Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ зигъотыгъэ мэфэкIышхом къыдыхэлъытагъэу Iоныгъом иаужырэ тхьамафэ мэхьанэ зиIэ мэфэкI Iофтхьабзэхэр республикэм къыщызэкIэлъыкIуагъэх.

Ахэр Адыгэ Республикэр тиIэ зэрэхъугъэм, шъхьафит щыIэкIэ тынчым игъэпсын зыкIочIэ ин, зиакъыл, зигулъытэ хэхьагъэхэу, лъэпкъымкIэ анахь уасэ зиIэ гупсэфыныгъэр, мамырныгъэр пытэнхэмкIэ Iофышхо зылэжьыгъэхэм ыкIи непи зылэжьыхэрэм афэгъэхьыгъэх.

Iоныгъом и 29-м зэлъашIэрэ тхэкIошхоу МэщбэшIэ Исхьакъ ыцIэкIэ дунэе шIэныгъэ конференцие «Творчество Исхака Машбаша в контексте литературного процесса» ыIоу адыгэ тхакIохэм я Союз иунэ-зэхэ­хьапIэ щыкIуагъ. Ар зэхэзыщагъэр, зыгъэзекIуагъэр гуманитар ушэ­тынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зы­хьырэм литературэмкIэ иотдел ипащэу ЩэшIэ Щамсэт ары.

ШIэныгъэ конференцием хэлэжьагъэх институтым иIофы­шIэхэр, Адыгэ къэралыгъо уни­верситетым ифакультет зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр, IэкIыб къэралхэм ащыпсэущтыгъэ- хэу Адыгеим къэкIожьыгъэхэр, адыгэ тхакIохэм ащыщхэр, Налщык къикIыгъэхэр ыкIи лъэпкъ литературэм фэгумэкI­хэу, ­лъэпкъ культурэр, шIэныгъэр зилъапIэхэр.

Конференциер къызэIуихыгъ ыкIи зэрищагъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм идиректорэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIыIужъу Адам.

— Непэрэ мэфэкIыр зыфэгъэхьыгъэщтыр титхэкIо цIэ­рыIоу, тиреспубликэ, къош рес­публикэхэм, Темыр Кавказым ыкIи Урысыешхом илитературнэ творчествэкIэ, игумы­псэфыныгъэ IофшIэгъэшхокIэ дэгъоу щызэлъашIэу МэщбэшIэ Исхьакъ ары. Адыгэ лъэпкъым къэралыгъо гъэпсыкIэр зигъотыгъэр илъэси 100 мэхъу. Мы мэфэкIым кIэмыхьапэрэми ыныбжь, Исхьакъ иакъыл, игу­лъытэ, ыкIуачIэ бэу Адыгэ Рес­публикэр тиIэ хъуным хэхьагъ, игупшысэ зэпыуи зэпычи имыIэу мэлажьэ, — къыIуагъ Адам, — щытхъуцIэ лъэпIабэу къы­фаусыгъэхэм, къэралыгъо тын инэу иIэхэм, Исхьакъ илъэс 75-м литературэм имызакъоу, адыгэ лъэпкъым, хэгъэгум щы­IэкIэшIу арылъыным, мамыр­ныгъэр ащыгъэпытэгъэным зэ­радэлажьэрэр къаушыхьаты. УсакIом, тхакIом, общественнэ IофышIэшхом итворчествэ литературнэ шъолъырым чIыпIэу, уасэу щыриIэм, адыгэ лъэпкъым имызакъоу, зэкIэ Урысыем ма­мырныгъэ-тынчыныгъэр ары­лъынымкIэ шIоу ылэжьыгъэр, Iофэу зэшIуихыгъэр макIэп, а зэкIэмкIэ гъэзагъэу шIэныгъэ конференциер лэжьэщт. Iоф­тхьабзэм хэлэжьэрэ пстэумэ ацIэкIэ, Исхьакъ итворчествэ зыгу нэсыхэрэм ацIэкIэ псауныгъэ дахэкIэ ыкIи гушхоны­гъэ-зыфырикъужькIэ тыфэлъаIозэ, имурадхэр къыдэхъунэу, шIоу ыгу илъым ыкIи ылэжьырэм иIахь ренэу къынэсыжьынэу, иадыгэгу бэрэ къытеонэу фэтэIо! — кIигъэтхъыгъ А. ЛIы­Iужъум.

