Сонетхэр

ДЭРБЭ Тимур

1 Сыадыг сэ, ащ сырэпагэ, Силъэпкъ фэдэ чIышъхьэм темыт. СэгъэлъапIэ ар, сэгъэлъагэ, Ибыракъи ычIэгъ сычIэт. Псылъэкъуабэ игъушъыкIыжьи, ПсыкIэ лъагъохэр кIэу къэлъэгъуагъэх. ЧIым лъэпкъыбэ текIодыкIыжьи, Нэфэшъхьафхэр щыбэгъожьыгъэх. Ижърэ лъэпкъэу непэ тыщыIэшъ, УшэтыпIэ-гъэзапIэм тит. Тинамыси тыухъумагъэшъ, Тыкъэнэным, сшIошIы, тыфит! Нарт лIыхъужъмэ ямашIо маблэ, Хэгъэгу кIасэм тэри тыфаблэ! 2 Шъыпкъэныгъэ схэлъмэ, сэIо, Сыда ыпкIэр, пцIыр тихъоеу? ПцIыр къытлъэчъэ, пцIыр къытлъэкIо, Къыттеуапэ ар хыуаеу! Къыттеонба нэгухэр пчъагъэу Тидунае щызэхъокIых. Тызэгъусэу, тызэсагъэу ТIозэ, ахэр къэнэмыкIых. Къин плъэгъунба о, ныбджэгъур, Нэгухэр пчъагъэу зэтекIошъмэ? Къэмыубытэу нэIурыхъор, ЗэкIэ шъыпкъэу къыпшIуагъэшIмэ? Ау тIэкIу-тIэкIоу нэIурыхъор АтепкIапэ нэгу хъужьыгъэу! 3 Псэм икъэгъагъэх типхъорэлъфхэр, Тхьэм къытитыгъэх, Тхьэм ихьакIэх. Ятпхыгъэх пытэу гугъэ нэфхэр, Ятпхыных адэ, тигушIуапкIэх! Усымэджагъэми, ныбджэгъу, Сабыир плъэгъумэ ухъужьын. Уигъэтхъэжьын ащ инэплъэгъу, Къэбзагъэм гум зыфиштэжьын! Адэ, пхъорэлъфхэр, ахэр дышъэх, Ащ ядунае къэбзэ-лъабз! ЗэфэкIо дахэ тэ къытфешIэх, Ялъабытыир лъэпэчIас! Пхъорэлъфыр зиIэм насып иI, Неущрэ мафэм паплъэу щыI! 4 ЩыIакIэу тиIэм инэбзыйхэу Тэ тпсэхэр ары Тхьэм инэфхэр. Тхьэр — псэ, пкъышъолым хэлъышъ гушъхьэу, ТэгъэтIэсхъэшъух бгышъхьэ шъэфхэр. Псэм икъэбзагъэ тыфэлажьэ, Ар зыгу имылъыр насыпынчъ. Къэргъуагъэм уашъори дэлажьэ, Тхьэм ыIэмычIэ боу гъунэнчъ. Бжыхьэпэ мафэу зыщычъыIэм Тыгъэпсы нурэр тиIэзэгъу. Тхьэм ишIулъэгъу тэ зыщытиIэм Зэрэдунаеу тинэфшъагъу! Псэр пщэн плъэкIыщтэп, ар Тхьэм ий, Псэр тэрышъ, тэри ащ тырий! 5 Тегупшысэ тэ ренэу гъашIэм, Тызыщыщым, тыкъыздикIыгъэм. Етымытэу махьанэр лъапсэм Тыфэблэжьрэп тыкъызхэкIыгъэм. Ау блэкIыгъи, тапэкIэ щыIи Тхьэм зы лъагъоу тэ тфыхихыгъ. Пыдз тшIыгъагъи, мэхьанэ зиIи Зэхэщхагъэу зы гъогу хэхыгъ. Къушъхьэ сыджмэ осэу ателъи, Ом пэжъыурэ тыжьын мылылъи, ЕгъэшIэрэх тшIошIзэ, мэжъужьых, Псы гъэжъугъэу, псыхъоу мэхъужьых. Джащ пай сэIо: непэрэ уахътэу Тызыхэтыр щэрэтба тхъагъоу! 