Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, АМАН-м иакадемикэу, нартоведэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ игъэкIотыгъэ Iофтхьабзэхэр мы мафэхэм Адыгеим щыкIуагъэх. Ахэм зэу ащыщ тхакIор къызыщыхъугъэ икъоджэ гупсэу Хьатикъуае (Красногвардейскэ район) ишIэжь Iоныгъом и 16-м зэрэщагъэлъэпIагъэр.

Хьатикъое къоджэ культурэм и Унэ Iупэ цIыфыбэ къыщызэрэугъоигъ. Ащ къеблэгъагъэх Дунэе шIэныгъэ симпозиумэу «Нартоведение в XXI веке: историография, парадигмы, поиски и решения» зыфиIорэм хэлэжьэгъэ хьакIэхэу Абхъазым, Къэрэщэе- Щэрджэсым, Дагъыстан къарыкIыгъэхэр, Адыгеим ишIэныгъэ­лэжьхэр, районым ихэбзэ къулы­къухэм ялIыкIохэр, тхакIом иIахьыл гупсэхэр. Джащ фэдэу Iофтхьабзэм патриотическэ нэша­нэ зэриIэр къеушыхьаты ныбжьыкIэ бэдэдэ къызэрекIолIагъэм.

Официальнэ Iахьыр

ХьэдэгъэлIэ Аскэр ишIэжь фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэм ипэуб­лэ Нарт эпосым техыгъэ литературнэ-музыкальнэ гъэуцугъэу «Бадынэкъо» зыфиIорэр бзитIукIэ къагъэлъэгъуагъ. Ащ ыуж Красногвардейскэ районым иадминистрацие ипащэу Гъубжьэкъо Темур къэзэрэугъоигъэхэм за­къыфигъэзагъ.

— Дунаим щызэлъашIэрэ тхакIоу, нартоведэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр ыныбжь илъэси 100 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ Iоф­тхьабзэр зэрэзэхэтщагъэм сырэгушхо. Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэ зыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм ар тефэ, — къыIуагъ ащ.

Филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ респуб­ликэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм идиректорэу ЛIыIужъу Адам хьатикъуаехэм сэлам фабэ къарихыгъ. Ащ къы­зэрэхигъэщыгъэмкIэ, ХьэдэгъэлIэ Аскэр фольклорым иугъоин ищыIэныгъэ рипхыгъ ыкIи томи 7 хъурэ Нарт эпосэу ыугъоижьыгъэм адыгэ купкI зэрэхэлъыр къыушыхьатыгъ.

— ЩыIэныгъэ гъогоу къыкIугъэм ХьэдэгъэлIэ Аскэр Нарт лIыхъужъхэм якъэбар иугъоижьын пылъыгъ, Нарт эпосыр зыпкъ ригъэуцожьыгъ, дунэе мэхьанэ зиIэ мифологие фольклорым исаугъэт, адыгэ культурэр къыухъумагъ, ащкIэ шъуи­чIыгогъу шъурыгушхон фае, — къыIуагъ ЛIыIужъу Адам.

ГущыIэр лъигъэкIотагъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ рес­публикэ институтым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Бырсыр Батыр­бый. ХьэдэгъэлIэ Аскэр илъэси 100 зэрэхъурэм дунэе мэхьанэ зэриIэр ащ хигъэунэфыкIыгъ.

— Нарт эпосым иугъоин шIэныгъэлэжьыбэ дэлэжьагъ, ау А. ХьэдэгъалIэм ар научнэу зэхиугъоен ыкIи зыпкъ ригъэуцон ылъэкIыгъ. Наукэм ащ шIулъэгъуныгъэшхоу фыриIагъэм дакIоу, къызыщыхъугъэ къуаджэм, ащ дэсхэм лъэшэу ынаIэ атетыгъ, — къыIуагъ Б. Бырсырым.

НэмыкI шъолъырхэм къарыкIыгъэ хьакIэхэми нартоведым гущыIэ дахэхэр къыфаIуагъэх.

Гуманитар ушэтынхэм апылъ Абхъаз институтэу Д. Гулиа ыцIэ зыхьырэм ипащэу Арда Ашуба ицыхьэ телъ ХьэдэгъэлIэ Аскэр фэдэ цIыфхэм лъэпкъым ынапэ зэрагъэдахэрэр, ищытхъу чыжьэу зэрагъэIурэр.

— Мыщ фэдэ цIыфхэр къушъхьэу Эльбрус фэдэу лъагэх. ТхакIом иIофшIагъэхэм яшIуагъэ­кIэ адыгэхэм якультурэ нэмыкI цIыф лъэпкъхэм зэлъаригъэ­шIагъ. Адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ зэшхэу зэрэщытыр ХьэдэгъэлIэ Аскэр ыугъоижьыгъэ Нарт эпосым къыщиушэтыгъ. ОшIэ-дэмышIагъэу щытэп Адыгеимрэ Абхъазымрэ ягербхэм нарт шыум машIор къыхьэу зэратетыр, — къыIуагъ Арда Ашуба.

