Хэти ешIэ гущыIэжъ шIагъоу «Чыр цIынэзэ къауфэ, кIалэр цIыкIузэ агъасэ» зыфиIорэр. Мыщ хэлъ гупшысэм къыпкъырыкIыхэзэ, АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ щыIэныгъэ лъэныкъуабэр лIэужыкIэм къыфызэхэзыфыщт Iофтхьабзэхэр сыдигъуи зэхещэх.

Iоныгъом и 28-м тхылъ­еджапIэм ихьакIагъэх Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжэу Андыр­хъое Хъусен ыцIэ зыхьырэм ия 2-рэ курс щеджэхэрэр ыкIи гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм фольклорымрэ литературэмрэкIэ иотделхэм яIофышIэхэм ащыщ шIэныгъэлэжьхэу Агъыржьа­нэкъо Симхъан, Нэхэе Саидэ, Къуекъо Асфар.

Творческэ зэIукIэгъур усакIоу, тхакIоу, шIэныгъэлэжь-нартоведышхоу, академикэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъагъ. УзэкIэдэIукIын, узэкIырыплъын ыкIи уапэкIэ укIотэн зэрэфэе мэхьанэр ащ хэгощэгъагъ. МэфэкI Iофтхьабзэр Лъэпкъ тхылъеджапIэм иIофышIэу Кучмэз Аминэт шIуфэс гущыIэкIэ къызэIуихыгъ.

КIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зэрэкъиныр, зэрэгъэшIэгъоныр, ау ащ шIэныгъэ-гъэсэныгъэ икъу пIэкIэмылъэу узэрэхэмызэгъэщтыр, тхылъхэм бэу уяджэным имызакъоу, щыIэныгъэм дэгъоу щыгъуазэхэу, ащ чIыпIэ дахэ щызиIэхэм — гъэсэныгъэ-шIэныгъэ амалхэр зыIэкIэлъхэм — уакIэдэIукIыныр зыкъэбгъотынымкIэ пшъхьэкIэ амалышIоу ылъытагъ.

ЗэIукIэгъур лъигъэкIотагъ ыкIи зэрищагъ филологие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу, тхакIоу, нартхэм ятемэ гъэшIэгъон институтым щыдэлэжьэрэ Къуекъо Асфар. УдэIошъуныр, зышIэрэм укIырыплъыныр, кIочIэгъу узфырикъужьызэ уигухэлъ пхырыпщыныр хэти зэримурад шъхьаIэр кIигъэтхъыгъ. Ежь ышъхьэкIэ кIэлэегъэджэ инхэу еджэпIэшхом щезыгъэджагъэхэм, цIыф Iуш дэдэхэу Iоф зыдишIэнэу хъугъэ­хэм, ахэм ащыщых гуманитар ушэтынхэмкIэ республикэ институтым Iутыгъэхэу, лъэныкъуабэкIэ шIур зыпхъыгъэхэу, шIыкIи, Iэдэби, шIэныгъэшхуи зыкъолъы­гъэхэу, непэ зимэфэкI ин ха­гъэунэфыкIырэ ХьэдэгъэлIэ Аскэр, ащ иныбджэгъу дэдагъэу Шъхьэлэхъо Абу, лъэпкъ гупшысэ хьасэм зэрэхащагъэр къыхигъэ­щыгъ. Асфар зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьышхоу ХьэдэгъэлIэ Аскэр ицIыф шIыкIагъэр, акъыллэжьыгъэшхо лъэпкъымкIэ зиIэ эпосэу «Нартхэр» щэIэфэ зэрилэжьыгъэр, эпос зиIэ лъэпкъ 12-м адыгэхэр апэ ригъэуцомэ шIоигъоу ыкIи ар къыдэхъоу зэрэщыIагъэр кIэкIэу къыIотагъ.

