Апэрэ адыгэ-къэбэртэе шIэныгъэлэжьэу Нэгъумэ Шорэ ищыIэныгъэ фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъоныр Мыекъуапэ къыщызэ­Iуахыгъ.

КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъ­хэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Темыр-Кавказ къутамэ къэгъэлъэгъоныр къыщызэIуахынымкIэ фондэу «Хэгъэгум итарихъ», Урысыем ита­рихъ обществэ икъутамэу Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыIэр IэпыIэгъу къыфэхъугъэх.

Пкъыгъо 200-м нахьыбэ музеим къыщагъэлъагъо. Я XIX-рэ лIэшIэгъум иапэрэ кIэлъэныкъо ашIыгъэ сурэтхэр, лъэхъанэу тызхэтым исурэтышIхэм яскульптурнэ, нэмыкI произведениехэр, тхылъхэр музеим щытэ­лъэгъух.

Къэбэртэе-Бэлъкъарым и Лъэпкъ музей, Къэбэртэе-­Бэлъкъарым къаугупшысыгъэ искусствэмкIэ имузееу А. Д. Ткаченкэм ыцIэ зыхьырэр, Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей, Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ, Адыгэ Республикэм исурэт къэгъэлъэ­гъуапIэ, Дагъыстан, Урысыем и Къэралыгъо тхылъеджапIэ, Крас­нодар краим, Мыекъопэ рай­оным, КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэ­ралыгъо музеим и Темыр-Кавказ къутамэ, фэшъхьафхэри къэ­гъэлъэгъоным изэхэщэн хэлэжьагъэх.

Къэгъэлъэгъоным икъызэIухын

Адыгэ Республикэм культурэмкIэ иминистрэ игуадзэу Кушъу Светланэ, музеим ипащэу ШъэуапцIэкъо Аминэт, му­зеим ипащэ игуадзэу Илья Зайцевыр къэгъэлъэгъоным икъызэIухын фэгъэхьыгъэ зэха­хьэм къыщыгущыIагъэх. АдыгабзэкIи, урысыбзэкIи зэхахьэр кIуагъэ. Музеим иIофышIэу Къудаикъо Юрэ, фэшъхьафхэри зэхэщэн Iофхэм чанэу зэрахэлэжьагъэхэр къыхагъэщыгъ.

«Адыгэхэм ятарихъ ят»

Нэгъумэ Шорэ адыгэхэм ятарихъ ятэу зэралъытэрэр, къэгъэлъэгъоным арэущтэу зэ­реджагъэхэр зэхахьэм бэмэ щыхагъэунэфыкIыгъ. 1840-рэ илъэсым Ш. Нэгъумэм адыгэ грамматикэм фэгъэхьыгъэ Iоф­шIагъэр ыухыгъ. Къэбэртэе-урыс гущыIалъэри ыгъэхьазырыгъ — гущыIэ мини 4-м нахьыбэ зыдэт тхылъыр къыдигъэкIыгъ.

Нэгъумэ Шорэ 1794-рэ илъэ­сым чъэпыогъум и 5-м Пятигор­скэ къыщыхъугъ. Динлэжьэу еджагъ, Урысыем идзэ къулыкъур щихьыгъ. Ипшъэрылъхэр дэгъоу зэригъэцакIэхэрэм фэшI орден ыкIи медальхэр къыфагъэшъошагъэх. Анахьэу цIэ­рыIо зэрэхъугъэр тарихъым, бзэм язэгъэшIэнкIэ IофшIагъэу иIэр ары. «Адыгэ лъэпкъым итарихъ» зыфиIорэ тхылъыр 1838-м ытхыгъ.

Джэрзым хэшIыкIыгъэхэр

Скульптор IэпэIасэхэм Ш. Нэ­гъумэм ехьылIэгъэ Iоф­шIагъэу къагъэлъагъорэр макIэп. Лъэпкъ шъуашэр къешIэкIыгъэу музеим къыщагъэлъагъорэр дахэ. Г. Паштэм 1988-рэ илъэсым шIэныгъэлэжьым исурэтэу ышIыгъэр тарихъым инэкIубгъо­хэм ащыщ.

А. Пушкиныр, Ш. Нэгъумэр

ТхэкIо цIэрыIоу А. С. Пушки­нымрэ Ш. Нэгъумэмрэ язэ­Iу­кIэгъу фэгъэхьыгъэ IофшIагъэхэр гъэшIэгъоных. А. Пушкинымрэ Ш. Нэгъумэмрэ язэдэгущыIэгъу зэрэкIорэ шIыкIэр скульпторым, сурэтышIым къагъэлъагъо. Адыгэхэм ацIэ дунаим шIукIэ щызыгъэIугъэ А. Пушкиным ынэгу укIаплъэ, псэ зыпыт игущыIэхэр зэхэпхыхэ пшIоигъоу охъу.

Лъэхъэнэ чыжьэм уфызэплъэ­кIыжьызэ, Нэгъумэ Шорэ иIоф­шIагъэхэм осэ ин афэошIы. Мыекъуапэ изыгъэпсэфыпIэ парк Нэгъумэ Шорэ исаугъэ­тэу дэтыри нэгум къыкIэуцо. Сурэт­хэр зышIыгъэхэ И. Балиц­кэм, М. ТхьакIумащэм, З. Озым, нэ­мыкIхэм яIофшIагъэ огъэлъапIэ.

Тхылъыр шIэныгъэм иIункIыбз

Тхылъхэм якъэгъэлъэгъон зэгъэфагъэу музеим щыгъэ­псыгъ. ШъэуапцIэкъо Аминэт къызэриIуагъэу, тхылъ пэпчъ тарихъ иI.

Адыгэ Республикэм искусст­вэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм икIэлэегъаджэу, сурэтышI цIэрыIоу Абрэдж Гощэфыжь къэгъэлъэгъоным еплъызэ гущыIэгъу тыфэхъугъ.

— Искусствэм упылъмэ, гу­пшысэхэр озыгъэшIырэ къэгъэ­лъэгъонэу зэхахьэр плъытэн фае. Тарихъымрэ искусствэмрэ зэрэзэпхыгъэхэм тапэкIи сы­дэлэжьэщт. ЩыIэныгъэм ехьы­лIэгъэ къэгъэлъэгъоным уегъэгъуазэ, — къытиIуагъ Абрэдж Гощэфыжь.

ИжъыкIэ адыгэхэм Iашэу яIагъэм, шхончаохэм агъэфе­дэщтыгъэ пкъыгъохэм, топыщэ­хэм, фэшъхьафхэм уяплъызэ, непэрэ щыIэкIэ-псэукIэм гур фэощэи, лIэшIэгъухэр зэогъа­пшэх. ИшIушIагъэкIэ непи къыт­хэт Нэгъумэ Шорэ фольклорым къыхихыгъэр лъэпкъ творчест­вэм лъапсэ зэрэфэхъугъэр му­зеим икъэгъэлъэгъонхэм къа­хэщы.

ШэкIогъум и 30-м нэс къэ­гъэлъэгъонэу «Адыгэхэм ятарихъ ят» зыфиIорэр музеим щыкIощт. ЗэхэщакIохэм тари­хъыр, искусствэр, шIэныгъэм ихэхъоныгъэхэр зышIогъэшIэ­гъонхэр рагъэблагъэх.

ЕмтIылъ Нурбый.