6 Мэщыти чылыси сикIуапIэп, Ау Тхьэшхор сэ сыгум хэтIагъ. НэшIошIи сигъогу тезгъэтыгъэп, Гъогу пчъагъэми сахэмыдагъ. Сэ гъогоу хэсхыгъэр къэнафэ, Алахьым къысфегъэнафэ: ШIошъхъуныгъэм игъогоу нэфын, ШIумрэ емрэ щызэхэсфын. ШIоу щыIэм сэ сыригъусэмэ, Тыгъэм фэдэу Тхьэр сшъхьащытын! Ем игъопчагъи сэщыIэмэ, Симафи мэфишъэу щытын! Гу кIоцIым мэщытыр щысшIыгъ, Хэт пайи ащ ипчъэ Iухыгъ! 7 Бжыхьэм иапэрэ мафэхэм Сагъатхъэу жьыр зыIусэщэ. Гъожьы хъужьыгъэ тхьапэхэм НэмыкI дунаим сыхащэ. Сыхащэшъ, зысагъэплъыхьэ, Сэлъэгъу зэкIэ нэ чъагъокIэ. УсакIом ихырыхыхьэ КъэзышIэу чIым тетыр макIэ. Усэхэр гум къыщыущыхэу Сщыхъугъэшъ, мы уахътэр сикIас. Гупшысэхэр щызэщымыщыхэу Бжыхьапэм хэлъ, щымыкIуас. Джэрзыгъэ чъыгмэ заутIыIурэп, Мыхъун къэбар зыфагъэIурэп… 8 Тэ мафэ къэс тэIэчъэ-лъачъэ, Тыкъэуцунэу уахътэ тиIэп. Типыйи тишIуи тэ къыддачъэ, Тэпсэу нахькIэ, тэ тыщыIэп. Псэм тыфэлажьэмэ нахьышIуба Мы зэхэфынмэ ауж тикIэу? Алахьэ закъор къытфэшIунба Псэпагъэ тшIагъэмэ гум къикIэу? Тыгъэпсы нурэу укъыфепсмэ Уапашъхьэ итым, пшIошыихъэу, ШIушIагъэм гури фэбгъэшэсмэ, НэгуIухъор бэрэ зыIумыхъоу, Уимафэ джэнэт мафэ хъуни, УигъашIи пкIэнчъэу пщымыхъуни. 9 Тыныбжь лъэкIуатэ, ащ игъусэу Нахь къэрэхьаты гу гуIалэр. Охътэжъыр мачъэшъ къытшъхьамысэу КъэтэшIэ уашъор зэрэблагъэр. Ошъогоу псэр зэрыхьажьыщтым Гупшысэм бэрэ зыфегъазэ. Дунэе шъхьаIэу тфэхъужьыщтым Ифэмэ-бжьымэ къыттрелъасэ. Тэ тигунэсхэу щымыIэжьхэр ТипкIыхьэ хэтых, мэгумэкIых. ТепцэгъукIыгъэ хъугъэ гужъхэр Къагъэушъэбыжьых, къагъэкIэжьых. Тафэзэщыгъ, ау тэтIупщыжьых, Ошъогур яешъ, ерэхьажьых! 10 Сабыим инасып къыдэкIо, Ны-тымэ шIагъоу ар къафэхъу. Тхьэм фыхихыгъэ гъогум рэкIо, Ау ежь ишэни зызэблехъу. Ау щытми, гупсэ, анахь лъапIэу, Ащ ыпсэ апсэу аIэгу ис. Сабыйри щыIэшъ тыгъэ напэу, Ышъхьагъы итмэ яшъоупс. Ау шъхьадж игъогуи зэфэмыд, Узэрэфаеу хъурэп ренэу. Зыр хьарзэ-уарзэу уашъом ит, Зым тамэ иIэп ом ихьанэу! Къэплъфыгъэр насыпышIоу хъумэ, Бгъотынэп о нахь насыпыгъэ! 