Республикэу Беларусь илIыкIохэу Адыгеим къэкIуагъэхэр тиреспубликэ ит мэкъумэщ промышленнэ предприятиехэм ащыщхэм ащыIагъэх. Ахэм ягъуса­гъэх АР-м мэкъу-мэщымкIэ иминистрэу Къуанэ Анзауррэ АР-м экономикэ хэ­хъоныгъэхэмкIэ ыкIи сатыумкIэ иминистрэу Шэуджэн Зауррэ.

ХьакIэхэр апэу зэкIо­лIагъэхэр пчэнхэр зыща­Iыгъырэ ыкIи пчэныщэм хэшIыкIыгъэ гъомылап­хъэхэр къызщыдагъэкIырэ комплексэу «Мирный-­Адыгея» зыфиIоу Мые­къопэ районым ит поселкэу Трехречнэм щагъэпсыгъэр ары. Пчэнхэр зыща­Iыгъхэ фермэм, щэ къыз­щакIащырэ цехым ащыIагъэх, псэушъхьэхэр зэра­Iыгъхэм, шапхъэу ащ пылъ­хэм, оборудованиеу агъэуцугъэм защагъэгъозагъ.

Комплексым иIофышIэ­хэм къызэраIуагъэмкIэ, непэ фермэр шъхьэ минитIум телъытагъ. 2019-рэ илъэсым Нидерландхэм къыращи «зааненскэ» зыфаIорэ пчэн лъэпкъэу шъхьэ 1017-рэ къащагъ. Нэужым ахэм шъхьэ 500 ахагъэхъуагъ. Чэщ-зыма­фэм щэ литри 3,2-рэ фэ­диз къаты. Ахэм арагъэшхыщтыр ежьхэм агъэхьазыры.

Мы мафэм ехъулIэу ащырэ пчэнышъхьэ мини 2-м телъытэгъэ апэрэ щэ­гъомылэпхъэ комплексым Iоф ешIэ. Ащ игъэпсын сомэ миллион 900 фэдиз пэIуагъэхьагъ. 2020-рэ илъэсым пчэныщэр къызщыдагъэкIыжьыщт комп­лексэу шъхьэ мини 3-м телъытагъэм иIофшIэн ыублагъ. ФермитIуми зэ­хэ­тэу пчэнышъхьэ мини 5-м ехъу ащаIыгъ. Ахэм ащыщэу ащырэр шъхьэ мин 1,7-м ехъу. 2020-рэ илъэсым щэу къахьыжьыгъэр тонн 210-рэ, 2021-рэ илъэсым — 1398-рэ.

ИкIыгъэ илъэсым ООО-у «Агрохолдинг-Мирный» зыфиIорэм щэм хэ­шIыкIыгъэ продукцие къызщыдагъэкIырэ завод республикэм къыщызэIуихыгъ. Итальянскэ производственнэ линие агъэ­псыгъ, пчэныщэм хэшIыкIыгъэ продукцие зэфэ­шъхьафхэр къыдагъэкIых, ахэм зэрахагъэхъощтым ыуж итых.

Предприятием къое зэфэшъхьафхэр, йогурт, къое гъэушкъоигъэ, тхъу, зэкIэмкIи гъомылэпхъэ зэмылIэужыгъоу 15 къыдегъэкIы. Ахэр Москва, Санкт-Петербург, Мые­къуапэ, Къырым, Крас­нодар краим ыкIи нэмыкI­хэм ащаIуагъэкIых. Сатыу гупчэхэу «Ашан», «Лента», «Магнит» зыфаIохэ­рэм ащащэх.