Iофтхьабзэм къыщыгущыIагъэ­хэм ащыщ Дагъыстан къэралыгъо кIэлэегъэджэ университетым иректор IэнатIэ зыгъэцэкIэрэ Ибрагим Дибировыр. Нарт къэбархэм кавказ лъэпкъхэр зэзыпхырэ нэшанэхэр къазэрэхэщырэр ащ къыIуагъ. Мы уахътэхэм зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьхэм, тхакIохэм, усакIохэм ягугъу пшIыным мэхьанэ зэриIэр хи­гъэу­нэфыкIыгъ.

ХьэдэгъэлIэ Аскэр ыныбжь илъэси 100 зэрэхъурэм фэгъэ­хьыгъэ шIэжь зэхахьэм къыщыгущыIагъэ пэпчъ ащ иIофшIагъэ зэрэгъунэнчъэр къыхигъэщыгъ. Ахэм къаIуагъ Адыгеим имызакъоу, Кавказым ыкIи Урысыем, IэкIыб къэралхэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэм итворческэ лэжьыгъэкIэ А. Хьэ­дэгъалIэр зэрэщызэлъа­шIагъэр. ЛIы­хъужъ эпосэу «Нартхэр» адыгэхэм афи­ухъумагъ, ащкIэ лъэпкъ куль­турэр, анахьэу ли­­тературэ хъар­зынэщыр, лъэшэу ыгъэбаигъ.

Iофтхьабзэм иофициальнэ Iахь районым итворческэ купхэм къа­гъэхьазырыгъэ концертымкIэ аухыгъ.

Нэужым ячIыгогъу тхакIохэу ХьэдэгъэлIэ Аскэррэ Еутых Аскэррэ къафызэIуахыгъэ саугъэтым (итеплъэ тхылъ зэгохыгъэм фэд) къэгъагъэ­хэр кIэралъ­хьа­гъэх. А. Хьэ­­дэгъалIэр зыща­гъэ­тIы­лъыгъэ къэм иIахьыл гуп­сэхэр кIуагъэх.

Мыжъобгъу къыфызэ­Iуахыгъ

Мы мэфэ дэдэм зэхахьэм къеблэгъа­гъэхэр зэхэтхэу Хьатикъое модельнэ тхылъеджапIэм кIуа­гъэх. БэмышIэу ащ ХьэдэгъэлIэ Аскэр ыцIэ ыхьэу ыуб­лагъ. Тхылъ еджапIэр зычIэт унэм нартоведым мыжъобгъу къыщыфызэIуахыгъ.

Ащ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэм къыщыгущыIагъ Красногвардейскэ районым инароднэ депутатхэм я Совет итхьаматэу Анна Выставкинар. ТхакIор цIыф Iушэу, ыгукIэ зэIухыгъэу, къыбдэгущыIэным фэхьазырэу, сэмэркъэур къебэкIэу зэрэщытыгъэр ащ къыхигъэщыгъ.

— Еутых Аскэр ХьэдэгъалIэм КолумбкIэ зэреджагъэм мэхьанэ иIагъ: Колумб Америкэр къызэIуихыгъ, зищытхъу мыухыжь ижъырэ Нарт эпосым икъызэIухын ыкIи иушэтын Хьэдэгъэ­лIэ Аскэр ищыIэныгъэ фигъэ­хьыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ Анна Выставкинам.

Научнэ сообществэм илIыкIоу Хьанэхъу Руслъан гущыIэ фабэхэр ХьэдэгъалIэм къыфиIуагъэх. Ар ушэтэкIо бэлахьэу зэрэщытыгъэм дакIоу, шIэныгъэ­лэжьыныр зэлъаригъэшIэн ылъэ­кIыгъ, иIофшIэн гъэшIэгъонэу къыIуатэщтыгъ. Аскэр ишIэжь агъэлъэпIэнэу, зыщамыгъэгъуп­шэнэу къоджэдэсхэм закъыфигъэзагъ.

ХьэдэгъэлIэ Аскэр илъфыгъэ­хэм къакIэхъухьэжьыгъэхэм мыжъобгъур къызэIуахыгъ.

Нэужым тхакIом ыпхъоу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Iэшъхьэмэфэ Асыет унагъом ыцIэкIэ рэзэныгъэ гущыIэхэр къэзэрэугъо­игъэхэм къапигъохыгъ.

— Тятэ лъытэныгъэ фэшъу­шIэу шъукъызэреблэгъагъэр тиунагъокIэ тигуапэ, ащкIэ тышъу­фэраз. Ащ игугъу къэсшIымэ, къыхэзгъэщын слъэкIыщт икъоджэ гупсэ шIу зэрилъэгъущтыгъэр, унэ щишIыгъэу зыгъэ­псэфыгъо мафэхэр зэрэщихьыщтыгъэхэр, усэхэр, ордэхэр зэрэфитхыщтыгъэхэр, — къы­Iуагъ Iэшъхьэмэфэ Асыет.

ЗишIэжь агъэлъэпIэгъэ тха­кIом ипхъорэлъфым ыкъохэу Азаматрэ Амиррэ ятэжъ ытхыгъэ усэхэм ащыщхэм адыгабзэкIэ къяджагъэх.

ХьэдэгъэлIэ Аскэр итворческэ кIэн фэгъэхьыгъэ «Iэнэ хъурае» Iофтхьабзэм икIэух зэхащагъ.

Iэшъынэ Сусан. Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.