ИцIыфыгъэ инкIэ, иакъыл-гулъытэкIэ, ишIэны­гъэ-гъэсэныгъэкIэ шъхьэкIэфэ иныр къэзылэжьыгъ Бахъукъо Ерэджыбэ. ЫшIэрэм гъунэ иIагъэп, иадыгэ лъэпкъ пIуагъэмэ, зэблэжьыщтыгъэп.

Ерэджыбэ икъуаджэу Джамбэчые, зэкIэ Красногвардейскэ районым ыкIи Адыгеим зэрэщызэлъашIэрэр кIэлэегъэджэ пэрытэу, адыгабзэр, адыгэ литературэр, адыгэ Iэдэбыр, нэхъоир емызэщыжьэу ригъэ­джэрэ ныбжьыкIэхэм ахэзылъхьагъэу, илъэсипшI пчъагъэм къыкIоцI лIэужхэр гъогу зафэ тезыщагъэхэу, зыпIугъэхэу, зылэжьыгъэхэуу ары. Ау ащ къыщыуцурэп лIы гъэсэгъэ Iу­шым ишIушIагъэ, ар зэлъашIэрэ краеведыгъ. Икъуаджэу Джамбэчые дэт тарихъ-этнографи­ческэ музеир щыIэ зэрэхъугъэр зишIушIагъэр, ащ чIэлъ пкъыгъо пэпчъ къэзыгъотыгъэр, зыухъу­магъэр Ерэджыб ары. Музей IофшIэныр аукъодыеп: ащ гу­пшысэ кууи, шIэныгъи IэпкIэ-­лъэпкIэгъэ ини ищыкIагъ. Зы адыгэ къоджэ цIыкIу Ерэджыбэ имузей фэдэ щызэхэпщэным пае уилъэпкъ лъэш дэдэу шIу плъэгъун фае; улъыхъон, къэбгъотын, а зэкIэ зэбгъэшIэн, зэбгъэпшэн, зэхэбдзыжьын ыкIи мэхьанэ икъу хэлъэу зэбгъэзэфэн, къэбгъэлъэгъон — музей экспозициер зэрифэшъуа­шэу бгъэпсыныр IофшIэнышху, а илъэс 50-м Бахъукъо Ерэ­джыбэ егъэджэн Iофым готэу, зыфэдэ къэIотэгъое Джамбэчые иэтнографическэ музей ыгъэпсыныр фызэшIокIыгъ. Шъып­къэ, а зэкIэ къэIогъошIуми, зэпыфэгъошIугъэп. Ымы­шIэрэм кIэупчIэщтыгъ, Адыгэ хэку музеим бэрэ кIэлэегъа­джэу, краеведэу Бахъукъо Ерэ­джыбэ къакIощтыгъ, музеим иIофышIэ анахь чанхэм заIуигъакIэщтыгъ, ежь икъоджэ музей ылъапсэ зэригъэпытэщтым лъэшэу ынаIэ тетыгъ.

Сэ сшъхьэкIэ Джамбэчые гурыт еджапIэм хэт тарихъ-этно­графическэ музеим заулэрэ сыщыIагъ, тызэгъусэхэмкIэ анахь дгъэшIагъо икъугъэр музеим чIэлъ угъоигъэхэм — сыд фэдэ лъэныкъокIи — осэшIу зэряIэр, ахэм ацыпэ зыуубытыкIэ, адыгэм итарихъ гъэшIэгъон къызэрэзэтещыкIырэр ары. Экспонат зэфэшъхьафыбэу лъэпкъым ипсэукIагъэм шыхьат фэхъухэрэр мыщ чIэплъэгъощтых: адыгэ онджэкъыр, лъэ­хъучыр, щыуаныр, Iэнэ лъэкъуи­щыр, апсыр, бэлэгъэ зэ­фэшъхьафхэр, адыгэ кушъэр, кушъэ IапIэхэр. Адыгэ лъэпкъ щыгъын-шъуашэм щыщхэри музеим чIэлъых. А зэкIэмэ акIы­Iужьэу адыгэ шэн-хабзэхэр, гъэ­псыкIэ-шIыкIэхэр, адыгэ джэгур, нысащэр, ныоежьэжьыр; блэгъэ зэфыщытыкIэхэр; шIу­-мышIухэр; нэшхъэягъор лъэпкъым зэрищэчырэ шIыкIэр; адыгэ лъэпкъыжъым ихэбзэ-бзыпхъэ унашъохэмкIэ Iэпэрытх тхылъышхо пчъагъэ­хэр тшIогъэшIэгъонэу щызэпырыдгъэзагъэх. АхэмкIэ кIэлэ­егъэджэ ялыеу Бахъу­къо Ерэджыбэ кIэлэ­еджакIохэр хэгъэгу ыкIи лъэпкъ шIулъэгъум афипIущтыгъэх.

