Уахътэр шы емылычэу, къэуцуи гъэпсэфи имыIэу, зэплъэкIыгъо уримыгъафэу мачъэ.

Непэ уапашъхьэ сабыеу итыр неущ зырищыгъэу, къэшIэжьыгъуаеу уанэIу къеуцо… Дэгъоу пшIэщтыгъэ цIыфыр дунаим ехыжьмэ, гум зеутIыIу чIэнагъэр зэхишIэу.

Адыгэ лъэпкъ литературэм чIыпIэ гъэнэфэгъэ дахэ щызыIыгъ тхакIоу Къуе­къо Налбый зыщымыIэжьыр шышъхьэIум и 22-м илъэс 15 мэхъу. Ау ыпсэ ишъа­гъэ кIуасэрэп. УсакIор зыгу нэсыгъэу зилъапIэхэм фэзэщхэу итхылъхэр бэрэ къаштэ, исатырэ тхыгъэ зэпэшхэм ежьыри «къахэтэджыкIы» джащыгъум, гулъачIэм къикIырэ гущыIэр лъэш. Налбый исатырэ жъыухэм яджэхэзэ, итворчествэ зигунэсхэр игупшысэ лъагъо рэплъэжьых.

Къыфэхъугъагъ ар усэным, гущыIэм псэ хилъхьаным, еджэрэм ыгу лъыIэсынышъ, ыгъэкъэбзэным, зылъищэным, адыгабзэм иамал кIигъэтхъэу тхэным. Налбый икIэсагъ иныдэлъфыбзэ, фэIэзагъ усэным.

Илъэс 40-у адыгэ литературэм ихьасэ зыхэтыгъэм дунэешхом фэшIу зызэришIыщтым Налбый мыпшъыжьэу пы­лъыгъ. Тхьэм къыхилъхьэгъэ гупшысэныр ригъэкъугъэ къодыеп, къелыжьэуи ылэ­жьыгъ. Адыгэ дунаим усакIом ыцIэ шIукIэ къыхэнагъ. «ЫIуагъ, ышIагъ» аIо, Налбый игущыIэ уасэ фашIэу рэгъуазэх. Къуекъом игупшысэ лэжьыгъэ гукIуачIэ зыфэхъугъэ адыгэ усакIохэу Хъунэго Саидэ, ЛIыхэсэ Мухьдин, Къуикъо Шыхьамбый ыкIи гъашIэр изышIыкIыгъэ тхакIоу ГъукIэлI Нурбый гулъэчIэ макъэ­кIэ зэлъыпкIэгъэ усэхэр Налбый фатхыгъэх. Дунаир зэрэщытэу акъылкIэ, усэкIэ зэгъэзэфэгъошIоп, ау Къуекъо Налбый ар фызэшIокIыгъ. Ипшъэрылъ ин зэхи­шIэу, акъыл-IэпэIэсагъэр тхьэтын шъыпкъэу ылъытэу, гупшысэмкIэ гъэзагъэу кIэхэкIырэр, зэхишIэрэр мырэущтэу къыIощтыгъ, ыгъэунэфыщтыгъ: «…Усэр щыIэныгъэм фэлажьэ, ау икъэхъукIи, игъэшIэ зекIуакIи ежь ихабзэхэм арыт. Зыфимыти щыIэп. Джары щыIэныгъэр лъызыгъэкIуатэрэри.

Усэр унэшъошIэп, ащ ымакъэ псашIэ, джарын фае хэти зыкIигунэсыр. Усэр бэнакIо, ау уриутырэп, пкIуачIэ зыдыуе­гъэшIэжьы, уегъэлъэшы, ем упэуцужьын плъэкIынэу уешIы. Усэм уигъасэрэп, уепIу.

Джыри къамыIуагъэм тиуIагъэу тэтхэ.

Ащ фэдэ уIагъэр кIыжьырэп, иIэзэгъухэр — Дэхагъэр, Шъыпкъагъэр, Зэфагъэр гъотыгъуаешъ ары. Къэдгъотырэм — къэтIогъахэм, ттхыгъахэм тиуIагъэ имэшIо стыр тIэкIу агъэупабжьэ ныIэп.