ООО-у «Мирный-­Адыгея» зыфиIорэм щэу республикэм къыщаугъоирэм ыкIи ащ хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэу къыщыдагъэкIырэм зэрахигъэхъощтым имызакъоу, IофшIэпIэ чIыпIэ 47-рэ къеты. ГурытымкIэ лэжьапкIэу сомэ мин 40 къахьы. Гу­хэлъэу яIэхэм ащыщ джыри IофшIэпIэ чIыпIэ 30 фэдиз арагъэгъотынэу. ПшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ общест­вэу «Мирный-Адыгея» зыфиIорэм пэрытныгъэ Адыгеим щи­Iыгъ. Хэбзэгъэуцугъэм къы­дыхэ­лъытагъэу къэ­ралыгъо Iэпы­Iэгъуи ащ рагъэгъоты. Хэ­бзэIахьхэм ятынкIи хъыз­мэтшIа­пIэм фэгъэкIо­тэнхэр фашIыгъэх, транспортым ыкIи мылъкум апае зыпари ытырэп.

Адыгэ къуаем шIуагъэу пылъымрэ иIэшIугъэрэ зы­мышIэрэ тишъолъыр имызакъоу, Урысые Феде­рациеми, IэкIыб къэрал­хэми арысыжьэп тIоми хэу­къоныгъэ хъунэп тшIошIы. Тишъолъыр хьакIэхэр къызеблагъэхэкIэ, апэу къызыкIэупчIэхэрэр адыгэ къуаер ары. Адыгэ къуаер республикэм ибрендэу зэрэщытыр къыдалъытэзэ Белоруссием къикIыгъэ хьакIэхэр ар къэзышIырэ предприятиешхоу «Щэ за­водэу «Джаджэ» зыфиIо­рэм еблэгъагъэх. Шхыныгъо къабзэу тишъолъыр къыщашIырэм, ыцIэ чы­жьэу зыгъэIугъэм ипчъагъэ хагъахъозэ зэрэлажьэ­хэрэм нэIуасэ зыфашIыгъ. Предприятием иIофшIэн зэрэзэхищэрэр, продук­циеу къыдигъэкIырэр зэрагъэлъэгъугъ, мыщ щылажьэхэрэм адэгущыIа­гъэх.

ХъызмэтшIэпIэ пэрытхэм мы заводыр ащыщ. Ащ игенеральнэ пащэ игуадзэ къызэриIуагъэмкIэ, хэхъоныгъэхэр ашIых, продукциеу къыдагъэ­кIырэми зырагъэушъом­бгъу. Мы илъэсым Дунэе къэгъэлъэгъонэу «ПРОД- ЭКСПО-2022-м» изэнэ­къокъоу «Лучший продукт» зыфиIорэм илауреат хъугъэ. Къуаеу «Адыгейский», тхъу цIынэу ыкIи жъожьыгъэу «Гиагинский молзавод», «Главмаслопром» зыфиIохэрэм апае дышъэ медаль предприятием къыфагъэшъошагъ.

— Адыгэ лъэпкъыр зэ­рыгушхорэ гъомылапхъэм идэгъугъэ къыкIемыгъэчыгъэнымкIэ пшъэдэкIы­жьы­шхо тэхьы. Адыгэ къуаер тиреспубликэ нэмыкI къы­щыдамыгъэкIынэу зэра­гъэнэфагъэм ишIуагъэкIэ Урысыем ичIыпIэ зэфэ­шъхьафхэм типродукцие ащыIотэгъэкIы, тикъуаехэм ядэгъугъэ зэлъашIэ. Щэу дгъэфедэрэр Адыгеим имызакъоу, Краснодар краим ыкIи Ростов хэкум къащытэщэфы. Непэрэ мафэм ехъулIэу «Сыр Адыгейский», «Чечел», «Косичка», «Сулугуни», «Охотничий», «Моцарела» зыфиIохэрэр цIынэу ыкIи ащыщхэр гъэгъугъэхэу, джащ фэдэу тхъу зэфэ­шъхьафхэр къыдэтэгъэкIых, — еIо заводым иIофышIэ.

