Археолог, искусствовед цIэрыIоу ЛэупэкIэ Нурбый иIофшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон Мыекъуапэ зэрэщыкIуагъэр шIукIэ тыгу къэтэгъэкIыжьы.

КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъ­хэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Темыр Кавказ къутамэ ЛэупэкIэ Нурбый исурэтхэм якъэгъэлъэгъон фэгъэхьыгъэ зэхахьэр игъэкIотыгъэу къыщызэIуахыгъ. Ыныбжь илъэс 85-рэ зэрэхъугъэр зэхэщакIохэм къыдалъыти, къэгъэлъэгъоныр гъэшIэгъонэу агъэпсыгъ.

Адыгэ Республикэм ихэбзэ къулыкъушIэхэр, тарихъымрэ культурэмрэ апылъхэр, ныбджэгъухэр, Iахьылхэр, нэмыкIхэри къыфэгушIуагъэх. Мэфэ заулэ зытешIэм, Н. ЛэупакIэр музеим иIофышIэхэм къырагъэблагъи, исурэтхэм къатегущыIэнэу, ищыIэныгъэ гъогу нахьышIоу щигъэгъозэнхэу къелъэIугъэх.

Лъэпкъхэр зэфещэх

Абхъазым, Адыгеим яархеологхэм ясурэтхэмкIэ къэгъэлъэ­гъоныр Н. ЛэупакIэм къызэIуи­хыгъ. Археологхэм къагъотыгъэ тарихъ пкъыгъохэр щыIэныгъэм иIотакIох. Гурыт Азием, Кавказ ащашIыщтыгъэхэр, мыотIхэм якерамикэ, къошынхэр ятеплъэ­кIэ гъэшIэгъоных.

ЛIэшIэгъу пчъагъэкIэ узэкIэ­Iэбэжьмэ, IэпэIасэхэр ягупшысэкIэ зылъыIэсыщтыгъэхэм унаIэ атеодзэ.

ЧIыопсым идэхагъэ, изэхъо­кIыныгъэхэм сурэтышIыр гукIэ алъэIэсы. Ошъутенэ къушъхьэ лъагэу зэрэщытым дакIоу, кIымафэм теплъэу иIэр Н. ЛэупакIэм къегъэлъагъо. МыотIхэм якультурэ къыхигъэщырэр IэшIагъэхэм къапкъырэкIы. Бжъа­къом хэшIыкIыгъэ бжъэр, къоп­ситIу зиIэ къошын цIыкIур, джэрз тандж паIор, абдзэхэ унэмрэ щагумрэ ятеплъэ, нэмыкIхэри Н. ЛэупакIэм итворчествэ пытэу хэуцуагъэх.

Унэр чIым теIэтыкIыгъэу, лъагэу, мыжъом хэшIыкIыгъэу зэрэщытым бэмэ уарегъэгупшысэ. Адыгэмэ щыIэкIэ-псэукIэу яIагъэр сурэтышI цIэрыIом зэрегъапшэ, нахь дахэу ылъы­тэрэр къахегъэщы.

Бжъэдыгъу шъолъырым унэр зэрэщашIыщтыгъэри Н. ЛэупакIэм ыгъэунэфыгъ. Щагу дэхьапIэр зэкIужьэу къэлъагъо, чыкIэ къэшIыхьагъ. Унэм икIэсэнхэр пытэх, унашъхьэр дахэу бгъагъэ. Хъызмэт Iофыгъохэр бзылъфыгъэм пчъэIупэм щегъэ­цакIэх, кIэлэцIыкIухэр щагум щэджэгух. Сурэтыр шъо зэфэшъхьафхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэшъ, идэхагъэ узыIэпещэ. Огу къаргъори, къушъхьэхэри нэплъэ­гъум итых.

Сурэтыр «къегъэгущыIэ»

Испунэхэм яхьылIэгъэ сурэтхэр тарихъым иIотакIох. Искусствэм щыщ нэкIубгъохэр сурэтхэмкIэ зэтэгъапшэх. Шыухэр, тхыпхъэхэр, хьакIэ-къуа­кIэхэр, фэшъхьафхэри Н. ЛэупакIэм гощыгъэхэу къегъэлъагъох. ЦIыфым щыIэныгъэм чIыпIэу щыриIэм уасэ фешIы.

Адыгэ Iанэр, гъомылапхъэр ащ зытырагъэуцокIэ итеплъэ нэмыкI шъыпкъэ зэрэхъурэр сурэтышI цIэрыIом иIофшIагъэ­хэм къащыхегъэщы. Лъэпкъ шэн-хабзэхэм язехьан тари­хъым, искусствэм къащежьэу Н. ЛэупакIэм елъытэ.

Культурэм, искусствэм ащызэлъашIэрэ цIыфхэм ясурэтхэр псынкIэу къыбгурэIох. Тхьабысымэ Умарэ, Сэмэгу Гощнагъо, Шэуджэн Бэлэ, ГъукIэ Замудин, фэшъхьафхэм атыришIыкIыгъэ сурэтхэр философиеу ахэлъым къегъэдахэх.

