Ушъый-гъэсэпэтхыд

Зауи, пыджи щымыIэу, улажьэмэ ушхэжьэу упсэуным нахь тхъагъо щымыIэми, цIыф цIыкIур гъэрэзэгъуае. Ау къиным, жъалымыгъэм заIукIэкIэ, тIэкIу къызхэшхъожьы. «Шыкур» сыди­гъуи пшIын фае, джащыгъум бгъэгуми гушIуагъор дэлъыщт.

АIомэ, аIотэжьэу зы пщы бай дэдэ горэ щыIагъ. Иуни, итахъти зэтегъэпсыхьэгъэ дэдэхэу, иIэм ычIэ ымы­шIэжьэу. Ихьамбарышхохэр лэжьыгъэкIэ ушъагъэхэу, иIэщ зэпытхэм адэт былымышъхьэ пчъагъэр лъытэ­жьыгъуае къыфэхъоу. Ды­шъи, дани, тыжьыни, нал­мэс-налкъути, нэмыкI мыжъо лъапIи ихъоеу, зымышIэрэр ехъуапсэу.

Ау пщы лъэш, лIы баеу, былымыр зихъоеу, цIыфхэр зэхъуапсэу, мы дунэешхом щыкIэгъэнчъэу тетэу къа­шIошIыщтыгъэр насыпын­чъагъ. Ар ежь пщым ышъхьэ­кIэ зыдишIэжьыщтыгъ, иIэ пстэури ынэ къыIуихьэщтыгъэп.

Мафэ горэм мо пщышхор узэу къегъущтыгъэм къы­риутыгъ, пIэм хигулIагъ. Зы мафа, мэфитIуа, тхьамафа, маза, илъэса, нахьыба, хэт ар къышIэжьына, зигъэсысыни зигъэхъыени ымылъэ­кIэу, Iэр жэм фынэмыгъэсэу, плъэмэ, кIорэм ехъуа­псэу, ежь лъэкъуитIум амы­Iэтэу, амыхьэу, пIэм хэупцIэгъагъ. РашIылIэрэ щыIэми, рахьылIэрэ уц Iэзэгъу­хэми яшIуагъэ къекIыщтыгъэп — зэкIэри пкIэнчъагъ, псэ зыпыт хьэдагъ.

Ау Тхьэшхор лъэш ыкIи гукIэгъушI!

Бжыхьэпэ пчэдыжьыпэ окъ-жьыкъ дахэм пщы сымаджэр, пкIыхьапIэм къы­хэущыкIыжьыгъэм фэдэу, зэкIэIулIэгъэ Iофи имыIэжьэу, Iэжь-лъэжь псынкIэу къызэшIотIысхьагъ. Гъурзэ инэу ыIэпкъ-лъэпкъхэм апышIэ­гъагъэр мыщ фэдиз уахътэм телъыжьыгъэп. Хъурэр зыфихьыни, зыфигъэдэни мо лIышхом ышIагъэп. Ауми, хэщ-нэщ ымышIэу, фэса­къы­пэзэ гу тыришIыхьи, ежь­-ежьырэу къызэшIотIысхьагъ — къехьылъэкIыгъэп, мэкIэ-мэкIэжъыеу лъэкъуитIури ыгъэIорышIэу (зи мы­хъугъахэм фэдэу) пIэм къеу­цохыгъ.

Тыгъэу къыкъокIырэр апэ­рэу ылъэгъурэм фэдэу пэгушIотагъ, бэшIагъэу къэ­зы­бгынэгъэгъэ зэхэшIэ фа­­бэ­хэр къыфагъэзэжьыгъэу къы­зэрэфэкIожьхэрэм гу лъитагъ, ыпсэ къыпыкIэжьыгъэу, икIэрыкIэу дунэе дахэм пщыр къытехьажьыщтыгъ.

Чэщи мафи, охътэ зэхэдз имыIэу, ыбгъэ дэгъэзыягъэу, гырзэу, щэIоу зыщэлъым, тхьалъэIу зэпымычыжьыбэу ышIыгъэр КIочIэшхом зэрэлъыIэсыгъэр ыкIи зэриштагъэр ышIошъ хъугъэу, икъин мыухыжьи, игушIогъо лъэши зэхэхьагъэу, нэпси, щхыпэ макIи зэхэтэу Тхьэшхом къыфишIагъэмкIэ рэзагъэ. Ау щтэгъэ-зэтедыягъэу, зы гущыIэ закъуи къыфэмыIоу зандэу щытыгъ. Ар зылъэгъугъэ унэIут­хэми, пщым игупсэ цIыф­хэми, Iахьыл-лыщыщхэми, гъунэгъухэми, апэрэмкIэ, хъурэр зыфагъэдэни, зыфахьыни ашIагъэп. Нэгъэу­пIэпIэгъукIэ, хэти къызэрэщымыхъугъэу, зэрэмыгугъа­гъэу, пщым ыпкъынэ-лынэмэ зыкъаштэжьынышъ, ыкIочIэ зэкIэкIопагъэ къыхэхьажьыщтми ашIагъэп, аужыпкъэм, егуцэфагъэхэп. Ау агъэшIагъо икъугъэр пщым ынэгу, ынэхэм гушIоу къакIэпсырэм уни щагуи къызэригъэ­нэфыгъэр ары.