Продукциер дэгъоу зэращэфырэм къыхэкIэу 2010-рэ илъэсым заводым зырагъэушъомбгъугъ. ЦехыкIэ ашIыгъ ыкIи аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ оборудование зэрагъэгъотыгъ. Ащ ишIуагъэкIэ къы­дагъэкIырэ къуаер фэди­тIукIэ нахьыбэ хъугъэ.

Заводым хэхъоныгъэу иIэхэм ащыщ пыдзафэ ямыIэу Iоф зэрашIэрэр. Щэу зэрагъэгъотырэр гощыгъэу къыдагъэкIыжьы. Щэташъхьэр тырахы, тхъу цIынэ зэфэшъхьафхэр, къуаехэр хашIыкIых. Къое­псэу къакIэкIырэри джы къыдагъэкIыжьы. 2007-рэ илъэ­сым къыщегъэжьагъэу къоепсыр къызыщыдагъэ­кIыжьырэ цех яIэ хъугъэ. Ащ ишIуагъэкIэ чIыопсыр ымыушIоеу ар агъэфедэ. Ащ дакIоу продукциер дэ­гъоу ащэфы.

Заводым ипащэ игуадзэ къызэриIуагъэмкIэ, непэ къэралыгъом къытыралъхьэгъэ санкциехэр ащ фэдизэу зэхашIэрэп. Къэбар нэпцIэу къекIокIырэр нахьыб, джары цIыфхэр гумэкIыгъо хэзыдзэхэрэр. ЯIофшIэнкIэ ящыкIэгъэщт пкъыгъохэр амыгъотыныр ары анахьэу зытещыны­хьагъэхэр. Къуаехэр зэралъхьэхэрэмкIэ гумэкIыгъо щы­­Iагъ, сыда пIомэ ахэр Ев­ропэм къыщыда­гъэкIых. Арэу щытми, непэрэ ма­фэм заводым зыпкъ итэу Iоф ешIэ.

Аужырэ шапхъэхэм ади­штэрэ шIыкIэхэр агъэфедэх нахь мышIэми, «Адыгейский», «Спагетти» ыкIи «Косички» зыфаIорэ къое лъэпкъхэр IэкIэ ашIых. Къуаехэр зэдэзыгъэпкIэрэ оборудованиер IэкIыбым къыщыдагъэкIы. Зыгорэ къутагъэу къыхэкIыгъэми, щынагъо щыIэп, IэпэчIэ­гъанэ заводым иI, ащ щы­мыкIэнхэм пае инженернэ къулыкъум чанэу Iоф ешIэ.

Продукциеу заводым къыдигъэкIырэр шэпхъэшIухэм адештэ, IэшIу ыкIи цIыфым ипсауныгъэкIэ ишIогъэшхо къэкIо. Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьаф­хэм продукциер ащыIуа­гъэкIы. Непэрэ мафэм ехъулIэу «Щэ заводэу «Джа­джэм» нэбгырэ 572-рэ щэлажьэ. Джыри Iоф­шIэпIэ чIыпIэхэр арагъэгъотынхэ амал яI. Предприятием кIуачIэу IэкIэ­лъымкIэ продукциеу къыдигъэкIырэм хигъэхъон ылъэкIыщт.

Заводым къыгъэхьа­зырырэ къуаехэм яIэшIугъэ хьакIэхэм арагъэу­плъэкIугъ ыкIи продукцием осэшIу къыфашIыгъ.

