ГъукIэн Iофхэм апылъ цIыф IэпэIасэхэр псэупIэу Мэзмай щызэхащэрэ фестивалэу «Пшызэ шъолъырым игъукIэхэр» зыфиIорэм къызекIуалIэхэрэр мыгъэ илъэс 14 хъугъэ.

Ахэр архитектурнэ-этнографическэ музеим щызэIокIэх, ижъырэ кIыщхэм ащашIыгъэгъэ IэшIагъэхэр зэрагъэлъэгъух, зэнэкъокъум хэлажьэхэзэ гъучI такъырыр агъэплъы, афытэ, ха­шIыкIыгъэ пкъыгъохэр зыгу ри­хьыхэрэм ермэлыкъэу зэхащэ­рэм щащэфых.

2008-рэ илъэсым апэрэ фес­тивалыр зэхэзыщэгъагъэр сурэ­тышI цIэрыIоу, гъукIэу, гъучIыри, тыжьыныри, дышъэри зэрэфаеу зыгъэIорышIэхэрэ Михаил Скворцовыр ары.

Ар бэрэ къалэу Краснодар дэсыгъ, Урысыем исурэтышIхэм я Союз хэт, Краснодар краим исурэтышIхэм я Совет итхьамэтагъ. ИIэшIагъэхэр Европэм, США-м анэсыгъэх, Третьяковскэ галереем, къэралыгъо музей зэфэшъхьафхэм ачIэлъых.

Михаил ренэу ыгукIэ къыз­дырихьакIэу, зыкIэхъопсыщтыгъэ псэукIэ-щыIакIэр мыщ щигъотыгъ. ИIэнатIэ ыгъэтIылъи, Мэзмае щыпсэунэу къэкIожьыгъ. Ишъхьэгъусэу Ольгэрэ ежьыррэ пшъэшъитIу зэдапIу.

Хабзэ зэрэфэхъугъэу, Михаил Сквор­цовым илъэс къэс Урысыем и Къыблэ шъолъыр щы­псэухэу, гъукIэн Iофым тегъэ­псыхьагъэхэр къырегъэблагъэх. Нахь чыжьэу къикIыхэрэри ахэ­тых, ахэм япчъагъэ къыхэхъо. НахьыбэрэмкIэ хьакIэхэр къыздикIыхэрэр Ставрополь, Ростов, Краснодар краир, Адыгеир, Къэ­бэртэе-Бэлъкъарыр, Москва ыкIи Санкт-Петербург.

Ащыгъупшагъэп

Лъэхъанэу тызхэтым гъу­кIэныр хэзыжьыпагъэу, игугъи амы­шIыжьэу зылъытэхэрэр нахьыб. Ау лъэпкъ зэфэшъхьаф­хэм ятарихъ ащ чIыпIэ гъэнэфагъэ щиубытэу зэрэщытыр къыгъэнафэу кIыщхэр зыдэт псэупIэхэр джыри щыIэх.

Пэсэрэ адыгэхэри, къэзэкъхэри, дагъыстанхэри, нэмыкI лъэпкъхэу Кавказым щыпсэухэ­рэри гъукIэн Iофым есагъэхэу, ар ящыIэныгъэ хэтэу лIэшIэгъу­хэр текIыгъэх. Унагъохэм ащагъэфедэрэ хьакъу-шыкъухэр, хьап-щыпхэр ахэм аIэкIэ ашIыщтыгъэх. ГъукIэ IэпэIасэхэр къуаджэхэми къутырхэми адэсыгъэх, ахэм унэгъо хъызмэтым ищыкIэгъэ шIуанэхэр, гъупчъэ­хэр, къазгъырхэр, шыхэм апае налхэр, пхъэIашэхэр, нэмыкIхэри цIыфхэм афашIыщтыгъэх.

Экспонатхэм яшъэфхэр

Этнографическэ музееу Мэз­мае дэтыр Михаил Скворцовым ежь ыIэкIэ ыгъэпсыгъ, экспона­тэу чIэлъхэр зэкIэ экспедицие пчъагъэхэр зэхищэхэзэ къыу­гъоигъэх, зэрэ Кавказэу къыкIу­хьагъ, гъукIэным хэшIыкI фы­зиIэ цIыфхэм аIукIагъ, нэIуасэ зэ­фэ­хъугъэх.

ГъучIым хэшIыкIыгъэ пкъыгъо пэпчъ гъашIэм къыхэхъухьэгъэ хъугъэ-шIагъэ епхыгъ, къэбарыжъ пылъ, игуапэу ежьым ахэр хьакIэхэм къафеIуатэх. ГущыIэм пае, кIыщхэм машIом ащызэ­рэкIапщэщтыгъэхэ щыдыбжьэу «1903-рэ илъэс» зытедзагъэр щыплъэгъущт.

