэрыкъо Даринэ, ГъукIэлI Дианэ, Сихъу Джэнэт, орэдыIоу Къэлэшъэо ТIахьир, нэмыкIхэм яшъуашэхэмкIэ, яорэдхэмкIэ зэхахьэр къагъэбаигъ. А. ХьэдэгъалIэм иIофшIагъэ псэ зэрэпытыр, щыIэныгъэм щылъагъэкIотэн зэралъэкIырэр яIэпэIэсэныгъэкIэ къагъэлъэ­гъуагъ.

ШIэныгъэлэжьым ишIушIагъэхэр

А. ХьэдэгъалIэм итворчествэ къыхэхыгъэ сурэтхэр гъэшIэгъо­ных. Нартхэм яхъишъэ ехьылIэгъэ сурэтхэм лIыхъужъныгъэр, лъэпкъ шэн-хабзэхэр къаIуатэ. Бырсыр Абдулахь шыум иобраз къызэригъэлъэгъуагъэм уегъэгушхо.

Живописым, графикэм, бгъэ­федэн плъэкIыщт искусствэм яхьылIэгъэ IофшIагъэхэр бэ мэ­хъух. Адыгэ Республикэм ина­роднэ сурэтышIэу Хъуажъ Рэмэзан пхъэм хишIыкIыгъэ сурэтхэр лъэгъупхъэх.

Ставрополь краим, Краснодар, нэмыкIхэм ащыкIогъэ зэ­нэкъокъухэм Хъуажъ Рэмэзан ахэлэжьагъ. ИIэпэIэсэныгъэ осэ ин къыфашIыгъ, щытхъу тхылъхэр къыфагъэшъошагъэх.

Адыгеим исурэтышIхэу зэнэ­къокъухэм къащыхагъэщыгъэхэм Елена Абакумовар афэгушIуагъ, щытхъу тхылъхэр аритыжьыгъэх.

Лъэпкъ искусствэм щыцIэрыIо сурэтышIэу Абрэдж Гощэфыжь цым хишIыкIыгъэ сурэтым Iоф­шIапIэр, узыщыпсэурэ унэр къы­гъэдэхэщтых. Къэбарыр цIыфхэм шIэхэу алъызыгъэIэсыщт шыум иобраз нарт эпосым къыхихыгъэу плъытэ хъущт. Саусэрыкъо машIор къызэри­хьыжьырэм шыу бланэм изе­кIуакIэ фэогъадэ.

— Къушъхьэу Iошъхьэмафэ мыжъо пкъыгъохэу къыщагъотыгъэхэр, адыгэ шыум ишэн­хабзэхэр, нэмыкI гупшысэхэр зэ­фэсхьысыжьыгъэх, — къытиIуагъ Абрэдж Гощэфыжь. — ХьэдэгъэлIэ Аскэр ишIушIагъэ тэгъэлъапIэ.

Урысыем инароднэ сурэты­шIэу Къат Теуцожь нартхэм язэ­IукIэ зэрэкIорэ шIыкIэм техыгъэ IофшIагъэу къыгъэлъагъорэр лъэпкъ шэн-хабзэхэм ащыщ С. Умарэм, А. Къуанэм, Н. ДыдыкIым, О.

Бреславцевам, нэмыкIхэм ясурэтхэри гъэшIэгъоных. Тарихъым, щыIэныгъэм яхьылIэгъэ сурэтхэр А. ХьэдэгъалIэм игупшысэхэм къапкъырыкIыгъэхэу зылъытэхэрэм адетэгъаштэ.

Къэгъэлъэгъоныр шэкIогъум и 27-м нэс Мыекъуапэ щыкIощт.

Сахьидэкъо Нурбый.