Нарт эпосым гукIэ ухещэ, Лъэпшъ кIыщым зэрэщыгъукIэ­рэм уегъэгупшысэ. ИлъэсыбэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, адыгэхэм кIыщыр ящыкIагъэу зэрэщытыгъэр Н. ЛэупакIэм къегъэлъагъо.

Пэсэрэ лъэхъанымрэ непэрэ щыIакIэмрэ сурэтышIым зэрепхых. Зэфэхьысыжьхэм къахэтэгъэщы адыгэхэм тарихъ гъогоу къакIугъэр зыми зэрэхэмыкIуакIэрэр.

Iоф умышIэу зыбгъэпсэфын умылъэкIыщтэу Н. ЛэупакIэм къытиIуагъ. Къыхэпхыгъэ сэнэхьатыр щыIэныгъэм къыщы­отэжьыным фэшI уимурадхэм уафэкIон фаеу елъытэ.

Дахъо дэжь джэгупIэ гъэхъу­нэхэр къыщыхигъэщыгъэх. СурэтышIыр зэрэлъыхъорэр, шIыкIэшIухэр къызэригъотыхэрэр исурэтхэм ахэолъагъо. ЛэупэкIэ Нурбый ыныбжь илъэс 85-рэ хъугъэми, зигъэпсэфынэу уахътэ имыIэу къыщэхъу. IофшIэным зыфищэизэ, исэнэхьат ишъэф­хэм мэкъэ шъабэкIэ адэгущыIэ.

ЕплъыкIэхэр

ЗэлъашIэрэ сурэтышI-модельерэу СтIашъу Юр, сурэтышIэу, кIэлэегъаджэу ГъукIэ Замудин, Дунэе Адыгэ Хасэм хэтхэу МэщфэшIу Нэдждэт, ЦIыкIушъо Аслъан, зэлъашIэрэ археологэу Тэу Аслъан, музеим икъулыкъу­шIэхэу Сулейманова Фатимэ, ХъокIо Ларисэ, нэмыкIхэри къэгъэлъэгъоным еплъыгъэх.

Музеим ипащэу, Урысыем, Адыгеим, Ингушетием культурэмкIэ язаслуженнэ IофышIэу ШъэуапцIэкъо Аминэт къызэриIуагъэу, къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэу Адыгеир зыпсэурэр илъэси 100 зэрэхъугъэр игъэкIотыгъэу хэтэгъэунэфыкIы. 2022-рэ илъэ­сыр Урысыем щыпсэурэ лъэпкъ­хэм яискусствэрэ якультурнэ кIэнрэ я Илъэсэу щыт. Зэхащэрэ Iофтхьабзэхэр тарихъым ихъугъэ-шIагъэхэм япхыгъэх.

— Сурэтхэм сигуапэу сяплъыгъ, — къытиIуагъ Дунэе Адыгэ Хасэм ипрезидент иупчIэжьэ­гъоу МэщфэшIу Нэдждэт. — ЛэупэкIэ Нурбый лIэшIэгъухэм яхьылIэгъэ сурэтхэр гурыIогъошIоу, лъэпкъ гупшысэр ахэ­лъэу ешIых.

Адыгэ Республикэм исурэтышIхэм я Союз итхьаматэу Елена Абакумовар Н. ЛэупакIэм къыщытхъугъ, щыIэныгъэр ису­рэт­хэмкIэ къызэриIуатэрэм мэхьэнэ ин иIэу ылъытагъ.

АР-м культурэмкIэ и Министерствэ иотдел ипащэу, Адыгеим культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Шэуджэн Бэлэ искусствэм ицIыф цIэрыIоу ЛэупэкIэ Нурбый сурэт пэпчъ гупшысэ хэхыгъэ хилъхьан зэрилъэкIырэр, итворчествэкIэ Адыгэ Республикэм щытхъу къызэрэфихьырэр хигъэунэфыкIыгъэх, игъэхъагъэхэм ахигъэхъонэу фэлъэIуагъ.

Н. ЛэупакIэм иIахьылхэр, искусствэр зыгъэлъапIэхэрэр зэхахьэм къыщыгущыIагъэх. ЛэупэкIэ Нурбый Адыгэ Респуб­ликэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, Правительствэм, АР-м культурэмкэ и Министерствэ, музеим икъулыкъушIэхэм, итворчествэ ехьылIэгъэ къэгъэ­лъэгъонхэм яплъыгъэхэм «тхьа­шъуегъэпсэу» къариIожьыгъ.

ИIофшIагъэкIэ щыIэныгъэр къэзыгъэлъэгъорэ ЛэупэкIэ Нурбый сэнаущыгъэу хэлъымкIэ дунаим щыцIэрыIу, IэкIыб къэралхэм иIэпэIэсэныгъэкIэ алъы­Iэсыгъ. Нарт бэгъашIэхэм ащыщ хъунэу, исурэтхэмкIэ тапэкIи тигъэгушIонэу фэтэIо. Опсэу, Нурбый!

ЕмтIылъ Нурбый.