ГущыIэм дунаир егъэунэфы…

Ау мэкъамэм уегъаплъэ. Акъылым къымыIотэшъурэм гулъытэ чыжьэкIэ улъегъэIэсы, джырэкIэ зэхэпшIыкIырэм бэкIэ нахьыбэ зэрэщыIэр къыуегъашIэ.

Дэхагъэм илIыкIо ин дэдэмэ ащыщ поэзиер, дунаир ащи къеухъумэ».

Мы сатырхэм тяджэзэ, Налбый игуп­шысэ тыгоуцо, зытэплъыхьэ, зэтэгъашIэ, зэхэтэфы. Мыхэр гъэсэпэтхыдэ къодыехэп, кIочIэшIу зыхэлъ гущыIэ щэрыо лъэшых.

Къуекъо Налбый Теуцожь районым ит къуаджэу Къунчыкъохьаблэ бэдзэогъум и 20-м, 1938-рэ илъэсым къыщы­хъугъ. «Ыпсэ чъэпхъыгъахэу къэхъугъ» зыфаIохэрэм ащыщыгъ — ымышIэрэ, гу зылъимытэрэ щыIагъэп, еджэгъэ-гъэсэгъагъ ыкIи «епщэжьыгъэу» щытыгъ —гупшысэм щесыщтыгъ.

Ытхыхэрэр 1962-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыщтыгъэх. Иапэрэ тхы­лъэу «ЧIыгур сыгу къыщекIокIы» зышъхьэр 1968-рэ илъэсым адыгабзэкIэ къыдэ­кIыгъ. Ащ гупшысэкIэ пшэгъэ усэ тхылъы­бэ къыкIэлъыкIуагъ. УрысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэ тхылъхэр: «Танец надежды», «Светлый круг», «Звезда близка», «Продрогшая вишня», повестэу «Черная гора», «Домик для дождя», «Вино мертвых». Къыхэгъэщыгъэн фаер Къуекъо Налбый адыгэ литературэр жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ — усэхэмрэ поэмэхэм­рэкIэ, прозэмкIэ, драматургиемкIэ — зэригъэбаигъэр ары. Налбый ипьесэхэмкIэ Лъэпкъ театрэм мызэу, мытIоу спектаклэхэр щагъэуцугъэх, ахэм ягуапэу цIыфхэр яплъыгъэх. Художественнэ фильмэу «Гугъэм имэзах» зыцIэу адыгабзэкIэ тырахыгъэм исценарие ытхыгъ.

Къуекъо Налбый иусэхэр, истатьяхэр гъэзетхэм, журналхэу «Дружба народов», «Студенческий меридиан», нэмыкIхэм къарыхьагъэх. Иусэхэм ащыщхэр орэдышъом ралъхьагъэх, грузиныбзэкIэ, болгарыбзэкIэ, тыркубзэкIэ зэрадзэкIыгъэх.

Налбый Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху, Къандурым ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ дунэе премием илауреат, (АМАН-м) ШIэныгъэ­хэмкIэ Адыгэ (Черкес) Дунэе академием ицIыф ГъэшIуагъэу щытыгъ, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо премие илауреат. 1974-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз хэт. Адыгэ лъэпкъыр щэIэфэ Налбый ыцIи щыIэщт. ИгушъхьэкIэн лIэужыкIэм гъомылэ гуапэу иIэщт.

Мамырыкъо Нуриет.