ИшIушIагъэ чылэпхъэшIу къытыгъ: ригъэджагъэхэм ащыщых Джамбэчые щыщ­хэу АР-м инароднэ сурэтышIэу Къуанэ Аслъан, зэлъашIэрэ усакIоу Хъунэго Саи­дэ, адыгабзэм ыкIи адыгэ литературрэм зижэбзэ IэшIу гъэшIэгъон ахэхьагъэу тха­кIоу Хъунэго Нуриет, кIэлэцIыкIу усакIоу, илъэсыбэрэ Джамбэчые щы­псэугъэу, щезыгъэджагъэхэу ШакIо Абрек, усакIоу, тхакIоу Мэджэджэ Мэдин, мыхэм анэмыкIхэри.

ЦIыф Iуш дэдэр ары цIыфхэм шIоу афишIэщтым лъыхъоу, ар къэзыгъотэу зылэжьырэр. Джа зырыз анахь хъупхъэ чанхэм ащыщыгъ Бахъукъо Ерэджыбэ.

ШышъхьэIу мазэм 1922-рэ илъэсым ар Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Джамбэчые къыщыхъугъ. Адыгэ авто­ном хэкур щыIэ зыхъугъэри мы илъэ­сыр ары, Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэр зигъотыгъэм илэгъу ыкIи ишIушIагъэ илъэпкъ­кIэ ины.

Адыгэ педтехникумыр Ерэ­джыбэ къыухыгъэ къодыеу Хэ­гъэгу зэошхор къежьи, ар заом кIуагъэ, ащ имашIо хэтыгъ, зыIуищагъ, лIыгъэ хэлъэу пыим езэуагъ, орден зэфэшъхьаф- хэр къыфагъэшъошагъэх.

ИкIэлэегъэджэ пшъэрылъ ин зэшIуихэу 1940 — 1941-рэ илъэсхэм Улэпэ классибл еджа­пIэм кIэлэегъаджэу, етIанэ къалэу Орскэ игурыт еджапIэу N 21-м кIэлэегъаджэу, я 50 — 60-рэ илъэсхэм Еджэркъое гурыт еджапIэм идиректорэу, ащ ыужым Джамбэчые гурыт еджапIэм икIэлэегъаджэу ыкIи изавучэу Iоф ышIагъ. Джащыгъум лIы гъэсэгъэ Iушым тарихъ-этнографическэ музей- ри зэхищагъ, ащ пэщэныгъэ дызэрихьагъ.

Непэ лIы гъэсагъэм инэпэ­еплъ инэу Джамбэчые дэт тарихъ-этнографическэ музеим Iоф ешIэ, Бахъукъо Ерэджыбэ илъэужышIу тетхэу лъагъэкIуа­тэзэ, щысэшIукIэ лIэужхэр апIух, агъасэх.

Ерэджыбэ къыгъэшIэгъэ илъэс­хэр хэбдзын ахэмылъэу шIагъэкIэ баих. 1965-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ытхыхэрэр хиутыщтыгъэх. АдыгабзэкIэ къыдигъэкIыгъэх повестхэу «Гъогу­уан», «Лъэужхэр гъэхъунэм зэпырэкIых», «ЛъышIэжьхэр», «Тэтэркон», «Янэрэ ыпхъурэ», «ЛъэгъуакIэ пхырыщыгъошIоп», «Къангъэбылъ», романэу «Лъэтегъэуцу». 2006-рэ илъэсым романыр, повестыр ыкIи рассказхэр дэтхэу «ЦIыфыгъэм екIурэ гъогур», тарихъ романэу «Болэтыкъо Джамболэт» зыфиIорэр 2007-м ыкIи тхылъэу «Джамбэчый» 2008-м къыхиутыгъэх.

Егъэджэн-гъэсэныгъэмкIэ гъэзагъэу Iофышхо ышIагъ: я 5 — 6-рэ классхэм апае литературэмкIэ зэреджэщтхэ тхылъхэр гъусэ иIэу, урокым хэмы­хьэрэ еджэнымкIэ я 6-рэ классым пае тхы­лъыр, «Я 4 — 10-рэ классхэм лите­ратурэм зэребгъэджэщтхэр», гъусэ иIэу «Литературоведческэ терминхэм ягущыIалъ» зыфиIорэр, мыхэм анэмыкIхэри адыгабзэкIэ къыдигъэкIыгъэх. КIэлэегъаджэу, краеве­дэу, тхакIоу, Хэгъэгу зэошхом иветеранэу Бахъу­къо Ерэджыбэ илъэс 87-рэ къыгъэшIагъ, лъэужышIу къытыринагъ мы чIым.

Мамырыкъо Нуриет.