Адыгеир, Къэбэртэе-Бэлъкъа­рыр, Къэрэщэе-Щэрджэсыр зызэхащагъэхэр илъэси 100 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ концертэу Къэралыгъо Кремлевскэ Дворецым щыкIуагъэм Урысыем и Президентэу Владимир Путиныр къыщыгущыIагъ. Ащ зэхахьэм зэрэщыхигъэунэфыкIыгъэу, статусыкIэм ишIуагъэ къэ­кIуагъ. Экономикэмрэ социальнэ лъэныкъомрэ нахь зыкъаIэтынымкIэ, лъэпкъ шэн-хабзэхэр, культурнэ ыкIи гушъхьэлэжь кIэ­ныр къэухъумэгъэнымкIэ, цIыф­хэм гъэсэныгъэ зэрагъэгъо­тынымкIэ, сэнэхьатэу къыхахыгъэм рылэжьэнхэмкIэ амалышIу­хэр къаритыгъэх.

Театрэр

Адыгэ къэралыгъо драматическэ театрэр 1937-рэ илъэсым, жъоныгъуакIэм и 26-м, зэхащагъ. Театральнэ училищэу Краснодар дэтыр къэзыухыгъэхэр театрэм иартистхэу аштагъэх. А лъэхъаным еджапIэм ипэщагъ Щынджые щапIугъэ Цэй Ибрахьим. Адыгэ театрэм лъапсэ ышIыным И. Цэ­ир чанэу хэлэжьагъ. Лъэпкъ драматургием кIэщакIо фэхъугъ. Ж.-Б. Мольер испектаклэу «Скупой» зыфиIорэр, И. Цэим ипьесэу «КъокIасэ» театрэм апэрэу къы­щагъэлъэгъуагъэх.

Артист, режиссер сэнэхьатхэм афагъэсэщтхэр Москва, Ленинград ащырагъэджагъэх.

Хэгъэгу зэошхом илъэхъан театрэм иIофшIэн зэпигъэугъ. Артистхэм лIыхъужъныгъэ зэра­хьэзэ фашистхэм язэхэкъутэн пхъашэу хэлэжьагъэх. 1958-рэ илъэсым театрэм иIофшIэн ригъэжьэжьыгъ.

Адыгеим итеатральнэ искусствэ зиушъомбгъугъ. Театрэр фестивальхэм, зэнэкъокъухэм ахэлажьэзэ цIэрыIо хъугъэ. Ти­лъэп­къэгъухэр зыщыпсэурэ Тыркуем, Москва, нэмыкIхэм спектак­лэхэр къащигъэлъэгъуагъэх. Орденэу «Щытхъум и Тамыгъ» зыфиIорэр 1986-рэ илъэсым къыфагъэшъошагъ. РСФСР-м изаслуженнэ артисткэу Цэй Унае къызэриIогъагъэу, театрэм Адыгеим ищытхъу искусствэм лъагэу щиIэтыгъ.

Непэ Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьим ыцIэ зыхьырэм классикэм хэхьэгъэ произведениехэр, Адыгеим идраматургхэу Къуекъо Налбый, Хъунэго Саидэ, Мурэтэ Чапай, Дэрбэ Тимур, Мамый Ерэджыб, Нэгъой Инвер, нэмыкIхэм атхыгъэхэм атехыгъэ спектаклэхэр къыщагъэлъагъох.

Артист цIэ­рыIохэу Зыхьэ Заурбый, Зыхьэ Мэлайчэт, Уджыхъу Мариет, Кукэнэ Мурат, нэмыкI­хэм дунаим щыхахыгъэ сценэхэм рольхэр къащашIынхэм фэхьазырых.

«Налмэсыр» къэшъо

АР-м и Къэралыгъо академическэ къэшъокIо ансамблэу «Налмэсыр» 1936-рэ илъэсым Адыгэ автоном хэкум щызэхащагъ.

Ижъырэ лъэхъаным къыщегъэ­жьагъэу адыгэ къашъохэр ти­лъэпкъ ишэн-хабзэхэм адиштэхэу гъэпсыгъэх. Пэсэрэ адыгэ искусствэр къаухъумэзэ, лъэхъаным диштэу «Налмэсыр» лъыкIотэныр ипшъэрылъ шъхьаIэу щыт.

«Налмэсым» ихудожественнэ пащэу, Урысыем, Абхъазым, Пшызэ язаслуженнэ артистэу, Адыгеим инароднэ артистэу Хъоджэе Аслъан къытиIуагъ гупшысагъэ хэлъэу ансамблэм имурадхэр зэригъэпсыхэрэр. Къашъо пэпчъ екIолIэкIэ шъхьаф фашIызэ, лъэпкъ искусствэм ибаиныгъэхэр къегъэлъагъох.

«Налмэсыр» пытэу ылъэ тезы­гъэуцуагъэхэм ащыщэу, РСФСР-м изаслуженнэ артистэу Бэшкэкъо Мэсхьудэ ыгъэсагъэхэм къэшъо­кIо цIэрыIуабэ къахэкIыгъ.