ХьэдэгъэлIэ Аскэр – усэ­кIуагъ, тхэкIуагъ, шIэныгъэлэжь-нартоведыгъ. Нарт тхыдэхэм, пщы­налъэхэм, къэбархэм ыгуи ыпси ахэлъыгъ. Уехъуапсэу шэнышIоу, гупсэфэу зэрэщытыгъэр Асфар щысэхэмкIэ кIигъэтхъыгъ. ШIэныгъэлэжьым эпосыр ыугъоиным, къыдигъэкIыным, къыушы­хьаты­жьыным Iофышхо зэрэдишIагъэр, Аскэр цIыф сакъэу, Iушэу зэрэщытыгъэм ищысэхэр, адыгэхэм ябыракъ ижъыкIэ мыкIодэу къызэтенэнэу зэрэ­хъугъэр ныбжьыкIэхэм къафиIотагъ.

ШIэныгъэр мылэжьыгъошIуми, шIэгъахэм узэригъэгушIожьырэр, «Нартхэр» зыфиIорэ тхылъи 7-р дышъэм зэрэпеIэхэрэр кIигъэтхъыгъ. Нартхэм ялъэхъан, якъэ­хъукI, яIокIэ-шIыкIэ, ялIыгъэ хабзэ; нарт бзылъфыгъэхэр ыкIи нарт хъулъфыгъэхэр зы­фэе-зыфэшIугъэхэм, зекIокIэ-шIыкIэу ахэлъыгъэхэм Асфар кIэкIэу къащыуцугъ, макIэп гъэшIэгъонэу эпосыр иIэубытыпIэу зыщигъэгъозагъэхэр.

Iофтхьабзэм къыщыгущыIагъ институтым фольклорымкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу, шIэныгъэлэжьэу Нэхэе Саидэ. Ащ ХьэдэгъэлIэ Аскэр илъэси 100 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхэхьэшхоу институтым щы­кIуагъэм дунэе мэхьанэ зэриIагъэр кIигъэтхъыгъ, къош респуб­ликэхэм, Дагъыстан, Абхъазым къарыкIыгъэ хьакIабэ (нэбгырэ 67-рэ) ащ зэрэхэлэжьагъэр, ХьэдэгъэлIэ Аскэр ишIушIэгъэ ин кIагъэтхъэу симпозиумым док­ладхэр къызэрэщашIыгъэхэр, ежь институтым иIофышIэхэми яIахьышIу ащ зэрэхалъхьагъэр къыIотагъ. МэфэкI Iофтхьабзэр Мыекъуапэ апэрэ мафэм, ятIо­нэрэ мафэм Аскэр икъуа­джэу Хьатикъуае зэрэщылъагъэкIотагъэм, ичIыпIэгъу-къоджэгъухэр хьакIэхэм дахэу, дэгъоу къызэрапэгъокIыгъэхэм ыкIи адыгэ лъэпкъым къыхэкIыгъэ гъэсэгъэ­шхоу ХьэдэгъэлIэ Аскэр имы­жъобгъу Хьатикъуае дэт модельнэ тхылъеджапIэм идэпкъ къызэрэщызэIуахыгъэм, ежь юбилярым игупсэ цIыфхэри а зэкIэми зэрахэтыгъэхэм анаIэ тыраригъэдзагъ.

Нэхэе Саидэ ежь ышъхьэкIэ ХьэдэгъэлIэ Аскэр имэфэкI ин ехъулIэу зэшIуихыгъэм — Iэпы­Iэгъухэр иIэхэу «Библиографическэ указателэу» ХьэдэгъэлIэ Аскэр иIофшIагъэкIэ зэхигъэуцуагъэм къыщыуцугъ, ар къаригъэлъэгъугъ, зэкIэ илъэс 70-м Аскэр ылэжьыгъэр мы тхылъым къызэрэщыпчъыгъэр, а зэкIэми чIыпIэ зэрагъотыгъэр кIигъэ­тхъыгъ. Ащ ыужым зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьышхоу, нартоведэу, тхакIоу, цIыфышIу дэдагъэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр ищыIакIэ ыкIи итворчествэ афэгъэхьыгъэ электрон лъэтегъэуцоу къыгъэхьазырыгъэм зэIукIэгъум хэлажьэхэрэр ригъэплъыгъэх.