ГущыIэр фигъэшъошагъ АР-мкIэ общественнэ организа­циеу «Адыгэ Хасэм — Черкес Парламентым» итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан.

Адыгэ лъэпкъым непэ Мэщ­бэшIэ Исхьакъ фэдэ тхэкIо­шхо, цIыфышхо-хъишъэ зэриIэм урыгушхонэу зэрэщытыр ащ къы­Iуагъ. Ытхыгъэ усэхэр, поэмэхэр, повестьхэр ыкIи романхэр, тарихъ роман 22-р, кIэлэцIыкIухэм апае пшысэхэр, усэхэр, республикэм къыщыдэкIырэ журналиплIыр — «Зэкъошны­гъэр», «Литературнэ Адыгеир», «Родничок Адыгеи», «Жъогъобыныр» — зэрэосэнчъэхэр кIигъэтхъыгъ. Ытхыхэрэм ягуапэу зэряджэхэрэр, нэмыкI къэ­ралыгъуабзэхэмкIи ипроизве­дениеу зэрадзэкIыгъэхэмкIэ МэщбашIэр дунаим зэрэща­шIагъэр къыхигъэщыгъ, итворчествэ чъыгхэтэ кIэракIэм фэ­дэу щыIэкIэ-псэукIэм узэ­рэфигъэнэIуасэрэр, тарихъыр иIэубытыпIэу, лъэпкъым къы­ры­­кIуагъэр художественнэ тхы­гъабэмкIэ къызэрэпфи­Iуа­тэрэр дэгъугъэу филъэгъугъ, «тхьауегъэпсэу!» риIуагъ.

ШIэныгъэ-практическэ конфе­ренцием ипэублэ АР-м и ЛIышъхьэ ыкIи ежь ыцIэкIэ шIу­­фэс псалъэ къыщишIыгъ АР-м куль­ту­рэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ.

ЗэлъашIэрэ тхэкIошхоу, ­Адыгэ, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэс республи­кэхэм янароднэ тхакIоу, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIы­хъу­жъэу МэщбэшIэ Исхьакъ игу­бзыгъэгъэ инкIэ, иIофшIэкIэ Iэп­кIэ-лъэпкIагъэкIэ адыгэ ­лъэпкъ культурэр зэригъэбаигъэр, адыгэ гущыIэр, гупшысэр зэригъэпытагъэр, емызэщыжь цIыфышхо Iушэу зэрэтиIэр, итворчествэкIэ лIэужыкIэр зэрапIурэр министрэм кIигъэт­хъыгъ, конференциеми, тхакIоу ар зыфызэхащагъэми гъэхъа­гъэхэмкIэ къафэлъэIуагъ.

МэфэкI конференцием хэлэжьагъ ыкIи шIуфэс псэлъэ фабэ къыщишIыгъ АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэ игуадзэу Пэрэныкъо Сусанэ.

Мэхьанэшхо зиIэ произведениехэмкIэ тхакIом итворчествэ зэрэзэлъыпкIагъэр, ахэр тирес­публикэ исхэм ямызакъоу, хэгъэгушхоми ичIыпIэ пстэуми зэранэсыгъэхэр, зэрэгъэшIэгъон­хэр, осэшIу зэряIэр, ахэр еджа­пIэхэм зэращызэрагъашIэхэрэр, пIуныгъэ-гъэсэныгъэ мэхьанэшхо зэрахэлъыр кIигъэтхъыгъ, тхакIом псауныгъэкIэ фэхъохъугъ.

Ащ пыдзагъэу, конференцием иIофшIэн ригъэжьагъ. ТхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ итворчест­вэкIэ къэгущыIэхэ зышIоигъохэр пшIы пчъагъэу программэм хэт­хэгъагъ. Джарэу гушъхьэлэжьыгъэшхо Исхьакъ зэриIэм, ытхыхэрэм ахэлъ гупшысэр агъэунэшкIоу, щыIэныгъэмкIэ а зэкIэ къызэращыфэфедэрэр къиIотыкIынхэм ащыкIэгъэт­хъыгъагъ.