Мыжъолъ-гъэчанылъэ станок­хэр чIэтых, гъучIым хэшIыкIыгъэ хьаку лъэкъуищхэр (тренога) щыолъэгъух, кавказ лъэпкъхэм, адыгэхэри зэрахэтхэу, агъэфе­дэщтыгъэ гъучI пшъэхъухэу джэ­ныкъо машIом ышъхьагъ палъэщтыгъэхэр (ахэм щыуан къопсыр ашIуахадзэщтыгъ), нэмыкI пкъыгъожъхэр блэкIыгъэ зэманхэм янэпэеплъых. Экспонатхэм ахэр зышIыгъэ гъукIэхэм ятамыгъэхэр зытедзагъэхэр ахэтых.

Ахэр хэхыгъэ цIыфых

ГъукIэхэм яхьылIэгъэ къэбар­хэу М. Скворцовым хьакIэхэм къафиIуатэхэрэм ащызэхэпхыщт чылэхэм адэсыгъэ гъукIэхэм ядунай захъожьыкIэ цIыфхэр зэрэзекIощтыгъэхэ шIыкIэр. Щы­мыIэжьым исыдж кIыщым къы­чIахыжьыщтыгъ. Ар гъучIыч хъагъэм е пхъэмбгъум хэшIыкIыгъэ къэмланэу шъхьэтеIубэ зиIэм дагъэуцощтыгъ. КIэу ха­дзыгъэ гъукIэм ар ратыщтыгъ.

Бзылъфыгъэхэр кIыщым чIагъахьэщтыгъэхэп, гъукIэм Iоф ышIэ зыхъукIэ хэти ыгъэгумэкIынэу щытыгъэп. Ежьыри щыгъын къабзэ щымыгъэу кIыщым чIахьэщтыгъэп. ГъукIэхэм пкъы­гъо зэфэшъхьафхэр гъучIым зэрэхашIыкIыхэрэм цIыфхэр еплъыфэхэ апэрэу фестивалым къекIолIагъэхэм музеим гъучIым хэшIыкIыгъэу пкъыгъоу чIэтхэр зэрагъэлъэгъугъэх.

Ахэм якъэбархэу Михаил Скворцовым къафиIуатэхэрэм ашIогъэшIэгъонэу ядэIух. 1840-рэ илъэсхэм агъэфедэщтыгъэ кIыщыр лъэшэу ащ егъэлъапIэ. Мыекъуапэ щыщ гъукIэу Николай Сапельниковым икIыщ 1903-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щагъэфедэщтыгъэ щыдыбжьыр, мыжъолъ станокыр, я 19-рэ лIэ­шIэгъум Iоф зэрашIэщтыгъэ гъучI уатэхэр къызэлъэкIох. Умы­гъэшIэгъонхэ плъэкIырэп Нижегородскэ гъукIэ полкым агъэкощырэ кIыщэу чертежыжъхэмкIэ зэхагъэуцожьыгъэр, ста­ницэу Царскэм щыщ гъукIэу Рябушенкэм исыдж, нэмыкIхэри.

Музеим ихъугъэ-шIэгъэ тхылъ дэхьэгъэ къэбархэм ащыщ я 19-рэ лIэшIэгъум Мыекъуапэ щыпсэунэу къэкощыжьыгъэгъэ Егор Жилиным фэгъэхьыгъэр. ИлIакъокIэ гъукIэн Iофыр апэу езгъэжьэгъагъэр ежьыр ары. Ащ къы­текIыгъэ лIэуж 11-р гъукIэ IэпэIасэхэу къалэм щыпсэугъэх. Джащ фэдагъэх Гапошинхэри, яхъулъфыгъэхэр гъукIагъэх, яуна­гъокIэ лIэкъо тамыгъэ ­яIагъ.

ГъэшIэгъонэу кIуагъэ

Фестивалым гъукIэ нэбгырэ 40-м ехъу хэлэжьагъ. Ахэм афэ­шъхьафэу къошынгъажъэхэм, хэзыдыкIыхэрэм, нэмыкI Iэпэ­Iэсэныгъэ зыхэлъхэми къагъэ­хьазырыгъэ пкъыгъохэр къа­гъэлъэгъуагъэх. Ермэлыкъэу зэ­хащэгъагъэм ахэр щащэнхэ фитыгъэх, ащэфыгъэри макIэп. ЯтIэм хашIыкIи агъэжъэжьыгъэ хьакъу-шыкъухэр гъэшIэгъоных, нэр пIэпахы.

Зэнэкъокъухэм ащытекIогъэ IэпэIасэхэм мастер-классхэр къатыгъэх. ГъукIэныр зыгу ри­хьыхэрэм гъучIым Iоф зэрэдэ­пшIэщтыр къарагъэлъэгъугъ.

Фестивалым къекIолIагъэхэм концерт къафатыгъ, загъэпсэфыгъ, Мэзмай къэзыуцухьэрэ дунаим идэхагъэ ыумэхъыгъэхэу, джыри къызэрэкIощтхэмкIэ теубытагъэ ашIыгъэу цIыфхэр зэбгырыкIыжьыгъэх. Зэхэща­кIо­хэм зэрафэразэхэр ахэм къараIуагъ.

Шъаукъо Аслъангуащ.