Институтым литературэмкIэ иотдел иIофышIэу Агъыржьанэкъо Симхъан эпосым ыкIи адыгэ IорIотакIохэу, къэбарIуатэхэу, орэдыIошхохэу Адыгэ шъолъырым исыгъэхэм яхьатыркIэ ащ фэдэ гушъхьэкIэныр къызэрэтфэнагъэр, ежь бзылъфыгъэм ышъхьэкIэ фольклорыр лъэшэу зэрикIасэр, икъуаджэу Щынджые дэсыгъэхэ IорIотэкIо Iазэхэу Пщыбэкъо Ерэджыбэ, Трахъо Юсыф, ЕмтIылъ Уцужьыкъо нарт къэбархэр, тхыдэхэр гъэшIэгъо­нэу, анахьэу IупкIэгъэ ин зыхэ­лъыгъэ Пщыбэкъо Ерэджыбэ игущыIэ зэрэдэхагъэр, къыхигъэ­щыгъ. Ахэм аужыIокIэ къикIыгъэхэу жэбзэ-IупкIагъэ зыIулъхэ къэIотакIохэу зэхахыгъэу, ежьхэм къанэсыжьыгъэр зыщызымыгъэгъупшэхэрэр зэрэдэсхэр, адыгэм икъежьэпIэ цыпэ чыжьэу къикIэу нартхэм зэрахэлъыр къыIуагъ, а зэкIэ джыри нахь зэхэфыгъэн, Аскэр шIоу ылэжьыгъэр лъыгъэкIотэгъэн фаеу игъоу ылъэгъугъ.

Адыгэ лъэпкъым имэфэкI инхэм сыдигъуи ягуапэу ыкIи яшIуагъэ къакIоу ахэлажьэхэрэ лIы гъэсагъэхэу, нэхъойхэу Чэтэо Ибрахьимэрэ Едыдж Мэмэт­рэ Iофтхьабзэм щыIагъэх ыкIи кIэкIэу, ау мэхьанэ иIэу къыщыгущыIагъэх. Чэтаом ХьэдэгъэлIэ Аскэр адыгэ лъэпкъымкIэ осэшIу зиIэ эпосыр зэрилэжьыгъэр лIыгъэ-цIыфыгъэ инэу филъэ­гъугъ, ежь ышъхьэкIэ, илъэс 50-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, орэдхэр, тхыдэхэр, къэбархэр дэтхэу ХьэдэгъалIэм Iофышхоу ышIи, ылэжьыгъэмкIэ шIэныгъэлэжьы­шхоу ЦуукI Налбыйрэ ягуащэу Тосерэ зэдатхыгъэу эпосымкIэ къыдагъэкIыгъэр Тыркуем къызэрэщыхиутыгъагъэр, эпосым ежь ыцыпэ зэрэхэлъыр къы­Iуагъ.

Бзэ зэгъэшIэн Гупчэу Мые­къуа­пэ дэтым ипащэу Едыдж Мэмэт гуманитар ушэтынхэмкIэ институтым нартоведениемкIэ отдел шъхьаф щыфэшIыгъэныр игъоу ылъэгъугъ ыкIи ар адыгэ эпосым ылъапсэ зыухъумэщтэу, къызэтезыгъэнэщтэу ылъытагъ.

ЗэIукIэгъум нарт эпосым къыIуатэрэмкIэ къикIызэ, гъэшIэгъоныбэу — нартхэр бэгъэшIэ дэдэ лъэпкъыжъхэу зэрэщытыгъэхэр, жъыхэр зыфэдагъэхэр, кIэхэр зэрапIущтыгъэхэр, ялIыгъэ-цIыфыгъагъэр Асфар игущыIэ къыщыхигъэщыгъэх. А зэкIэмэ ялъытыгъэу ныбжьыкIэхэм къя­джагъ яадыгабзэ фэсакъынхэу, щымыукIытыхьэхэу рыгущыIэнхэу, ялъэпкъ тарихъ, якультурэ зэрагъэшIэнэу. Джащыгъум гъогу занкIэ зэрагъотыщтым ицыхьэ зэрэтелъыр къыIуагъ.

Мамырыкъо Нуриет.