— Заводым иинагъэ ыкIи продукциеу къыди­гъэ­кIырэм ибагъэ емы­лъытыгъэу IэкIэ Iоф зы­шIэрэ цIыфхэм япчъагъэ зэрэмакIэм гу лъымытэн плъэкIырэп. Ар заводым иIофышIэхэм шIукIэ афэп­лъэгъунэу щыт, сыда пIо­мэ мэзэ заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ цеххэр кIэу зэтырагъэ­псыхьагъэх, непэрэ щыIа­кIэм диштэу Iэмэ-псыма­кIэ­хэр чIагъэуцуагъэх. Заводыр ыпэкIэ лъыкIотэным ар иамалышIу. Товарым икъегъэкIокIынкIэ 2017-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ Республикэмрэ Белоруссиемрэ зэпхыныгъэ дэгъу зэдытиIэу Iоф зэдэтэшIэ. Товарым икъегъэ­кIокIынкIэ гъэрекIо доллар миллион 29-рэ федэу къэтхьыгъ, мы илъэсым имэзихэу пыкIыгъэм — доллар миллион 17. Экспортым ылъэныкъокIэ ар къэгъэлъэгъонышIу. Адыге­им къыщыдагъэкIырэ продукциеу минеральнэ псыр, тхъур, пхъэшъхьэ-мышъхьэхэм ахэшIыкIыгъэ псы IэшIухэр, щэр ыкIи щэ­хэкI­хэр шъуитучанхэм бэу зэ­рателъым тырэгушхо, — къыIуагъ лIыкIохэм япа­щэу, концернэу «Бел­гос­пищепром» зыфиIо­рэм итхьаматэ игуадзэу Александр Яковчиц.

Ащ ыуж дунаим щызэлъашIэгъэ дэгъэшI заводэу «Мамырыкъу» зыфиIоу Кощхьэблэ районым итым хьакIэхэр кIуагъэх.

Еджэркъуае дэт заводыр 1992-рэ илъэсым агъэ­псыгъ. АР-м иэкономикэ хэхъоныгъэ ышIынымкIэ федэкъэкIуапIэу иIэхэм апэ ит мы заводыр. Илъэс зэкIэлъыкIохэм дэгъэшI заводыр ылъэ пытэу теуцуагъ, зыпкъ итэу хэхъоныгъэхэр ешIых ыкIи тиреспубликэ имызакъоу, ащ ищытхъу чыжьэу нэсыгъ.

Сыд фэдэрэ къини къы­мыгъэуцухэу, яIофшIэн зэпыу фэмыхъоу заводыр зэрэлажьэрэр шIукIэ фэплъэгъунэу щыт ащ пэщэныгъэ дызезыхьэрэ Мамырыкъо Руслъан. Заводым тызыдэхьэм, ащ хабзэу дэлъыр тымыгъэшIэгъон тлъэкIыгъэп. ТыдэкIи къэ­бзэ-лъабз, щырэхьат, цIы­фэу щылажьэхэрэри хьа­кIэхэм къафэчэфэу къа­пэгъокIыгъэх.

Заводым пшъэрылъэу иIэр къыдагъэкIырэ продукцием идэгъугъэ ыкIи ибагъэ хэгъэхъогъэныр ары. Илъэс пчъагъэхэм зэпыу имыIэу, зыпкъ итэу предприятиер зэрэлажьэ­рэм ишIуагъэкIэ обору­дованиеу агъэфедэрэр дунэе шапхъэхэм адештэ, нэ­мыкI къэгъэлъэгъонхэмкIи ахэм ашъхьэдэкIы.

Мамырыкъо Руслъан къызэриIуагъэмкIэ, чэщ-­зымафэм дэгъэ тонн 500 къашIы, илъэсым а пчъагъэр тонн мини 120-рэ мэхъу. ЛитрэхэмкIэ зэтефыжьыгъэу дэгъэ бэшэрэб зэфэшъхьаф 15 фэдиз не­пэ къыдагъэкIы. Ахэр дэгъэ лъэпкъи 4 мэхъух: «Ра­финированный дезо­до­рированный», «Нера­фини­рованный», гъомылэпхъэ гъэнэфагъэхэмкIэ агъа­ш­хэрэ сабыйхэм апае «Рафинированный дез­о­дори­рованный» ыкIи «Мас­ло холодного отжима». Бэ­шэ­рэбым ит дагъэм нэ­мыкIэу, къырагъэчъызэ, узыфаем фэдиз литрэ пчъагъэ къыуащэн алъэ­кIыщт. Дагъэр зэрагъэхъо­рэ бэшэрэбхэр пластикым хэшIыкIыгъэ «приформэхэу» ащэфы­хэшъ, ежь заводым оборудование чIэ­тэу жьыкIэ агъэпщы­жьых.

