МэфэкI инэу – Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэ зыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ тхылъ экспозициеу «Путь государственности» зыфиIорэр къыщызэIуахыгъ.

Ащ адыгэ лъэпкъым ишъхьафитныгъэ гъогу къызыщежьа­гъэр ыкIи ар зэрэкIищыгъэр, игугъэ ин зэрекIугъэр къизыIотыкIырэ тарихъ тхылъ зэфэшъхьафыбэ хэлъ. Ахэр мэкIай зэгот лъагэхэм ащызэгъэзэфагъ.

Адыгеир загъэпсыгъэр илъэси 100 зэрэхъугъэр, мы гъогу иныр адыгэ лъэпкъым дахэу къызэрикIугъэр – тарихъ мэхьанэшхо зиIэ хъугъэ-шIагъ.

Октябрэ революциешхоу 1917-рэ илъэсым щыIагъэм политическэ зэхъокIыныгъэ­шхохэу фызэшIокIыгъэхэм яхьатыркIэ, къэралыгъо гъэпсыкIэр цIыф лъэпкъ цIыкIухэм агъо­тыгъ.

Бэдзэогъум и 27-м, 1922-рэ илъэсым РСФСР-м и ВЦИК и Президиум иунашъокIэ, Черкес (Адыгэ) автоном хэкур зэхащэгъагъ; (шышъхьэIум и 24-м, 1922-рэ илъэсым ащ ыцIэ Адыгэ (Черкес) автоном хэкукIэ зэблахъугъ.

Автономиер щыIэ зэрэхъу­гъэм хэбзэ къулыкъухэр гъэпытэгъэн­хэмкIэ лъэшэу ишIогъэ­шхо къэ­кIуагъ, адыгэхэм щыIэ­ны­гъэм илъэныкъуабэкIэ зэфэ­дэныгъэр, анахьэу къэралыгъо гъэпсынымкIэ агъотыгъ. Автономием экономическэ ыкIи культурнэ хэ­хъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ ащ лъэшэу ишIуагъэ къэкIуагъ, адыгэхэм ялъэпкъ шъхьалъытэжь, яшэн-хабзэхэр къаухъумэн-къагъэгъунэн амал къаритыгъ; тхыбзэр, литературэр, профессиональнэ культурэр зэрагъэгъо­тыгъэх. Къэралыго шэпхъэ щыIакIэм икъе­жьапIэ щытыгъэх Шэуджэн Мосэ, Хьахъурэтэ Шыхьанчэрые, ГукIэкъулэ Даут, Дмитрий Швец, Казимир Голодович, Мишурые Казбек, Петр Заема, мыхэм анэмыкIхэри.

Адыгэ лъэпкъым зиушхунымкIэ, щыIэкIакIэу зыкIэхъо­псыхэу зыщыгугъыхэрэр пхырыщыгъэнымкIэ, лъэпкъ культурэм ыкIи наукэм лъагъо афыхэхыгъэнымкIэ Iофышхо алэжьыгъ апэрэ шIэныгъэлэжь-лингвистэу Iэшъхьэмэфэ Даутэ, лъэпкъ гъэсэныгъэм иапэрэ зэхэщэкIуагъэу Сихъу Сэфэрбый, нэмыкIхэми.

Къэгъэлъэгъоным хэлъ сборникхэм, тхылъхэм, журналхэм, альбомхэм тарихъ хъугъэ-шIэгъэ инэу, адыгэ лъэпкъым автономиер зэригъотыгъэр, лъэныкIуа­бэкIэ ащ зызэриушхугъэр къащиIотыкIыгъ.

«Адыгейская автономная об­ласть» зыфиIорэ тхылъэу уахътэм зитеплъэ ыгъэушъокугъэр ащ ишыхьат. Экспозицием хэлъых тарихъыр куоу, документ гъэнэфагъэхэр лъэбэкъоу адзырэм пэпчъкIэ зыщыгъэунэфыгъэ тхылъхэр.

ОхътакIэм диштэу, адыгэ литературэми зэрэхэхъуагъэр, ащ иублэпIэ-къежьапIэ лъэпкъ усакIоу Теуцожь Цыгъо, тхакIохэу, лъэпкъ литературэм илъэпсэхэщхэу КIэрэщэ Тембот, Хьаткъо Ахьмэд, Цэй Ибрахьимэ зэрэщытыгъэхэр щыкIэгъэ­тхъыгъ. Апэрэ гъэзетхэр къыдагъэкIыхэ хъугъэ — чъэпыогъум, 1922-рэ илъэсым — «Черкесская правда», гъэтхапэм, 1923-рэ илъэсым — «Адыгэ макъ» зыфиIорэ гъэзетыр.

Ау тикъэралыгъошхоу СССР-м нэмыц-техакIохэр гухэлъыжъ бзаджэ яIэу зэрапхъонэу къытебэнагъэх ыкIи Хэгъэгушхом, ащ щыпсэурэ цIыф лъэпкъхэм тхьамыкIэгъошхор ошъопщэ шIуцIэ гуихэу къашъхьащыуцогъагъ. Советскэ цIыфхэр, хэгъэ­гум ипащэхэр зыч-зыпчэгъоу зэкъоуцуагъэх, зэо жъалым илъэсхэр къызэранэкIыхи, ТекIо­ныгъэм къыфэкIуагъэх, мамыр­ныгъэ щыIакIэм изэтегъэ­псы­хьажьынкIэ гъэзагъэу, промышленностымкIэ, мэкъу-мэщымкIэ, гъэсэныгъэмкIэ, шIэныгъэмкIэ, культурэмкIэ пытэгъэ-теубытагъэ хэлъэу Iофышхо ашIагъ, лъэныкъуабэкIэ хэхъоныгъэхэр ашIыгъэх. ЗэкIэ хъурэ-шIэрэм ялъытыгъэу, тихэку дышъэу, тигупсэ Адыгеими хэхъуагъ, зиIэтыгъ, къэралыгъо статусыр – автономием къыщежьэу, рес­публикэм нэсыжьэу ыгъотыгъ. Адыгеир – Адыгэ Республикэ хъугъэ. Апэрэ Президентэу хадзыгъэр А. А. Джарымэр ары.

Непэ Адыгеир хэхъоныгъэ инхэр зышIырэ рес­публик. Экономикэм, гъэсэныгъэм, культу­рэм, искусствэм, спортым ыкIи зекIоным лъэшэу заштагъ. Мы зэкIэмкIэ узгъэгъуазэу щыт адыгэ лъэпкъым къэралыгъо гъэпсыкIэр зигъотыгъэ илъэси 100-р къэзыупкIэпкIэу, къэзыIотэрэ къэгъэлъэгъоныр.

Мэхьанэ зиIэ Iофтхьабзэм изэшIохын АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ краеведениемрэ литературэмрэкIэ иотдел иIофышIэхэр чанэу хэлэжьагъэх. Щэч хэлъэп, къэгъэлъэгъоныр адыгэ лъэпкъым игъогу зы­фэдагъэр къизыIотыкIэу зэрэщытым.

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтым итыр: мэфэкI къэгъэ­лъэгъонэу, «Путь государственности» зыфиIорэм итеплъ.