НэмытIэкъо Аслъан, Къулэ Мыхьамэт, НэмытIэкъо Римэ, Къу­лэ Мирэ, нэмыкIхэм ацIэхэр къетIохэ зыхъукIэ, «Налмэсым» иблэкIыгъэ уахътэ, инепэрэ ыкIи инеущрэ мафэхэр нэгум къыкIэуцох. Искусствэм зэфищэхи, зэ­шъ­хьэгъусэ зэфэхъугъэхэр, ясэ­нэ­хьат фэшъыпкъэ артистхэр щы­сэшIу ныбжьыкIэхэм афэхъух.

Америкэм, Европэм, Китаим, Москва, Санкт-Петербург, нэмыкI­хэм яконцерт къэтыпIэ хэхыгъэ­хэм «Налмэсыр» ащыуджыгъ, АР-м ихэхъоныгъэ­хэр къашъохэмкIэ къащиIотагъ.

Программи 6 хъурэ пчыхьэзэхахьэхэр «Налмэсым» джырэ уахътэ Урысыем къыщетых. «ЗэфакIу», «Тыргъэтау», «ШIу­фэс къашъу», «Налмэсыр къэшъо», нэмыкI театрализованнэ къэшIыгъохэр жъы хъухэрэп.

Республикэм илэгъу

АР-м и Къэралыгъо орэдыIо- къэшъокIо ансамблэу «Ислъамыер» Тыркуем, Италием, Польшэм, Сирием, Иорданием, Израиль, Урысыем ишъолъырхэм ащыIагъ. Лъэпкъым ифольклор къыпкъырыкIызэ композиторэу, художественнэ пащэу, Урысыем, Адыгеим, Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэ­сым янароднэ артистэу Нэхэе Аслъан зэригъэ­фэгъэ произведениехэр «Ислъа­мыем» къеIох. Европэ культурэм хэхьэгъэ «Ис­лъамыем» Урысыем и Правительствэ ипремие къы­фагъэшъо­шагъ.

Ансамблэу «Ошъутенэр», Камернэ музыкальнэ театрэу А. Хьа­нэхъум ыцIэ зыхьырэр, симфоническэ оркестрэр, А. Ши­питьком ыцIэ зыхьырэ оркестрэу «Русская удалыр», зэхэт IофшIапIэу «Ошъадэр», фэшъхьафхэри Адыгеир Краснодар краим къызыхэкIыжьым зэхащагъэх.

ТиIагъэх, тиIэх

Сэнаущыгъэ зыхэлъ композиторхэр, орэдыIохэр, къэшъуа­кIохэр тэ, адыгэхэм, нахьыпэкIэ тиIагъэх, непи тиIэх. Тхьабысымэ Умар, Нэхэе Аслъан, Натхъо Джанхъот, Сэмэгу Гощнагъу, Шъэожъ Роз, Анзорыкъо Чеслав, Жэнэ Нафсэт, Дэрбэ Аслъан, нэмыкIхэри тэгъэлъапIэх, щысэ атетэхы. КIыкI Зулхьаджэ «Гощэ­гъэгъым игъыбзэ» къызыхидзэкIэ мэкъэ Iэтыгъэм «чIыр къыгъэгущыIэу» къыпщэхъу.

Лъэхъаным диштэу

Лъэпкъ проектэу «Культурэр» ыкIи нэмыкI къэралыгъо программэу щыIэхэм яшIуагъэкIэ искусствэхэм яколледжэу Тхьабысымэ Умарэ ыцIэ зыхьырэр, АР-м илъэпкъ театрэу Цэй Иб­рахьимэ ыцIэ зыхьырэр, АР-м и Лъэпкъ музей, АР-м исурэткъэгъэлъэгъуапIэ, Лъэпкъ культурэм и Гупчэ зычIэт унэр, искусствэхэм якIэлэцIыкIу еджапIэу Мыекъуапэ дэтхэр агъэкIэжьыгъэх, язытет хагъэхъуагъ. Андыр­хъое Хъусен имузееу Шэуджэн районым итыр, Адыгэкъалэ икраеведческэ музей зэтрагъэ­псыхьажьыгъэх, культурэм иунэ 36-рэ агъэ­цэкIэжьыгъах. Илъэсым икIэух нэс джыри 12 агъэкIэ­жьыщт. Республикэм культурэм ипсэуа­лъэу щашIыгъэхэр ыкIи щагъэцэкIэжьыгъэхэр япчъагъэкIэ 100 мэхъух. Аужырэ илъэситфым культурэм иIофышIэхэм япчъагъи нэбгыри 100 къыхэхъуагъ. Iофы­шIэхэм ягъэхьазырын игъэкIотыгъэу дэлажьэх.

Фестивальхэм гъунапкъэхэр зэпачых, лъэпкъхэр нахь зэпэб­лагъэ ашIых, шэн-хабзэхэр къаухъумэх.