11 ЦIыфыгъэ пхэлъмэ — джары хабзэр, Адыгэ хабзэу тишэнышIур. УмыгъэкIодмэ ныдэлъфыбзэр, КъызэIуихынба мэфэ ошIур. Зы мафэп, гъашIэр къыотэни, Уихабзи бзэри о гъэлъапIи! Узхэт цIыф лъэпкъмэ уалъытэни Пшъхьэ плъытэжьыным зегъэгъапи. Тихабзэ фэдэба псы къаргъом, Къушъхьэпсы чъэрым, псыкъефэхым! Тиныдэлъфыбзэ — пщэгъо лъагъом, Джащ пае бэмэ афэхымэу! Ау тIури тые, тизэфэдэу КъыхэтэIукIы тиорэдэу! 12 Чэщ мычъыеу сэ къысэкIугъэр Мыхъурэ Iофмэ зэу къысфахьыгъ. Уашъом жъуагъоу къисымыхыгъэр Пщэс шIуцIабзэмэ аущыхьагъ. МакIэп къинэу сэ скIэхахыгъэр Шъугъолэныр зикIэсэ цIыфмэ. Псауныгъэу пкъышъом хахыгъэр Згъотыжьынэп сыгупсэфыжьмэ. Згъотыжьынэп сэ ныбжьыкIэгъур, Охътэ шIагъоу сшIуагъэкIодыгъэр. Хэт ышIагъа, къаIо, ныбджэгъур, КIосэжьыщтмэ псынкIэу остыгъэр? Тхьэм селъэIу: сымышI жъалымэ, СатегъакIу а цIыф мышъо-мылмэ! 13 Заом ымэу къытшъхьарыхьагъэр Зэо шъыпкъэ хъуным пэблагъ. ЧIыгу хъураеу бысым тфэхъугъэр Ыгъэстыным цIыфыр фэблагъ. ЦIыфым цIыфыр ылъэгъу хъужьрэп, Хьэзэрэшхыр шэнэу хахыгъ. ЧIым ишIушIэ къагурыIожьрэп, Тхьэм ынапи чыжьэу Iуахыгъ. Адэ сыда къафэдгъэнэщтыр Мы тилъфыгъэ-тимэлаIичмэ? Тыгъэ нэплъыр зыщыгугъыщтыр Хэта сэIо, нэфыр къыкIичмэ? Заом ымэ къыткIао хъущтэп, Ащ имашIо зи къелыжьыщтэп. 14 Усэ сатырхэм сэ спсэ ахэлъ, Сикъини сихъяри къаIуатэ. СыкъызэрыкIоу сэ сызэхэлъ, Жъажъэми, шIум сыфэкIуатэ. СыкIуатэ къэси лъэбгъур къысадз, Бэмэ сагъэлъэпаозэ. ШъыпкъэмкIэ сэхъу нэмыз-Iумыз, Бэрэ сагъэупэразэ. Чэщ мэзэхэна гъашIэм, сикъош? Нэфыми гъогур сфыхехы! Сэ сыфэлIагъэп пыут дауш, Ау псэлъэ дахэм гур сIехы. Джаущтэу сыщыI усэм спсэ хэлъэу, СищыIэныгъэ сыхаплъэу! 15 Къиныгъо уахътэм Тхьэр тигукъэкI, Тыщэгугъы нэшIу къытщифэнэу. Армырмэ, Тхьэм тырихьакI, ТшIошIыба тытхъэу тэ тыщыIэнэу. Титынчыгъом гум ар хэзыжьы, Тщэгъупшэжьы ташъхьагъ зэритыр. ШIошъхъуныгъэр тэгъэкIодыжьы, ТфэIэжэжьрэп пкъышъо шъхьафитыр! Тыгъэу къепсрэм теплъыни тлъэкIрэп, КъытшIуеупIыцIэх тынэхэр ренэу. Ар тэлъэгъу, ташъхьагъы икIрэп, КъытфэгуIэ тигъэфэбэнэу. Ау сэ сэшIэ, тпсэ щыщышъ ти Тхьэ Гъогоу ткIурэм ыпсэ тфыхелъхьэ. 