Адыгэ къэралыгъо универ­ситетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет иде­канэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу Хьамырзэкъо Нуриет пленарнэ зэхэсыгъор къиIотыкIынэу «Проза Исхака Машбаша как источник формирования адыгской идентичности» зыфиIорэмкIэ къызэIуихыгъ. ТхакIом итворчествэ лэжьыгъэшхо, псынэкIэчъ къаргъоу, узыфэе шIэныгъэр, акъылыр, намысыр, адыга­гъэр, бзэшIуагъэр ыкIи гъашIэм ипчэгу ит герой шъхьаIэм ишъуашэ тхакIом щыIэныгъэм хэлъыр ышIапэу къызэрэщитырэр, игеройхэр зэригъэпсыхэрэр, темэ пэпчъ гъунэм нигъэ­сэу, ущыIэным ищыкIагъэр зэ­хэугуфыкIыгъэу къыбгуригъаIоу зэрэтхэрэр Нуриет кIи­гъэтхъыгъ. МэщбэшIэ Исхьакъ ихудожественнэ псалъэкIэ ­лъэпкъ зэхашIэр зэриузэнкIырэр, хэти зэригъэплъыжьэу, ыпIоу адыгагъэр къызэрэри­IотыкIырэр, анахьэу итарихъ романхэу, апэдэдэ ытхыгъэу «Бзыикъо зау», «Мыжъо­шъхьал», «Хъан-Джэрый», «Адыгэ­хэр», ахэм анэмыкIхэри гъозапIэу зэрэщытыр къыIуагъ.

Романэу «Хъан-Джэрый» къы­щыуцугъ, ар роман-ушъый­-гъэсэпэтхыдэу, узыпIурэ кIочIэ ин зыхэлъ произведениеу, адыгэ бзылъфыгъэр адыгагъэм, онджэкъ машIом яухъумэкIо инэу зэрэщытыр тхакIом Къантатэ иобразкIэ къызэрэщыри­лъэгъукIыгъэм къыщыуцугъ, щы­сэхэмкIэ къызэхифыгъ. Мы романми, нэмыкI тарихъ романхэми жэбзэ гъэшIэгъон дахэ зэряIэр, гущыIэжъхэр, гущыIэ щэрыохэр, тхыдэхэр, пшысэ кIэкI гъэшIэгъонхэр екIоу зэригъэфедэхэрэр МэщбэшIэ Ис­хьакъ дэгъугъэу филъэгъугъ, тхакIом иIэпэIэсагъэ кIигъэт­хъыгъ, гушIуагъокIэ, тхъагъокIэ, псауныгъэкIэ ежь Исхьакъ ыкIи зэIукIэшхом хэлажьэ­хэрэм афэлъэIуагъ.

Конференциер адыгэ усакIоу ЛIыхэсэ Мухьдинэ игущыIэ лъигъэкIотагъ. Емызэщыжь тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ итворческэ лэжьыгъэ хьэсэшхо ренэу гъэбэжъунэу, ишъыпкъэ лъэпкъым ыгу нэсэу, ишIу шIу къыпыкIэу щыIэнэу фиIуагъ.

МэфэкI зэхахьэм игъэкIотыгъэу къыщыгущыIагъ институтым тарихъымкIэ иотдел ипащэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ док­торэу Ацумыжъ Казбек. Ащ Адыгеим икъэралыгъо статус къэIэты­гъэнымкIэ МэщбэшIэ Исхьакъ Iофышхоу ылэжьыгъэр, а уахътэм ипсэемыблэжьыгъэкIагъэр мэхьанэ зиIэ щысэхэмкIэ къыриIотыкIыгъ. Адыгэ лъэпкъым- кIэ къэралыгъо фитыныгъэр зэгъэгъотыгъэным ыгъэгумэкIыгъэхэу, мы Iофышхом изэшIохын пэIутыгъэхэм зэрэапэрагъэр, ащ фэдэ шIыкIэ-амал хъазыни тхакIом зэрэIэкIэлъыр игуапэу кIигъэтхъыгъ.

Конференцием гущыIэ гъэшIэгъон бэдэд къыщашIыгъэр, гущыIэм пае, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, АРИГИ-м философиемкIэ иотдел ипащэу Хьанэхъу Руслъан «МэщбэшIэ Исхьакъ ифилософие» зыфи­Iорэр къыриIотыкIыгъ. Зэчый инкIэ Тхьэр къызэтэгъэ тхакIом философие гъэнэфагъэу, уапэкIэ узыгъаплъэу, плъэ зыгъэпытэрэ зэрэхэлъыр нафэ.