Къуекъо Налбый Усэхэр

ЧIыгур сыгу къыщекIокIы Мэчэрэгъу, ЧIыгур мэчэрэгъу, КъеIом фэд цIыкIу-цIыкIоу: дэгъу, дэгъу. Щэчэрэгъу чIыгур чэщ шIункIым, Чэщ шIункIым, хъоо-пщэо нэкIым. Сэри зысIэтыгъэу лъагэу-лъагэу, ЧIыгури огури къэсэплъыхьэх пагэу. Чыжьэу-чыжьэу зыгорэ къэжъыу, Чыжьэу-чыжьэу зыгорэ къэжъгъыу. Сыд шъуIуа къытфэжъгъыурэр: орэд макъа? Орэд макъа, чыжьэу ибыбагъэу, ЦIыф шIулъэгъуа, нэфым лъыIэба­гъэу… Щэчэрэгъу ЧIыгур чэщ шIункIым, Чэщ шIункIым, хъоо-пщэо нэкIым. СэшIэ: чэщ шIункIым чIыр щыбакъоу, Сыбгынэн сыфитэп ар изакъоу. Хъоо-пщэо нэкIэу зыдэщыIэм, СэшIэ, ищыкIагъ ащ сигущыIэ. ИщыкIагъ мы ЧIыгум сигукIэгъуи, ИщыкIагъ мы ЧIыгум сишIулъэгъуи. Сэ къысшIошIы: гум ар исэрэни, ИIэжьынэп огуи ащ, цIыф уни. ИIэжьынэп ЧIыгум зы гумэкIи, ГъашIи ащ, шIулъэгъуи иIэжьынэп, Инеущрэ мафи пэгъокIынэп. Ежь ищытхъуи хъишъи кIодыжьын, ЧIыгум фабэу телъри кIосэжьын. Мэчэрэгъу, къэмыуцоу, ЧIыгур, ЩэкIо, къыщекIокIы ар цIыфыгум. Жъуагъор Джыри сегупшысэ сикъинэу: Самылъэгъурэм фэд сыинэу. Самылъэгъурэм фэд, якъины СыкIэуцо сшIоигъоми инэу… Сыкъыщыхъугъ чIым цIыфэу, КъызгурыIонэуи игъу: ШIункIым, жъуагъу, укъегъэнэфы, Сэ шIункIыр згъэнэфы сшIоигъу. СыфэкIо цIыфым Поэм — Тыдэ сыпщэщт? — Сыгу уисщэщт. …Гу мыгъор сшIыгъэ дунэе пылъапIэ, Ау сэщтэ: пыта шъуIуа дунаим ыпшъа­пIэ? I Сэ сыкъызэхъум, Аготыгъэп чъыгхэм куамэ, Щесыщтыгъэп огум бзыу тамэ, Къушъхьэри Къамзэгу такъэм фэдэкъэбзагъ, Шыблэри Мэз атакъэм фэдэу Iэсагъ. Огу зыфаIорэр Цые шIуцIэу чIым тещэягъэу, ЧIыгу зыфаIорэр Гъыбзэмэ чIагъэсэягъэу, Насып зыфаIорэр Джыри къаугупшысыгъагъэп, Къины зыфаIорэм «ЦIыфы» фаусыгъагъэп. * * * Нэужым къушъхьэхэр Сигъогу къытетэджагъэх: — Хэта мы къакIорэр? Нэужым шыблэ макъэр Огум къыщыгъогъуагъ: — Хэта мы къаплъэрэр? Сэ гъогумэ сафэкIо – КъыокIурэ гъогумэ, Гъогу сыхъунэу, Сэ сыфэхми, Уадэжьы къырынэсынхэу. Сигъогу тет цIыфхэр Нэбгырэ пэпчъ – цIыкIоу зы шIагъу, Нэбгырэ пэпчъ – цIыкIоу зы лъагъу. ЩэрэI тичIыгуи, ТишIэгъо цIыкIухэм Ащычэрэгъузэ ялъэгъо мыкIухэм. * * * О – зы нэбгырэр – умыдунаеу, УихэпIэ жъоркъы щещхыщтэп уаер. Апэрэ шIулъэгъум игукъэо нэф Поэм КъэошIэжьа Пщыщэ лъакъо Ышъхьагъ мыжъор къыщытакъоу? Пщыщэ нашхъоу зиорэд Апэрэ шIулъэгъум фэд, Пщыщэ къаргъоу зинэплъэгъу – Мычъэкъонэу сишIулъэгъу… ТиIагъ зэкIэ тэ: ШIулъэгъуи, ШIу зылъэгъурэм инэплъэгъуи, ШIу зылъэгъурэм ищхы макъи, ШIу алъэгъурэ гум исакъи. ТиIагъ зэкIэ. Джы сизакъу. Джыри очъа, Пщыщэ лъакъу?..