1994-рэ илъэсым ООН-м и Генеральнэ Ассамблее иунашъокIэ лъэпкъ цIыкIухэм я Дунэе Мафэ агъэнэфэгъагъ. А мэфэкIыр икIыгъэ тхьамафэм къалэу Шъачэ тарихъым имузееу дэтым щыхагъэунэфыкIыгъ, ащ хэлэжьагъэхэр хыIушъо шапсыгъэхэм ятарихърэ якультурэрэ тегущыIагъэх.

ЗипчъагъэкIэ бэ мыхъурэ лъэпкъхэм я Дунэе Мафэ шапсыгъэхэм зыхагъэунэфыкIырэр 2000-рэ илъэсым къыщегъэжьагъ. Илъэс 22-рэ хъугъэ къалэу Шъачэрэ ТIопсэ районымрэ ащыпсэурэ лъэпкъыр Урысые Федерацием и Правительствэ и Перечень ЗыкI зыхигъэу­цуагъэхэр. Илъэс къэс шышъхьэIу мазэм а Мафэм къыфагъэзэжьы, лъэпкъ Iофыгъоу яIэхэм атегущыIэх. ЦIыф зэхахьэхэр, концертхэр, джэгухэр, къэгъэлъэгъонхэр Адыгэ Хасэр зычIэт унэм, адыгэ культурэм и Гупчэу ПсышIуапэ дэтым, музеим иэтнографическэ къутамэхэу ПсышIуапэ е Агуй-Шапсыгъэ ащыIэхэм ащырагъэкIокIыхэу хабзэ.

Къызэхэхьэгъэ цIыфхэр – хьакIэхэр, къэлэдэсхэр, зыгъэпсэфакIохэр, хьакIэзещэхэр, общественнэ IофышIэхэр, нэмыкIхэри апэ «Тызэфэдэп, ау тызэгъус» зыфиIорэ къэгъэлъэгъоным еплъыгъэх, шапсыгъэхэм япсэукIэ-шIыкIэхэм, пасэм къыщегъэжьагъэу Шъачэ зытет чIыгум ахэр зэрэщыпсэущтыгъэхэм афэгъэхьыгъэ тарихъ къэбархэм ядэIугъэх.

Я 19-рэ лIэшIэгъум ыкIэм шапсыгъэхэр, ежьхэм афэдэ нэмыкI къушъхьэчIэс лъэпкъхэм ахэтхэу, хэгъэгур къабгынэнэу зэрэхъугъагъэр къызэIукIагъэхэм ашIогъэшIэгъоныгъ. Къэгъэлъэгъонхэм адыгэ шъуашэм идэхагъэ, лъэпкъ шхынхэр зыфэдэхэр, шапсыгъэхэр хьакIэм зэрэпэгъокIыхэрэр, музыкальнэ Iэмэ-псымэу агъэфедэщтыгъэхэр зыфэдэхэр анэгу къыкIагъэуцуагъэх.

Къалэу Шъачэ ылъапсэ къызыщежьэрэм, щыпсэурэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэр непэ зэрэзэгурыIохэрэм, якультурэхэр къызэраухъумэрэм къатегущыIагъэх музеим инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Татьяна Санниковар, Шъэчэ лъэпкъ объединениехэм я Координационнэ Совет итхьаматэу, Шъэчэ къэралыгъо университетым ипроректорэу Константин Чеботарь, къэлэ администрацием иIофышIэу Татьяна Катаниди, шапсыгъэ Адыгэ Хасэм ипащэу КIакIыхъу Мэджыдэ.

Лъэпкъ шэн-зэхэтыкIэу шапсыгъэхэм яIэхэр зыфэдэхэр музеим иIофышIэ шъхьаIэу Хъущт Аминэт къыIотагъ. Народнэ инструментальнэ ансамблэу «Насыпым» адыгэ орэдышъо дахэхэм цIыфхэр аригъэ­дэIугъэх. Адыгэ шхынэу унагъохэм къагъэхьазырыгъэ­хэм ахагъэIагъэх, ахэр зэрашIыхэрэр, зыхашIыкIыхэрэр къафаIотагъ.

Лъэпкъ цIыкIухэм я Мафэ зыщыхагъэунэфыкIырэм тефагъ Урысые обществэу «ШIэныгъэм» зэхищэгъэ марафонэу «Анахь къэралыгъо иным илъэпкъхэр» зыфиIорэри. Урысыем лъэпкъ зэфэшъхьафи 190-рэ щэпсэу. Ахэм зэкIэми якультурэ, япсэукIэ-зэхэтыкIэ, ядунэееплъыкIэ зэтефыгъэ. Ахэр нахь благъэу цIыфхэм арагъэшIэнхэр ары марафоным пшъэрылъэу иIагъэр.

«Эфир занкIэхэм» яхьатыркIэ Москва щегъэжьагъэу шъолъыр пстэумэ анэсэу ащыпсэурэ лъэпкъхэу бэ мыхъухэрэр зэнэсыгъэх, зэрэлъэгъугъэх, зэрэшIагъэх. Ахэм шапсыгъэхэри зэу ахэтых. Обществэу «ШIэныгъэм» ипансионатэу Адлер щыIэм истудие икъэгъэлъэгъонхэм яплъыхэрэм шапсыгъэ лъэпкъ цIыкIум фэгъэхьыгъэу упчIабэ къатыгъ. Километрэ мин пчъагъэкIэ зэпэчыжьэ лъэпкъхэм къушъхьэчIэс шапсыгъэхэр къызтекIыгъэхэр, нэбгырэ пчъагъэу зэрэхъухэрэр, зыщыпсэухэрэ чIыпIэхэр, яIорIуатэхэр, орэдыжъхэр, нэмыкIхэри зыфэдэхэр зэрагъэшIэнхэу фэягъэх.

— Лъэпкъыбэу Урысыем щыпсэухэрэм уахэмыкIокIэжьэу, ахэм узэратекIырэ культурэу уиIэр къызэтебгъэнэныр ыкIи ащкIэ закъыхэбгъэщыныр лъэпкъ пстэуми япшъэрылъэу сэ сэлъытэ, — еIо КIакIыхъу Мэджыдэ. — Шъыпкъэр пIощтмэ, лъэпкъ­хэмкIэ тыб ыкIи тызэфэдэп, ау зэкIэми Урысыем тыщэпсэу, тифитыныгъэхэр зэфэдэх, тышъхьафит. Хэгъэгушхом тырий ыкIи пытэу тызэкъот.

Ныбэ Анзор.