ЗэIукIэшхом игуапэу хэлэ­жьагъ Налщык щыпсэоу, хэку­жъыр зыщымыгъупшэу, тхакIоу, теологэу, зэдзэкIакIоу Хъуажъ Фахьри ыкIи ылъытэныгъэ ин зыфыриIэ тхакIом псэлъэ фэбэ IупкIэ къыфиIуагъ.

Конференцием хэлажьэхэрэр МэщбашIэм итворческэ гупшысэ лъэныкъуабэкIэ зэрэзэбгырыкIырэм дэгъоу щыгъуа­зэх ыкIи цIыфхэм ягопагъ лъэ­шэу Исхьакъ ироманэу «Айщэт» («Графиня Аиссе») зыфиIорэр ылъапсэу Урысыем кино зэрэщытырахыгъэр. Конференцием хэлажьэхэрэр Ис­хьакъ ишIоигъоныгъэкIэ мы фильмакIэм щыщ пычыгъо еплъы­гъэх. Щэч хэлъэп, ар гъэ­хъэгъэ дэгъу, ­дахэ ежь тха­кIомкIи, адыгэ лъэп­къымкIи, «Гъогу маф!» ащ фа­Iуагъ.

ЗэкIэ къэгущыIэн мурад зи­Iагъэр бэдэд, анахь гурэ псэрэ зыхэлъэу къэгущыIагъэхэм ащыщ бэшIагъэу тэ тщыщ хъу­жьыгъэу, гъэсагъэу, общественнэ IофышIэу, адыгэгу ин зиIэу МэщфэшIу Нэдждэт. Исхьакъ иусэхэу хэхэсхэм яхьылIагъэхэм ар игуапэу къяджагъ. Тхьае­гъэпсэу.

Конференцием хэлэжьагъэх ыкIи къыщыгущыIагъэх хэкужъыр псэупIэ зыфэхъужьыгъэ­хэу, цIыфышIу Iушхэу, хъупхъэ­хэу, чанхэу, лъытэныгъэ-шъхьэ­кIэфэ ин МэщбэшIэ Исхьакъ фызиIэхэу Чэтэо Ибрахьимэ, Едыдж Мэмэт, МэфэшIукъо Щан­гюль. Ахэр ягуапэу Исх­ьакъ итхыгъэхэм яджэх, зэ­фэ­хьысыжьхэр ашIых. Романхэу «Хъан­-Джэрый» ыкIи «Аджал гъогу» зыфиIохэрэмкIэ Мэ­мэтрэ Ибрахьимэрэ яшIошI-­еплъы­кIэхэр къаIуагъэх. Щангюл Мэщ­бэшIэ Исхьакъ ытхырэр къы­гъэшъыпкъэжьэу цIыфыгъэшхо хэлъэу, цIыфым гумэкI­-гукIэгъу зэрэфыриIэм къытегущыIагъ.

Илъэс 70-м ехъурэ творческэ лэжьыгъэм зы мафэр хэгъэкIи, мазэри илъэсри утегущыIэнба, ау зы мафэм кIогъэ шIэныгъэ­научнэ конференцием къиIотыкIын пчъагъ къыщашIыгъэр, ахэр зэкIэ мэхьанэ зиIэх ыкIи къыхаутыжьыщтых.

ЗэлъашIэрэ тхэкIошхохэу Расул Гамзатовым, КIышъэкъом ашIокIэу, нахь гъэшIэгъоныжьэу зигупшысэ чэщи мафи лажьэрэ МэщбэшIэ Исхьакъ псауныгъэ­кIэ, мамыр огукIэ, щэIэгъэ­-гупсэфыгъэкIэ тыфэлъаIо. Конференцием ипшъэрылъ гъэцэ­кIагъэ хъугъэ, сыдрэ мурад ин ехьыжьагъи джащ фэдэу пхырытщэу, ти Адыгэ Республикэ ылъапсэ пытэу, тызэготэу, ты­зэдеIэу тапэкIэ тылъыкIотэнэу тетэIо.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.