— Типродукцие зыщы­IудгъэкIыхэрэм ахэдгъэ­хъуагъ, — еIо Руслъан. — Анахьэу къызыкIэупчIэ­хэ­рэр ыкIи нахьыбэу IукIырэр дэгъэ лъэпкъэу «Рафинированный дезодорированный» зыфиIорэр ары. Ащ урыпщэрыхьанкIэ дэгъу, бэмэ агу рехьы. Дэгъэ лъэпкъэу «Масло холод­ного отжима» зыфиIорэр зэкIэмэ анахь лъапI, ау шIуагъэу пылъыри нахьыб. ГущыIэм пае, тыгъэгъазэм термообработкэ имыIэу, зэрэцIынэу дагъэр къы­кIафы. Ар мыгъэжъагъэ хъумэ, дагъэу къытырэр нахь макI. Джары а лъэпкъыр зыкIэнахь лъапIэри.

Заводым ипащэ хьа­кIэ­хэм ягъусэу цеххэр къа­ри­гъэплъыхьагъэх, ахэм Iоф зэрашIэрэр къафиIотагъ. Ащ къызэрэтиIуа­гъэмкIэ, къыдагъэкIырэ продукцием идэгъугъэ хэгъэхъогъэным лъэшэу дэлажьэх. Тыгъэгъазэу ащэфырэм идэгъугъэ игъэ­кIотыгъэу мыщ щауплъэкIу. Ащ изытет мыдэгъу нэмыIэмэ, пIахыщтэп. За­водым хэтым нэмыкIэу, прес­совэ цехым хэушъхьафыкIыгъэу лабораторие чIэтэу такъикъ 20 — 30 пэпчъ чэщ-зымафэм къэуцу имыIэу дагъэу къыкIафыгъэр ауплъэкIу. А да­гъэр нэужым ухъумагъэ зэрэхъущтми мэхьанэшхо иI. Ащ тыгъи, жьи ебгъэгъоты хъущтэп. Мэфи 3 — 4-кIэ ар зыщытырэ нэуж етIани переработкэ ашIы. Участкэ пэпчъ гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу продукцием икъыдэгъэкIын щы­лъэплъэх. Ащ ишIуагъэкIэ дагъэм идэгъугъэ уехъырэхъышэжьынэу щытэп. Ащ ишыхьат «Илъэсым ианахь товар дэгъу» зыфиIорэ Iофтхьабзэу илъэс пчъагъэ хъугъэу Москва щырекIо­кIырэм дэгъэшI заводыр зэрэхэлажьэрэр ыкIи ды­шъэ медаль пчъагъэ къызэрэфагъэшъошагъэр. Заводыр непэ щыIэныгъэм кIэу къыхэхьэгъэ технологиехэмкIэ, IэкIыбым къыщыдагъэкIырэ анахь Iэмэ-псымэ дэгъухэмкIэ зэтегъэпсыхьагъ.

Заводым хэхъоныгъэу ышIыхэрэм Руслъан къащыуцурэп, ыпэкIэ зэрэ­лъыкIотэщтым, кIэ горэхэр къызэриугупшысыщтым пылъ. Лэжьыгъэ тонн мин 50 зычIэфэщт элеваторыр заводым къыгуашIыхьагъ, оборудование дэгъукIэ зэтырагъэпсыхьагъ. Джащ фэдэу станицэу Донду­ковскэм, мэшIоку гъогум пэ­гъунэгъоу ятIонэрэ дэгъэшI завод ин къыщашIы.

КIАРЭ Фатим. Сурэтхэр А. Лаутеншлегер тырихыгъэх.