16 А зы тыгъэр ары къытфепсырэр, А зы чIыгум тытет тыпсэоу. Алахьталэу зэкIэ зыгъэпсырэр КъытфэгуIэ тыригунэсэу. Осыр къесы игъо къыфэсмэ, Къэфэбэжьы нэужым гуапэу. Тэри непэ тиIоф дышъэпсмэ, КъыкIэлъэкIо къиныр, тигъапэу. ТылъыкIуатэ къэс сэгъэшIагъо, Зэпыщытэу иIэр дунаим. ЗэдгъэшIагъэ ащ идэгъугъэ, ЗэхэтшIагъэ ем иуаими. Арэп, сэIо, зэкIэ тщэчынэу Къытатыгъа уахътэр щэчыгъэу? 17 ТиблэкIыгъэ узэхъопсэнэу Бэ хэлъыгъэр непэ щымыIэу. Итарихъи зырыбгъэсэнэу Къыхахынба акъылыр кIуачIэу. ТиблэкIыгъэ бэ къытфеIуатэ, Тызфэдагъэр, тыкъызхэкIыгъэр. Ау тиупчIэ шIункIым хэкIуадэ: Сыд тигъогур, тыкъызкIэхъугъэр? Сыд мэхьанэу иIэр щыIакIэм, ФэкIожьыщтмэ зэкIэ кIэухым? КъэтIэмыгъа чъыг къутэмакIэр, Къутэмэжъэу гъугъэр зыпахым? Жъыри кIэри чэзыу-чэзыоу ЗэкIэлъэкIох ом зыфагъазэу. 18 О цIыфмэ шIу зябгъэлъэгъумэ, Ори, сэшIэ, укъалъэгъужьын. Гупсэхэр Тхьэм фэбгъэдагъэмэ, Оры дэдэм уфагъэдэжьын. ПшIошъы гъэхъури Тхьэр зэрэщыIэр, Чэфынчъагъэр унэгу текIын. УмышIагъэми о узфыщыIэр, Тхьэр угу илъмэ ппсэ къэпсынкIэн. ЩэчыгъошIуи пфэхъун къиныгъор, ОшIоу уашъор унэгу кIэкIын. ПчыкIэ машIоу узгъэшъыгъуагъэр ЩымыIагъэм фэдэу текIын. Егъэхъые жьы чъыIэм уц къашхъор, Зы Iахь цIыкIоу Тхьэм иIэшIагъэр… 19 Тяни тяти бэ къытфашIагъэр, Тымыхъуапсэу тыщагъэIагъ. Ащ пай макIэп къызщагъэкIагъэр, Агухэм фабэу тащаIыгъыгъ. Ощхы чъыIи къыттрагъэщхагъэп, Оси хъоти тащаухъумагъ. Тигъи тикIи зыфэдэр тшIагъэп, Насып тиIэу тшъхьэ Iэтыгъагъ. Зытэуххэм, тэркIэ кIосагъэ Тыгъэ шIэтэу ташъхьагъ итыгъэр. Зытэуххэм, гур лъэчIэсагъэ, Къин къытщэхъу тыкъызхэнагъэр. Мафэ хъурэп нэгум кIэмытхэу Сянэ-сятэхэр, сэ симыгъусэхэу. 20 Сыдэу даха цIыф зэхэтыкIэр, Сыдэу шIагъуа нэщхы-гущхыгъэр! ХэкIокIэнэп зыми шIу плъакIэр, Къеушыхьаты нэпэ къэбзагъэр. Тызэщыщхэшъ, тыцIыфышъ хэти Гухьэ-гужъыр IэкIыб тэжъугъэшI. ЦIыфыр, адэ, Тхьэм исурэти, Ифэбагъэ хэти ерэшI! Тызэхэтхэу, тызэфэчэфхэу ТыщыIэшъумэ, сыд ымыуас?! Арэу хъумэ, псэр къыгъэнэфэу Ттырихынба Тхьэм тигууз. Гузэгъабгъэм тыхэжъугъэкIыжь, Гузэщыфэм тыфэжъугъэкIожь!