Нэрэ-Iэрэм лъэкъо хэгъэу­цуапIэ имыIэу цIыф бэдэдэ щагум диз къэхъугъ, хъу­гъэр зэкIэ апшысыжьы­щтыгъ. Къызэрэугъоигъэ пстэумэ анахьэу гумэкIхэу, аIощт-ашIэщтыри амышIэу пщым иупчIэжьэгъухэр пчэгум къихьагъэх.

— Тизиусхьан лъапI! Мыщ фэдиз уахътэм шхи, кIуи, щхи, плъи уяхъуапсэу, хьадэгъум ыпашъхьэ узитыгъэ уж апэрэу непэ зыкъэпIэтыгъ, ау гурыIогъуаер мырэу пIупэ Iумызэгъэжьэу, зы гущыIэ гори къэмыIоу узэрэгушIорэр ары. Укъызэрэтэджы­жьыгъэр ара ащ фэдизэу узыгъэгушIорэр? — аIуи, иупчIэжьэгъу куп зэдыра­гъаштэу еупчIыгъэх.

Къиным нахь акъыл уигъэшIэу зыгори щыIэп. Зиусхьаныр губжыгъэп, тхытхыгъэп. А упчIэм къежэ­щтыгъэм фэдэу, зэримыгъэ­жэжьхэу къариIуагъ:

— Сыушъэфын сэ мыщ хэлъэп. Узышхом сыкъиу­тIэсхъи, пIэхэлъ шъыпкъэ сы­зэхъум, зы шъэф мыIотагъэ къысфэнэгъагъ. Хэт сыд иIэкIи, хэт сыд еIокIи шъуе­мыдэIу ыкIи зешъумыгъэ­гъэдел! НасыпышIор былым, мылъку, ахъщэ самэ зиIэр арэп, насыпышIор псауныгъэ пытэ зиIэу, дунэе нэфым шъхьафит-гуфитэу хэтэу, ыIи, ылъи, ыни къыфэIорышIэу, акъыл зафэ зиIэу щыIэн амал Тхьэм зэритыгъэр ары. Ащ елъытыгъэу, сэ непэ си Тхьэшхо къысфишIагъэмкIэ сыфэраз, слъэ сыкъытеуцо­жьыгъ, сиакъыл занкIэ, сынэ къэплъэ — сыцIыф псау. Непэ къыщегъэжьагъэу, о, къуадж, тиIорэ тишIэрэ зэте­хьэу, тиIэр зэдэдгощэу, тимыIэр тызэдеIэзэ зэдгъэгъо­тэу, тызэрэлъытэу, тызэрэу­хъумэжьэу тызэдэпсэущт! — ыIуи, пщым ипсэлъэ кIэкI къыухыгъ.

Ешхэ-ешъо джэгушхоу пщым икъуаджэ а бжыхьэ мэфэ рэхьатым къыдэтэджэгъагъэм имэкъамэхэр ти­адыгэ орэдыжъхэми, адыгэ пщынэ мэкъэ жъынчыми, шыкIэпщынэми, къамылми непэ зэхытагъашIэ.

Ары, зынахь лъапIэ хэтрэ цIыфкIи, лъэпкъ пстэумкIи щымыIэр псауныгъэр ыкIи мамырныгъэр ары. Арыщтын зыкIаIуагъэр «дунаим ишIуа­гъэр псауныгъ, дунаим итхъагъор шIулъэ­гъуныгъ». ЩыI мыщ фэдэ гущыIэжъи: «Зянэ зиIэ на­хьи зыIэ пыт».

Пщэнэуи, пщэфынэуи щы­мытэу, цIыфымкIэ анахь лъапIэр псауныгъэр ары, пеIэн мылъку щыIэп. Тхьэм ащ хэны тимышIынкIэ те­лъэIу!

Мамырыкъо Нуриет.