Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм фольклорымкIэ иотдел игъоу ылъыти, ящэнэрэу къытырадзэжьыгъэ тхылъым джары зэреджагъэхэр. Мы илъэсым пчъагъэмкIэ 50 хъоу ар къыдэкIыгъ.

Фольклорым иотдел ипащэу Цуекъо Нафсэт къызэриIуагъэмкIэ, тхылъыр урысыбзэкIэ тхыгъэ ыкIи ар шIэныгъэлэжь-нартоведэу, филологие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу, АМАН-м иакадемикэу А. ХьэдэгъалIэр къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм фагъэшъошагъ.

Тхылъыр адыгэ эпосэу «Нартхэм» къыдэхыгъэ тхыдэхэмкIэ, хъишъэхэмкIэ бай, урысыбзэкIэ тхыгъэ, тхылъеджэ пстэуми зыфагъэнэIосэн амал яIэщт.

«Самоуправляемая стрела нарта Тлепша» зыфиIорэр ежь ХьэдэгъэлIэ Аскэр зыгъэхьазырыгъагъэр, Людмила Ветровар игъусэу урысыбзэм рагъэ­кIугъ. Теплъэу иIэри къыдэхьэгъэ нарт къэбар пшIы пчъагъэри сурэтхэмкIэ ыгъэ­кIэ­рэкIагъ Пшызэ искусствэхэмкIэ иза­слу­женнэ IофышIэшхоу, сурэтышIэу А. Хьа­пыщтым.

— Адыгэ эпосым хэшIыкI фыряIэу еджа­кIохэр, студентхэр, литературэр зикIа­сэхэр пIугъэнхэмкIэ мы тхылъыкIэм ишIуагъэ къэкIонэу тэгугъэ», — къы­Iуагъ Нэфсэт.

Дунэе культурэм ихъарзынэщ зыгъэбаигъэ лъэпкъ эпос зэфэшъхьафхэу «Манас», «Джангар», «Калевала» ыкIи мыхэм анэмыкIхэм ясатыр хэт адыгэ лъэпкъ эпосэу «Нартхэр» цIыфхэм зэлъягъэшIэгъэным мэфэкI къыдэкIыгъор фэIорышIэ.

Лъэпкъ эпосыр еджапIэхэм ащызэрагъэшIэнымкIэ тхылъыр IэпыIэгъу а­фэ­хъун ылъэкIыщт. «Самоуправляемая стрела нарта Тлепша» зыфиIорэми тхыдэ 35-рэ къыдэхьагъ, ахэр къаIуа­тэрэмкIи, бзэу зэрэтхыгъэмкIи, гупшысэу ахэлъымкIи зэфэдэу гъэшIэгъоных, кIэкIых, IупкIэх. «Нартхэм ядышъэ мы­Iэрыс» («Золотое яблоко нартов») зыфиIорэм ар къызэIуехы, нартхэм ядышъэ мыIэрысэ зыфэдэр зышIэмэ зы­шIоигъохэр ерэджэх. Джащыгъум ижъы­рэ нартхэм ядунэететыкIагъэр, зэман блэкIыгъэ чыжьэр зыфэдагъэр нахь къагурыIощтых. Сэтэнэе гуащэр нарт Ор­зэмэдж шъхьэгъусэ зэрэфэхъугъэр, Шэ­батныкъо Орзэмэдж зэрикъор, ­Лъэпшъ игъупчъэ зыфэдэр, Чэчаныкъо Чэчан ехьылIагъэр, Лъэпшъ фэгъэхьыгъэ къэбархэр, Саусэрыкъо икъэхъукI, нэмыкI тхыдэхэри тхылъым бэу къы­щытыгъэх.

Тхыгъэр къэзыIотагъэр, мафэр, мазэр, илъэсыр ыкIи зытхыжьыгъэр АРИГИ-м ишIэныгъэлэжьэу, тхакIоу, нартхэмкIэ угъоекIо-зэгъэфакIоу ХьэдэгъэлIэ Ас­кэрэу зэрэщытыр нахьыбэм апытхагъ. Ахэм зэу ащыщ «Сатанай-цветок» зыфиIорэ хъишъэу 1946-рэ илъэсым ежь ХьэдэгъэлIэ Аскэр икъоджэгъу нахьы­жъэу, зэлъашIэрэ орэдыIо-IорIотакIоу, арапыбзэр зышIэу, ефэндэу Шыблэкъо Исхьакъ къыIозэ ытхыжьыгъэр.

«Самоуправляемая стрела нарта Тлепша» зыфиIорэм адыгэ орэдыIохэм ыкIи тхыдэIуатэхэм яхьылIэгъэ гущыIэ кIэкIхэр ыкIи сурэттехыгъэхэр бэу дэтых. Я ХIХ — ХХ-рэ лIэшIэгъухэм щы­Iагъэхэу ЛIыпый Билъэустэн (къу. Хьатикъуай), Шъхьэлэхъо Алый (къу. Афы­псып), къуаджэу ХьакурынэхьаблэкIэ — КIуай Зэфэс ыкIи Афыпсыпэ щыщэу АкIэгъу Ибрахьим ясурэтхэр дэтых.

Илъэс зэфэшъхьафхэм адыгэ тха­кIохэм, шIэныгъэлэжьхэм атырахыгъэ зэхэт сурэтхэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр зы­хэтхэри тхылъым къыдэхьагъэх. Ахэр мэ­хьанэ зиIэ мэфэкI Iофтхьабзэхэм — конференциехэм, Дунэе зэIукIэшхо­хэм, Iэнэ хъураехэм, мэфэкI фестивальхэм ащытырахыгъэх. ТхылъыкIэр, щэч хэлъэп, уасэ зыфэпшIын фаехэм ащыщ.